ری تکیه، از تحلیلگران متخصص امور ایران و خاورمیانه در اندیشکده «شورای روابط خارجی» آمریکا، معتقد است تهران با وجود استقبال از خروج آمریکا از افغانستان، با وضعیتی غیرقابل پیش‌بینی در جبهه شرقی خود روبه‌رو شده است و بازگشت طالبان به قدرت، نگرانی‌هایی را برای حکومت ایران درمورد احتمال تجدید تنش میان شیعیان و سنی‌ها به‌وجود آورده است.     

ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری جدید ایران، درپی تسلط طالبان بر افغانستان، گفت: «شکست نظامی آمریکا باید به فرصتی برای احیای زندگی، امنیت و صلح پایدار در افغانستان تبدیل شود.»

تکیه در یادداشتی که در وب‌سایت اندیشکده «شورای روابط خارجی» آمریکا منتشر کرده، با اشاره به اظهارنظر رئیسی و همچنین استقبال ایران از خروج نیروهای آمریکایی و اعلام تعهدش به همکاری با حکومت طالبان، نوشته است: «اما فروپاشی دولت افغانستان زمانی رخ داد که دولت ایران در حال تغییر و فرایند انتقال جایگاه ریاست جمهوری به رئیسی در جریان بود؛ بنابراین بیشتر توجه داخلی بر انتخاب کابینه و روند تایید وزیران متمرکز شده بود. افزایش شدید موارد ابتلا به کووید-۱۹در ایران نیز تحولات افغانستان را تحت‌الشعاع قرار داد.»

به نوشته این تحلیلگر، در دوره پیشین حکومت طالبان، در سال ۱۹۹۸ درپی قتل دیپلمات‌های ایرانی در افغانستان، دو کشور در آستانه جنگ قرار گرفتند، اما پس از حمله آمریکا، «در طول سال‌های طولانی ادامه شورش طالبان، اصطکاک شیعه و سنی در روابط ایران با آن گروه کمرنگ شد». به اعتقاد نویسنده، نیروهای شورشی طالبان، همچنین یک عامل بی‌نظمی در افغانستان بودند که با مشغول نگه داشتن ایالات متحده، اهداف راهبردی ایران را تامین می‌کردند.

در این یادداشت اشاره شده است که در طول سال‌های حضور آمریکا در افغانستان از ۲۰۰۱ به این‌سو، هم‌زمان با فعالیت نیروهای شورشی طالبان، نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز در آن کشور فعال بوده و تنها تا سال ۲۰۱۳ ده‌ها هزار افغان را برای حضور در لشکر فاطمیون، گروه شبه‌نظامی وابسته به خود در سوریه، جذب کرده بودند. نویسنده این سوال را مطرح کرده است که آیا ایران در زمان حکومت جدید طالبان نیز می‌تواند به جذب و استخدام افغان‌ها برای گروه‌های شبه‌نظامی مختلف خود ادامه دهد؟

به اعتقاد این تحلیلگر امور ایران، «شرایط امروز متفاوت است و طالبان سنی دیگر فقط یک نیروی چریکی نیستند و اکنون بر کشور حکومت می کنند». علاوه‌بر این، شاخه‌ای از گروه سنی‌مذهب داعش نیز در افغانستان فعالیت می‌کند و ممکن است این کشور گروه‌های شبه‌نظامی مشابه دیگری را نیز به خود جذب کند، که این موضوع نگرانی‌هایی را در ایران ایجاد خواهد کرد. 

براساس این یادداشت، بی‌ثباتی در افغانستان، درگیری بین جناح‌های مختلف آن و ستیزه‌جویی گروه‌های سنی، همگی ایران را با یک مشکل راهبردی روبه‌رو می‌کند که احتمالا پیش‌بینی نکرده بود و حالا دولت رئیسی علاوه‌بر مشکلات اقتصادی و کووید-۱۹، «در جبهه شرقی خود با فضایی غیرقابل پیش‌بینی مواجه است».   

ری تکیه بعید می‌داند که این‌بار با تسلط طالبان بر افغانستان ایران مانند دهه ۱۹۸۰ بار دیگر از خیل پناهندگان افغان استقبال کند. مرز ایران و افغانستان درحال حاضر بسته است و با شدت گرفتن همه‌گیری کرونا در ایران، رژیم جمهوری اسلامی در تلاش است تا جلوی هرگونه ورود این بیماری از کشورهای دیگر را بگیرد. 

این تحلیلگر شورای روابط خارجی آمریکا، درباره تاثیر احتمالی خروج آمریکا از افغانستان بر سیاست خارجی ایران، می‌نویسد: «بعید است تحولات افغانستان، در میزان حمایت ایران از نیروهای نیابتی آن کشور در سوریه و به‌ویژه در عراق تغییری ایجاد کند. حمایت از نیروهای نیابتی در حال حاضر برای ایران یک اولویت راهبردی است.» او می‌افزاید: «اما اگر شکاف فرقه‌ای بین ایران و افغانستان تحت حکومت طالبان شدیدتر شود، ایران می‌تواند در این زمینه نیز بر نیروهای نیابتی شیعه که آموزش داده و مسلح کرده است، تکیه کند.»

به عقیده نویسنده یادداشت، رویکرد ایران در قبال مذاکرات هسته‌ای با ایالات متحده پس از عقب‌نشینی نیروهای آن کشور از افغانستان به احتمال زیاد تغییر نخواهد کرد. موضع ایران ثابت مانده است: اگر ایالات متحده با شرایط قبلی و بدون هیچ تغییری در برجام به توافق بازگردد، ایران نیز تعهدهای خود براساس توافق هسته‌ای را اجرا می‌کند. هم حسن روحانی، رئیس جمهوری پیشین و هم رئیسی در حال حاضر، تأکید کرده‌اند که ایران نه در رابطه با هیچ‌گونه مکملی برای توافق هسته‌ای فعلی گفت‌وگو خواهد کرد و نه حاضر است آن‌طور که آمریکا مطرح کرده، برسر توانایی‌های موشکی خود هیچ‌گونه مذاکره‌ای انجام بدهد.