صدها تروریست از کشورهای آسیای میانه و ایالت سین‌کیانگ چین در روستاهای کوهستانی ولایت بدخشان که با تاجیکستان، پاکستان و چین هم‌مرز است مستقرند. برخلاف ادعای سخنگویان طالبان که حضور خارجی‌ها در صفوف خود را رد می‌کنند، این تروریست‌ها پس از تسلط طالبان بر افغانستان، همچنان پایگاه‌هایشان را در بدخشان حفظ کرده‌اند.

در سال ۱۹۹۶ میلادی و با پیروزی طالبان در افغانستان، هزاران تروریست تحت تعقیب در کشورهای آسیای میانه به رهبری جمعه نمنگانی و طاهر یولداشف به افغانستان وارد شدند تا در سرزمین تحت حاکمیت ملا عمر زندگی کنند. شماری از این جهادی‌ها قبل‌ از آن و در سال ۱۹۹۱، در پی عملیات کوبنده نیروهای دولتی کشورهای آسیای میانه، به افغانستان متواری شده بودند. حمایت و میزبانی طالبان از تروریست‌های آسیای میانه باعث شد تا جمعه نمنگانی و طاهر یولداشف با مشاوره و حمایت ملاعمر، جریانی به نام «تحریک اسلامی ازبکستان» (IMU) را برای نبردی طولانی با هدف برپایی نظام‌ اسلامی در ازبکستان، تاجیکستان و دیگر جمهوری‌های آسیای میانه تاسیس کنند. پس از آن، بیشتر جهادی‌های کشورهای آسیای میانه در محور تحریک اسلامی ازبکستان جمع شدند.

نمنگانی در افغانستان و یولداشف در پاکستان کشته شدند اما جنگجویان تحت امر آنان همچنان در افغانستان و پاکستان به جهاد ادامه دادند. در ۲۰ سال اخیر، اعضای تحریک اسلامی ازبکستان به‌عنوان یکی از موثرترین بازوهای جنگ چریکی در کنار طالبان عمل کردند. مهارت این جنگجویان در ساخت‌ بمب‌های کنار جاده‌ای، بی‌رحمی‌ آنان در کشتار و دقتشان در تاکتیک‌های نظامی به پیشروی طالبان در جنگ بسیار کمک کرد.

جنگجویان تحریک اسلامی ازبکستان و شخص جمعه نمنگانی و طاهر یولداشف در زمان حضور اسامه بن لادن در افغانستان، با او نیز بارها ملاقات کردند و از او در مورد چگونگی فعالیتشان مشاوره گرفتند. از همان زمان، میان تحریک اسلامی ازبکستان و جنگجویان القاعده که بیشتر از کشورهای عرب بودند، دوستی و روابط محکمی برقرار شد. همین روابط پای هزاران جنگجو از کشورهای آسیای میانه از جمله اعضای تحریک اسلامی ازبکستان و اعضای جمعیت انصارالله را به جبهه‌های داعش در سوریه و عراق باز کرد.

با فروپاشی افغانستان، تروریست‌های خارجی کجا رفتند؟

طالبان در سال‌های اخیر و خصوصا پس از امضای توافقنامه با آمریکا در فوریه ۲۰۲۰ در قطر، حضور جنگجویان خارجی در صفوفشان را انکار می‌کنند. سخنگویان این گروه بارها ادعا کردند که حتی یک تروریست خارجی در صفوف طالبان نمی‌جنگند. ادعاهای کذبی که هر بار با کشته شدن اعضای القاعده و تروریست‌هایی از کشورهای مختلف جهان در جبهه‌های طالبان برملا شدند.

شورای امنیت سازمان ملل در تاریخ دوم ژوئن ۲۰۲۱، با انتشار گزارشی درباره اوضاع امنیتی افغانستان، حضور گروه‌های تروریستی خارجی از جمله تحریک اسلامی ازبکستان، القاعده، حرکت اسلامی ترکستان شرقی (ETIM)، گروه کتائب امام بخاری (KIB)، جماعت‌التوحید، داعش و جمعیت انصارالله را در این کشور تایید کرد.

