روابط روسیه و ترکیه در سال‌های اخیر و به دنبال بحران سوریه با تنش‌های زیادی همراه بوده است. حمایت روسیه از رژیم اسد و حمایت ترکیه از گروه‌های مخالف اسد باعث شد تا منافع این دو کشور در بحران سوریه تا حد زیادی هم‌خوانی نداشته باشند. با وجود اینکه در سال‌های اخیر بیش از ۵۰ درصد گاز وارداتی ترکیه از روسیه وارد می‌شود اما روسیه حتی پس از ساقط کردن جت جنگی این کشور توسط ترکیه در سال ۲۰۱۵ صادرات گاز به ترکیه را قطع نکرد و از سلاح صادرات انرژی برای رسیدن به اهداف سیاسی خویش در آن زمان بهره نگرفت. با نگاهی به روند صادرات گاز روسیه به ترکیه از دهه ۹۰ میلادی مشخص می‌شود که روسیه تامین کننده قابل اعتمادی در بازار انرژی ترکیه بوده است.
تنوع‌بخشی به منابع انرژی و افزایش سهم منابع داخلی انرژی در سبد انرژی ترکیه محور اصلی سیاست ملی انرژی این کشور است. در این راستا در سال‌های اخیر با هدف افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید برق، سرمایه گذاری وسیعی توسط دولت ترکیه انجام شده است. با تصویب قوانین مربوطه شرایط حضور و سرمایه گذاری شرکت‌های خارجی در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر ترکیه فراهم شده است. مصرف انرژی در ترکیه روند رو به رشدی را تجربه می‌کند. در سال گذشته میزان تقاضای انرژی الکتريکی در ترکیه ۳۰۳.۳ تراوات ساعت بود. پیش‌بینی می‌شود این میزان در سال ۲۰۲۳ همزمان با صدمین سالگرد تاسیس جمهوری ترکیه به ۳۷۵.۸ تراوات ساعت برسد.
برنامه هسته‌ای ترکیه و نیروگاه اتمی آک کویو
ترکیه از سال ۱۹۵۶ و با تصویب قانون شماره ۶۸۲۱ اولین قدم‌ها را برای استفاده از انرژی هسته‌ای برداشت و کمسیون انرژی اتمی را در آنکارا تاسیس نمود. این کشور در سال ۱۹۸۲ مرکز تحقیقات انرژی هسته‌ای را در «کوچوک چک مه جه» استانبول بنا نهاد. در سال ۲۰۱۰ ترکیه و روسیه قرارداد احداث اولین نیروگاه اتمی ترکیه را در منطقه آک کویو مرسین امضا کردند. ارزش این قرارداد ۲۰ میلیارد دلار برآورد شده است. بر اساس این قرارداد روسیه چهار راکتور اتمی ۱۲۰۰ مگاواتی احداث خواهد نمود. بر اساس پیش‌بینی‌ها برق تولیدی از اولین فاز نیروگاه اتمی آک کویو در سال ۲۰۲۳ وارد مدار خواهد شد. بر اساس برنامه بلند مدت ترکیه این کشور در سال ۲۰۳۰ برای تامین بخشی از نیازهای الکتریسته خود که رقمی در حدود ۱۰۰ گیگاوات خواهد بود ۱۲ راکتور اتمی خواهد ساخت.
قرارداد دومین نیروگاه اتمی ترکیه هم در سال ۲۰۱۳ بین ترکیه و ژاپن به امضا رسید. نیروگاه اتمی سینوپ توسط کنسرسیوم شرکت‌های ژاپنی و فرانسوی احداث خواهد شد و ارزش این قرارداد ۲۳ میلیارد دلار خواهد بود. نیروگاه سوم هم یا با مشارکت شرکت‌های چینی و یا توسط شرکت‌های مهندسی ترکیه احداث خواهد شد.
نیروگاه اتمی آک کویو یکی از بزرگترین پروژه‌هایی خواهد بود که در این سال‌های اخیر در ترکیه اجرا می‌شود. از این پروژه به‌عنوان برگ زرینی در روابط استراتژیک ترکیه و روسیه یاد می‌شود. اردوغان رئیس جمهور ترکیه در سال ۲۰۱۶ از پروژه نیروگاه اتمی آک کویو بعنوان سرمایه گذاری استراتژیک یاد کرده بود. با توجه به تحویل سامانه دفاع موشکی اس ۴۰۰ روسیه به ترکیه و تعلیق فعالیت شرکت‌های ترکیه در پروژه جت اف ۳۵ توسط آمریکا - سطح روابط ترکیه با روسیه روز بروز افزایش می‌یابد افزایش روابط ترکیه با روسیه مطلوب غرب نیست. سیاست‌ها و منافع متفاوت آمریکا و ترکیه در برخی بحران‌های منطقه‌ای از جمله بحران سوریه باعث شده است تا ترکیه برای ایجاد توزان با غرب نسبت به افرایش سطح روابط با روسیه و چین اقدام نماید.
