بیشترین میزان واردات موادغذایی به ایران، تراریخته است

محصولات تراریخته مدت‌هاست شایعات و نگرانی‌های بسیاری را ایجاد کرده

عکس از دنیای اقتصاد

به گزارش خبرگزاری ایرنا، عیسی کلانتری که در سومین همایش بین‌المللی بیوتکنولوژی شرکت کرده بود به خبرنگاران گفت: «اکثر محصولاتی که وارد می‌کنیم اعم از روغن نباتی، ذرت، سویا و در مواردی حتی گوشت‌های وارداتی، تغذیه شده از محصولات تراریخته(ژنتیکی تغییریافته) هستند». او در ادامه افزود: «قسمتی از مرغ، گوشت و روغن نباتی ما محصولات تراریخته هستند». رییس سازمان محیط زیست با تشریح جزئیات ادامه داد: «تقریبا ۸۰ درصد واردات روغن نباتی و بیش از ۹۰ درصد واردات سویا و کنجاله سویا نیز تراریخته است، همچنین بیش از ۷۰ درصد واردات ذرت نیز تراریخته است». عیسی کلانتری که قبلا نیز در این مورد مخالفتی نداشته، این‌بار نیز همان موضع را تکرار کرد. او گفت: «برای مصرف این مواد هیچ مشکلی نداریم اما برای تحقیق محصولات تراریخته و حتی استفاده در سطح آزمایشگاهی مشکل ایجاد می‌کنند که این تصمیمات ضد و نقیضی است که در کشور گرفته می‌شود».

اما تراریخته چیست؟ این کلمه را برخی با عنوان «دستکاری ژنتیکی» یاد می‌کنند. اصلاح یا ادغام و پیوند ژنتیکی برخی از ژن‌های موجودات زنده برای تولید محصولی که شرایط بهتری دارد را محصول تراریخته می‌نامند. به عبارت دیگر این محصولات با مهندسی ژنتیک دچار تغییرات مثبتی خواهند شد که در طبیعت به شکل طبیعی موجود نیست. این تغییر ژنتیکی در بسیاری موارد مفید هستند. برای مثال با تغییر ژنتیکی می‌توان محصولات کشاورزی را در برابر برخی آفات و حشرات مقاوم کرد. این مسئله می‌تواند مصرف سموم کشاورزی را کاهش دهد. همچنین از بذر تراریخته می‌توان محصول بیشتری در یک واحد ثابت زمین بهره برداری کرد. حتی می‌توان محصول را در برابر شرایط بد زیستی مثل کمبود آب و شوری خاک نیز مقاوم کرد.

اما محصولات تراریخته مدت‌هاست شایعات و نگرانی‌های بسیاری را ایجاد کرده است.  مخالفان استفاده از این محصولات ادعاهای متعددی را مطرح می‌کنند. آنها معتقدند دستکاری ژنتیکی می‌تواند منجر به عواقب غیرقابل پیش‌بینی شود یا در بلند مدت به شکل تدریجی تغییرات بزرگی را شکل دهد. ژن‌های تغییر یافته قابلیت ترکیب با ژن‌های سایر گیاهان و میکروب‌ها را دارند و مشخص نیست عواقب این تغییرات چه می‌شود. نهایتا آزمایش‌ها تنها بر روی گیاهان و برخی جانوران صورت گرفته، بنابراین نمی‌توان مطمئن بود نتیجه آن بر روی انسان چه می‌تواند باشد. بسیاری نگرانند که این ژن‌ها وقتی وارد بدن انسان می‌شوند باعث تغییر در ژن انسان شوند. اگرچه این موضوع دور از ذهن است اما به شکل نظری قابل قبول است. برخی حتی آن را سرطان­زا می‌دانند. اگرچه هیچ‌گونه شواهد متقنی برای این ادعا در دست نیست. دکتر قره‌یاضی، رئیس انجمن ایمنی زیستی  درباره محصولات ارگانیک هم به ایسنا گفته‌: «نتایج مقالات متعددی نشان می‌دهد که احتمال سرطان‌زا بودن محصولات ارگانیک بیشتر از سرطان‌زایی محصولات غیرارگانیک است».