آنچه در این گزارش بیشتر از همه قابل توجه است، حضور گسترده تروریست‌هایی از آسیای میانه و چین در ولایت بدخشان افغانستان است. بدخشان با تاجیکستان مرز زمینی و حتی بازار مشترک دارد و مرز آن با چین و پاکستان نیز کوهستانی است. تروریست‌های چین و آسیای میانه در محور سه جریان جهادی فعالیت می‌کنند: تحریک اسلامی ازبکستان، حرکت اسلامی ترکستان شرقی و جمعیت انصارالله. این سه سازمان جهادی از مهم‌ترین جریان‌هایی‌اند که برای برپایی نظام‌ اسلامی موردنظر خود در آسیای میانه و ایالت سین‌کیانگ چین می‌جنگند. انتخاب بدخشان به‌عنوان پناهگاه برای این تروریست‌ها می‌تواند مرام طالبان در نحوه تعامل با کشورهای آسیای میانه و چین را روشن کند.

در گزارش شورای امنیت سازمان ملل آمده است که اعضای تحریک اسلامی ازبکستان، حرکت اسلامی ترکستان شرقی و جمعیت انصارالله که فعلا در بدخشان افغانستان مستقرند، قبلا در سوریه و عراق در صفوف داعش جنگیده‌اند.

حرکت اسلامی ترکستان شرقی را شخصی به نام حاجی فرقان که اهل قزاقستان است و قبلا به‌عنوان فرمانده در شبکه القاعده کار کرده است، رهبری می‌کند. حرکت اسلامی ترکستان شرقی از صدها جنگجوی اویغور تشکیل شده است که در شهرستان‌های کران و منجان ولایت بدخشان حضور دارند. این گروه برای ضربه زدن به چین و تشکیل یک حکومت مستقل اسلامی برای اویغورهای چین فعالیت می‌کند. ده‌ها جنگجوی کشورهای آسیای میانه، پاکستان و افغانستان نیز به عضویت این گروه درآمده‌اند.

جمعیت انصارالله هم یک جریان جهادی متشکل از شهروندان تاجیکستان است. این گروه نیز در ولایت بدخشان افغانستان مستقر است و جنگجویان آن در امتداد مرز با تاجیکستان فعالیت دارند. مهدی ارسلان و محمد شریف‌اُف از فرماندهان ارشد نظامی این گروه‌اند.

مقام‌های تاجیکستان در ماه ژوییه، قبل از فروپاشی دولت پیشین افغانستان، گفته بودند که ۲۰۰ جنگجوی جمعیت انصار‌الله که شهروندان تاجیکستان‌اند، به دستور طالبان در امتداد مرز افغانستان با تاجیکستان مستقر شده‌اند. در پی این اقدام طالبان، تاجیکستان رزمایش نظامی بزرگی در مرز خود با افغانستان برگزار کرد. مقام‌های تاجیکستان با این اقدام به دشمنان خود که در پناه طالبان‌اند فهماندند که نیروهای تاجیکستان آماده‌اند هرنوع حمله و تهدید به قلمرو کشورشان را دفع کنند.

مسوولیت حملات مرگباری را که در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹  داخل تاجیکستان اجرا شدند، گروه داعش به عهده گرفت اما پخش اعتراف‌های چند تن از عوامل این رویدادها از تلویزیون دولتی تاجیکستان مشخص کرد که این افراد اعضای جمعیت انصار‌الله بوده‌اند که به کمک فرماندهان محلی این گروه در بدخشان، حملاتشان در تاجیکستان را طرح‌ریزی و اجرا کرده‌اند. این افراد قبلا در صفوف داعش در عراق و سوریه جنگیده و پس از شکست داعش در سوریه و عراق، دوباره به جبهه انصارالله در بدخشان بازگشته بودند.