در حال حاضر بیش از ۲۰۰ دانشجوی ترک در دانشگاه‌های روسیه در رشته‌ای مرتبط با انرژی هسته‌ای مشغول به تحصیل هستند. مهندسین ترکیه‌ای نیز در حال گذراندن آموزش‌های مربوطه هستند. اگر این پروژه در زمان مقرر به بهره‌بردای برسد، ترکیه خواهد توانست از انرژی هسته‌ای برای تولید برق بهره گیرد و هم با کاهش وابستگی به گاز طبیعی و زغال سنگ بتواند در صورت موافقت کشورهای تامین کننده گاز این کشور، صادرات مجدد گاز داشته باشد. هم از حق ترانزیت گاز بهره‌مند شود و هم بتواند در امنیت انرژی اتحادیه اروپا نقش ایفا کند. ترکیه در نظر دارد در میان مدت به هاب انرژی تبدیل شود. بهره بردای از پروژه‌های نیروگاه‌های اتمی می‌تواند در دستیابی ترکیه به هدف هاب انرژی مفید واقع شوند.
زباله‌های اتمی دغدغه طرفدارن محیط زیست ترکیه
مساله‌ای که مورد توجه کارشناسان انرژی و محیط زیست قرار گرفته است تامین سوخت و چگونگی نگهداری زباله‌های هسته‌ای حاصل از این نیروگاه‌ها در ترکیه است. توانایی شرکت‌های روس برای احداث نیروگاه‌های اتمی مطابق با استانداردهای روز نیز بارها از سوی برخی کارشناسان انرژی با انتقاد روبرو شده است. اما با توجه به همه این شرایط دولت ترکیه مصمم به اجرای پروژه آک کویو است.
وابستگی بیش از حد ترکیه به روسیه پس از احداث نیروگاه آک کویو از مواردی است که احزاب مخالف و کارشناسان انرژی نسبت به آن معترض هستند. روسیه تامین کننده بیش از ۵۰ درصدی گاز مصرفی ترکیه است. مشارکت روسیه در احداث نیروگاه آک کویو و تامین سوخت و نگهداری زباله هسته‌ای توسط این کشور از سوی کارشناسان به‌عنوان وابستگی بیشتر ترکیه به روسیه تعبیر شده و نسبت به آن اظهار نگرانی شده است. پروژه ترک استریم در پایان سال جاری به بهره‌بردای خواهد رسید و روسیه گاز بیشتری به ترکیه صادر خواهد نمود.
اردوغان: عدم برخورداری ترکیه از سلاح هسته‌ای «غیرقابل قبول» است
برنامه ریزی کشورهای همسایه ترکیه برای استفاده از انرژی هسته‌ای و هم‌چنین وجود رقابت هسته‌ای بین برخی از کشورهای خاورمیانه باعث نگرانی دولتمردان ترکیه شده است. عربستان برنامه هسته‌ای خویش را با استفاده از حمایت دولت آمریکا و تکنولوژی شرکت‌های غربی شروع کرده است. ایران مدت‌هاست که برنامه هسته‌ای خویش را دارد. اسراییل هم از سلاح هسته‌ای برخوردار است. در عرصه روابط بین‌الملل اصل توزان قوا مورد توجه همه دولت‌هاست و دولت‌ها در تلاش هستند تا با افزایش سرمایه گذاری در امور دفاعی بتوانند امنیت خویش را در قبال همسایگان و قدرت‌های بزرگ تا حدی تضمین کنند. تلاش ترکیه برای خرید سیستم دفاع موشکی اس ۴۰۰ روسیه و اظهارات اخیر اردوغان در مورد «غیرقابل قبول» بودن عدم برخورداری ترکیه از سلاح هسته‌ای می‌تواند در این راستا ارزیابی شود.
با توجه به اینکه ترکیه عضو ناتوست و از چتر حمایت اتمی ناتو برخوردار است باید دید دولت ترکیه برای داشتن سلاح هسته‌ای می‌تواند قدم عملی بردارد یا خیر؟ و واکنش غرب در صورت حرکت ترکیه به سمت داشتن سلاح هسته‌ای چگونه خواهد بود؟ با توجه به تمامی این موارد تلاش و برنامه ترکیه برای استفاده از انرژی هسته‌ای برای تولید برق، با توجه به اقتصاد رو به رشد این کشور منطقی است. افزایش سهم منابع داخلی در برآوردن نیازهای انرژی این کشور نه تنها باعث کاهش وابستگی به منابع خارجی خواهد شد بلکه شرایط را برای تبدیل ترکیه به هاب انرژی فراهم خواهد کرد. سرمایه گذاری ترکیه در زیرساختار انرژی در سال‌های اخیر افزایش یافته است و اگر قانون آزاد سازی بازار انرژی ترکیه به تصویب برسد شرایط برای تبدیل شد ترکیه به هاب انرژی میسر خواهد شد.
باید در نظر داشت که طبق آمار خبرگزاری رویترز در نیمه اول امسال صادرات گاز روسیه به ترکیه و هشت کشور جنوب شرق اروپایی بخاطر افزایش واردات ال ان جی و هم چنین صادرات گاز آذربایجان، بویژه در بازار انرژی ترکیه کاهش یافته است و سیاست تنوع بخشی به منابع انرژی در سال جاری در ترکیه با نتایج مثبتی همراه بوده است. به نظر می‌رسد ترکیه همزمان با افزایش همکاری‌ها با روسیه در همه زمینه‌ها برای اجرای سیاست تنوع بخشی به منابع انرژی مصمم است. خطرات استفاده از انرژی هسته‌ای برای تولید برق و مشکل انباشت زباله‌های هسته‌ای مشکل جهانی است که باید چاره‌ای برای آن در سطح جهانی اندیشیده شود.
