زنان کارتن‌خواب برای به دست آوردن روزی خود به جمع‌آوری ضایعات در جوی‌ها و سطل‌های زباله شهری روی آورده‌اند. این خبر را سپیده علیزاده، فعال حوزه زنان و اعتیاد، اعلام کرد. به گفته او، زنان معتاد و کارتن‌خواب اگر نخواهند تن‌فروشی کنند، تنها راهی که می‌توانند از طریق آن روزی خود را به دست آورند این است که به جمع‌آوری ضایعات بپردازند، که آن‌هم در شهر نریخته است و آنان باید سر خود را در سطل‌های زباله و جوی‌های شهری کنند.

بر اساس پژوهشی که در سال ۱۳۹۸ در انجمن حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان انجام شد، شهر تهران حدود ۱۴ هزار زباله‌گرد دارد که حدود ۵۰۰۰ نفر آنان کودکان زیر ۱۸ سال و باقی افراد بزرگسال‌‌اند. کار زباله‌گردها این است که زباله‌های خشک را از سطل‌های زباله شهری جدا می‌کنند و می‌فروشند. این افراد یا برای خود کار می‌کنند یا غیرمستقیم به استخدام پیمانکاران شهرداری درمی‌آیند.

زباله‌گردی یکی از مشاغل سخت و زیان‌آور است که هم‌زمان با گسترش فقر و محرومیت‌های اجتماعی، گسترش پیدا کرده است. فعالان مدنی بارها از مقام‌های دولتی خواسته‌اند رسیدگی به آسیب‌دیدگان اجتماعی مثل زباله‌گردها را در اولویت قرار دهند، خواسته‌ای که مورد توجه قرار نگرفت و حالا خبرها حکایت از آن دارد که جمع‌آوری ضایعات از جوی‌ها نیز در کنار زباله‌گردی افزایش یافته است.

به گفته سپیده علیزاده، فعال مدنی حوزه زنان و اعتیاد، بسیاری از زنان کارتن‌خواب که اعتیاد نیز دارند، از جوی‌های شهر ضایعات جمع می‌کنند تا مجبور نباشند تن‌فروشی کنند.

علیزاده که مدیریت یک مرکز نگهداری از زنان معتاد را در تهران بر عهده دارد، درباره تعداد زنان معتاد و کارتن‌خواب تهران به خبرگزاری رکنا گفت: «عدد دقیقی وجود ندارد اما برآورد میدانی من نشان می‌دهد در یک سال گذشته، ۹۰۰ نفر برای بار اول در مرکز ما تشکیل پرونده داده‌اند. این در حالی است که این افراد خودخواسته و با پای خود به مرکز ما پا گذاشته‌اند تا از حمایت‌های لازم برخوردار شوند.»

عددی که سپیده علیزاده اعلام کرده است فقط آمار مراجعه زنان کارتن‌خواب به یک مرکز را نشان می‌دهد، حال آنکه مراکز دیگری در تهران وجود دارند که فعالان مدنی مدیریت می‌کنند و به زنان بی‌خانمان خدمات می‌دهند. بنابراین، بر اساس برآوردها، تعداد زنان کارتن‌خواب در تهران از چندین‌ هزار نفر فراتر رفته است. با این حال، سازمان بهزیستی مدعی شده است که تعداد زنان کارتن‌خواب تهران ۱۰۰۰ نفر است. البته این نکته را نیز باید اضافه کرد عددی که بهزیستی اعلام کرده است فقط زنان معتاد متجاهر را شامل می‌شود، حال آنکه در شهر تهران زنانی نیز وجود دارند که به اعتیاد دچار نشده‌اند اما بی‌خانمان‌اند. 

سپیده علیزاده با تاکید بر اینکه بسیاری از افراد به‌دلیل اعتیاد بی‌خانمان نمی‌شوند بلکه دلیل اصلی بی‌خانمانی آن‌ها بیماری اعصاب و روان و نداشتن خانواده خوب است، گفت: «بعد از ۱۶ سال فعالیت در حوزه اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی، برای من شگفت‌انگیز بود که امروز خوابگاه غیر از اعتیاد من پر می‌شود.»

جمهوری اسلامی نه‌ تنها برنامه مشخص و موثری برای کاهش آسیب‌های اجتماعی از جمله اعتیاد، کارتن‌خوابی، کودکان کار و حاشیه‌نشینی ندارد، بلکه با فعالان مدنی که برای کاهش آسیب‌ها کنشگری می‌کنند نیز برخورد می‌کند. دستگیری مدیرعامل جمعیت دانشجویی امام علی و دیگر فعالان حوزه زنان و اعتیاد تنها نمونه‌ای از سنگ‌اندازی‌های حکومت در مقابل فعالان مدنی است. علیزاده نیز با اشاره به این مشکلات و کمرنگ شدن برنامه کاهش آسیب در کشور، گفت فعالان حوزه آسیب‌های اجتماعی از ادامه کار می‌ترسند.

یکی از چالش‌های اساسی فعالان اجتماعی این است که اجازه ندارند در مناطق محروم و حاشیه‌نشین که میزان فرزندآوری بالاست، پیشگیری از بارداری‌های پیاپی را آموزش دهند. پس از ابلاغ سیاست‌های جمعیتی علی خامنه‌ای در سال ۱۳۹۲، تمام فعالیت‌های فرهنگی، آموزشی و سلامت‌محور برای پیشگیری از بارداری‌‌های ناخواسته متوقف شد و حالا کار به جایی رسیده است که به گفته علیزاده، بسیاری از زنان کارتن‌خواب هنگام مراجعه به مراکز کاهش آسیب، باردارند؛ اما فعالان اجتماعی از اینکه بخواهند نام وسایل کنترل جمعیت را به زبان بیاورند نیز «هراس» دارند.

پیش‌تر ندا ماندنی، یکی دیگر از فعالان حوزه زنان و اعتیاد، نیز گفته بود که سن کارتن‌خوابی زنان به ۱۵ سال رسیده است؛ حال آنکه در سال ۱۳۹۹، اسکندر مومنی، دبیر ستاد مبارزه با مواد مخدر، ادعا کرده بود که روند افزایش اعتیاد زنان در کشور متوقف شده و کمتر از ۶ درصد است. 

این گفته‌ها واکنش فعالان مدنی و حتی برخی نمایندگان اصولگرای مجلس را به همراه داشت؛ به‌عنوان مثال، زهره سادات لاجوردی، عضو فراکسیون زنان مجلس، تناقض‌های آماری را یکی از مشکلات عمده در بازنمایی حوزه اعتیاد زنان دانست. بر اساس اعلام معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، سهم زنان از جمعیت معتادان کشور ۱۰ درصد است. 

فعالان حوزه زنان و اعتیاد می‌گویند ارائه آمارهای غیرواقعی از جمعیت زنان معتاد و انکار روند تصاعدی آن در سال‌های گذشته راه را برای بازتوانی زنان معتاد و توانمندسازی آن‌ها برای بازگشت به زندگی مسدود کرده است. به گفته ندا ماندنی، در تهران حتی مراکز اسکان موقت زنان و دختران کارتن‌خواب به‌ تعداد کافی وجود ندارد و بسیاری از زنان معتاد متجاهر شب‌ها جایی برای خوابیدن ندارند.