شش کشور عضو شورای همکاری خلیج‌فارس (عربستان سعودی، کویت، بحرین، قطر، امارات متحده عربی و عمان) که در سال ۱۹۸۱، به‌منظور حفظ وحدت و همبستگی بیشتر اقدام به تاسیس شورای منطقه‌ای خود کردند، حتی در اوج دشواری اخیر که منطقه را دستخوش اختلاف کرد، درصدد خروج از این مجمع نبودند. اصرار مشترک کشورهای یادشده بر حفظ وحدت نشان می‌دهد که اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس چگونه این شورا را به‌عنوان آخرین خط دفاع از منافع والای خود می‌دانند و در هر شرایطی از آن دفاع می‌کنند.

هرچند در بیانیه پایانی نشست اخیر سران کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس در ریاض، به‌طرف مشخصی اشاره نشده، اما بخش وسیعی از آن به تهدیدهای خارجی اختصاص‌ یافته است. در این بیانیه بر لزوم گسترش همسویی میان کشورهای عضو و مقابله با تهدیدها «از طریق موضع‌گیری‌های سیاسی مشترک و توسعه همکاری‌های سیاسی در سطح منطقه و در مجامع بین‌المللی تاکید شده است».

همچنین در این بیانیه با اشاره به «ماده دوم پیمان دفاعی مشترک آمده است که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس معتقدند که هرگونه حمله به یکی از این کشورها، حمله به همه آن‌ها محسوب می‌شود و هر خطری که یک کشور عضو را تهدید کند، همه آن‌ها را تهدید خواهد کرد.» علاوه برآن، بیانیه پایانی نشست سران کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس در ریاض بر اهمیت همسویی و تلاش‌های مشترک به‌منظور هماهنگی و یکپارچگی سیاست‌های خارجی کشورهای عضو تاکید کرده است.

نشست پنجم ژانويه ۲۰۲۱، سران کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس در شهر تاریخی «العلا» در عربستان سعودی توانست همدلی را بار دیگر بر فضای منطقه حاکم کند، سپس سفر منطقه‌ای شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، زمینه را برای انعقاد توافق در نشست اخیر سران در ریاض فراهم کرد.

بااین‌حال، پرسش مهمی که مطرح می‌شود این است که کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس با توافق احتمالی که میان ایران و غرب در مذاکرات کنونی انجام شود، چگونه برخورد خواهند کرد؟

تردیدی نیست که چالش اصلی پیش ‌روی آن‌ها باید جلوگیری از اتخاذ اقدامات یک‌جانبه و متحد کردن موضع کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس در برخورد با مذاکرات وین و نتایج آن باشد، صرف‌نظر از این‌که مذاکرات به نتیجه می‌رسد یا با شکست مواجه می‌شود. درواقع، انعقاد برجام در سال ۲۰۱۵ در لوزان سوئیس، بین غرب و ایران، پیامدهای تکان‌دهنده‌ای را برای کشورهای منطقه، به‌ویژه کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس به دنبال داشت. با تعلیق این توافق، مذاکرات از سر گرفته شد و اختلافات بین دو طرف ادامه یافت و این امر به کشورهای منطقه فرصت دیگری داد تا برای این‌که مانند گذشته نادیده گرفته نشوند، دست به‌کار شوند.

ازاین‌رو به‌صراحت می‌توان گفت که هرگونه توافق جایگزین آینده با ایران که منافع امنیتی کشورهای منطقه را در نظر نگیرد، ممکن است برای همه به‌ویژه کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، عراق، سوریه، لبنان و یمن خطرآفرین باشد. درهرصورت، خطر بزرگ این است که اگر مذاکرات وین با شکست روبه‌رو شود، ایران به سلاح هسته‌ای دست خواهد یافت و در صورت موفقیت‌آمیز بودن مذاکرات، ممکن است دست ایران در منطقه بیشتر از گذشته باز شود و درنتیجه، رژیم ایران با سلاح‌های متعارف خود منطقه را در معرض تهدید و حمله قرار دهد؛ بنابراین، این نگرانی وجود دارد که سطح تنش و درگیری در منطقه چه با رسیدن به توافق و چه با شکست مذاکرات افزایش یابد.

کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، بزرگ‌ترین تشکل سیاسی عربی را دارند. آن‌ها بیش از همه به موضوع آمادگی سیاسی و نظامی اهمیت می‌دهند و به‌خوبی می‌دانند که در صورت توافق بر سر مواضع و هماهنگی فعالیت‌های دیپلماتیک، می‌توانند نقش تاثیرگذاری در تحولات منطقه و جهان داشته باشند. هرچند با توجه به پیام‌های متناقض واشینگتن و تهران در وین، هفته‌های بسیار حساسی را پیش ‌رو داریم، اما فضای نشست ریاض حاکی از یکپارچگی موضع کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس است.

البته پیشنهاد شورای همکاری خلیج‌فارس آن‌طور که برخی فکر می‌کنند مخالف احیای برجام نیست، اما آن را به‌صورت کنونی راه‌حل ناقصی می‌داند، زیرا رسیدن به توافق، تحریم‌های اقتصادی وضع‌شده علیه ایران را که کشورهای خلیج‌فارس با اکثر کشورهای جهان در آن مشارکت داشتند، لغو می‌کند، بدون این‌که رژیم تهران را به توقف عملیات نظامی بی‌ثبات‌کننده در منطقه که عامل اصلی درگیری‌ها و فجایع کنونی است، ملزم کند. به همین دلیل، کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس آمادگی خود را برای تبدیل شدن به یک‌طرف مثبت به‌منظور دستیابی به راه‌حل سیاسی که به هرج‌ومرج پایان دهد و ثبات و امنیت را در منطقه تامین کند، ابراز می‌کنند.

شرق الاوسط