مواضع عیسی کلانتری در مورد محصولات تراریخته سابقا نیز جنجال برانگیز شده و با واکنش بسیاری از کارشناسان مواجه شده است. او به تندی از مخالفان محصولات تراریخته انتقاد کرد و در پاسخ ادعاهای آنها گفته بود: «البته امروز در ۱۶۰ میلیون هکتار از اراضی دنیا که معادل ظرفیت ۲۰ برابر کشاورزی ایران است، محصولات تراریخته تولید می‌شود. در حدود ۶ تا ۷ سال قبل تحقیقات جامعی در ۷۰ دانشگاه دنیا با حدود ۵۰۰ میلیون دلار بودجه انجام شد که آیا محصولات تراریخته به انسان لطمه می‌رساند یا خیر؟ که به هیچ نتیجه‌ای نرسیدند و نتوانستند ثابت کنند این محصولات ضرر دارد. من مخالفتی با مصرف تراریخته ندارم و آن گروهی که مخالف هستند هیچ دلیل منطقی و علمی ندارند و فقط شعار می‌دهند. منتقدان تراریخته یک منطق علمی را که ثابت کند این محصولات موجب بیماری در دنیا می‌شوند، ندارند و اگر چنین چیزی باشد یک مورد را ارائه دهند و مسئله علمی را نمی‌توان با شعار و تهمت پاسخ داد؛ اصلا موضوع تراریخته برای محیط زیست است و هیچ دلیلی برای مخالفت وجود ندارد. ۱۰ تا ۱۵ سال است که کشور از محصولات تراریخته و این مسئله محروم است و باید دلیل علمی در این رابطه مطرح شود».

اما موافقان و افراد هم‌نظر با رییس سازمان محیط زیست کم نیستند. حتی خوزه گراتسیانو داسیلوا، دبیرکل فائو نیز با محصولات تراریخته مخالفتی ندارد. اگرچه با انحصار تولید بذر تراریخته در دست چند شرکت خاص مخالف است. استدلال‌های حامیان این روش نیز به‌نظر منطقی می‌رسد. آنها می‌گویند طی ۳۰ سال آینده جمعیت زمین به بیش از ۱۰ میلیارد نفر می‌رسد. در صورتی که از محصولات تراریخته با امکان تولید غذای بیشتر استفاده نکنیم، با عواقب بدی رو به رو خواهیم بود. یا باید جنگل‌های بیشتری را برای ایجاد زمین کشاورزی نابود کنیم، یا گرسنگی فراگیر در دنیا را بپذیریم. آنها معتقدند محصولات تراریخته امکان تولید کشاورزی در کشورهای کم بضاعت آفریقایی را که با کمبود آب نیز دست به گریبان هستند، فراهم می‌کند. همچنین در تولید محصولات تراریخته می‌تواند نسبت مواد مغذی را در آن افزایش داد.

نهایتا به دلیل عدم وجود اطلاعات کافی، مواضع سیاسی و قوانین مختلفی نیز در این مورد وجود دارد. ۲۹ کشور اروپایی هر یک به نحوی قانونی بر ضد این محصولات تصویب کرده‌اند. برای مثال در انگلستان کاشت صنعتی محصولات تراریخته ممنوع است. آلمان هنوز از محصولات تراریخته مطمئن نیست. بنابراین تمامی محصولات تراریخته می‌بایست دارای برچسب هشدار دهنده باشند. هلند از اتحادیه اروپا درخواست کرده تا کشت این قبیل محصولات را ممنوع کند.

در ایران نیز سیاست‌مداران و دولت‌های مختلف، مواضع متناقضی در برابر مسئله محصولات تراریخته داشته‌اند. نخستین بار در دولت محمد خاتمی این محصولات در ایران به شکل صنعتی تولید شد. اما پس از آن و در دولت محمود احمدی­‌نژاد، توزیع آن ممنوع شد. در دولت نخست حسن روحانی نیز ممنوعیت توزیع محصولات تراریخته ادامه یافت. اما در دولت دوم و با حمایت رییس سازمان محیط زیست جدید، مجددا توزیع آن از سرگرفته شد. طبق قانون تولیدکنندگان محصولات غذایی الزامی به درج این موضوع بر روی کالا ندارند.

مسئولیت بررسی محصولات کشاورزی تراریخته در جهان، نهادی غیرانتفاعی به نام «خدمات بین‌المللی برای استفاده از کاربردهای بیوتکنولوژی کشاورزی» (ISAAA)  است که محل آن نیز در آمریکا قرار دارد. شرکت‌های آمریکایی و برخی پژوهشکده‌های آسیایی و آفریقایی از این نهاد پشتیبانی و حمایت مالی می‌کنند.

بیشتر از