تحریک اسلامی ازبکستان را که جمعه نمنگانی و طاهر یولداشف بنیان گذاشتند، حدود ۷۰۰ جنگجو دارد که بیشتر آنان شهروندان ازبکستان، تاجیکستان، قزاقستان و قرقیزستان‌اند. جنگجویان این گروه در شهرستان جرم ولایت بدخشان و در منطقه‌‌ای به‌ نام «دره خستک» حضور دارند. این منطقه پس از آن به پایگاه نیروهای تحریک اسلامی ازبکستان تبدیل شد که در سال ۲۰۱۴، صدها جنگجوی این گروه در پی عملیات نیروهای ارتش پاکستان در وزیرستان شمالی، از پناهگاه‌هایشان متواری شدند و از طریق کوه‌های چترال به بدخشان آمدند. رهبر این گروه شخصی به نام قاری‌ علی از افراد نزدیک به طاهر یولداشف است.

پس از فروپاشی و تسلط طالبان بر افغانستان، تروریست‌های آسیای میانه و چین همچنان در بدخشان حضور دارند و گمان می‌رود که طالبان از این گروه‌ها به‌عنوان حربه‌‌ای مقابل کشورهای آسیای میانه استفاده می‌کند. ازبکستان، قزاقستان، ترکمنستان و چین در دو سال اخیر و پس از فعال شدن هیئت سیاسی طالبان در دفتر این گروه در قطر، بارها تلاش کردند در مورد گروه‌های تحریک اسلامی ازبکستان، تحریک اسلامی ترکستان شرقی و جمعت انصارالله که برای امنیت آنان خطر جدی به شمار می‌روند، با طالبان مذاکره کنند. هیئت سیاسی طالبان بارها به کشورهای آسیای میانه و چین دعوت شدند و یکی از اهداف نهادهای سیاسی و امنیتی این کشورها از زمینه‌سازی این سفرها، دستیابی به اطلاعات دقیق و دست‌اول در مورد دشمنانشان و در قدم دوم توافق با طالبان سر مهار آن‌ها بوده است.

ممکن است چین بتواند به دلیل نفوذ گسترده خود در سطوح مختلف طالبان، تهدید حرکت اسلامی ترکستان شرقی و جریان‌های مرتبط با اویغورهای معترض در افغانستان را به‌آسانی دفع کند، اما کشورهای آسیای میانه با خطر واقعی از سوی تحریک اسلامی ازبکستان و جمعیت انصارالله که همکاری نزدیک با القاعده و داعش نیز دارند، مواجه‌اند.

به دنبال اعلام کابینه سرپرست طالبان در افغانستان، تاجیکستان از نخستین‌ کشورهایی بود که به آن واکنش نشان داد. امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان، گفت که دولت طالبان را تا زمانی که فراگیر و همه‌شمول نباشد، به رسمیت نمی‌شناسد.

اخیرا ملا عبدالغنی برادر، معاون نخست‌وزیر طالبان، دولت تاجیکستان را به مداخله در امور داخلی افغانستان متهم کرده و گفته است: «هر عمل عکس‌العملی دارد.» طالبان پیش از این، از تشکیل چندین گردان انتحاری در استان‌های بدخشان، تخار و کندز که با تاجیکستان هم‌مرزند، خبر داده‌ بودند. به نظر می‌رسد که طالبان در نظر دارند با کارت تروریست‌های خارجی از همسایه‌های افغانستان باج‌ بگیرد.

با وجودی که برخی کشورهای آسیای میانه با برگزاری رزمایش نظامی نشان داده‌اند که توان مهار هر نوع حمله و تهدید به قلمرو خود را دارند، اما تشکیلات نظامی شهروندان آسیای میانه که اکنون در ولایت بدخشان افغانستان تجمع کرده‌اند، با حمایت و پشتیبانی گردان‌های انتحاری طالبان می‌توانند برای همسایه‌های افغانستان از جمله تاجیکستان و ازبکستان چالش‌های بزرگی را خلق کنند.