خوب به خاطر می‌آورم دهه ۶۰ بود که روزهای اول مدرسه را تجربه کردم. لباس مخصوص مدرسه مقنعه چانه‌دار و مانتوهای بلند و گشاد بود. پارچه‌های سرمه‌ای و مشکی، بدون روبان و هیچ رنگ شادی. دوختن آنها هم برعهده مادران یا زنان خیاط محله بود. بعدها مدیران مدارس کم کم اجازه دادند که دانش آموزان روبان سفیدی به لبه مقنعه‌هایشان بدوزند و بعد هم که فضای جنگ و محدودیت‌های اجتماعی کمتر شد ماجرای فرم مدرسه دانش آموزان رنگ و روی بهتری به خود گرفت. رنگ‌های شاد و نشاط بخش جایگزین رنگ‌های تیره شدند و طراحان مد و لباس هم طرح‌هایی را برای لباس مدارس به آموزش و پرورش ارائه کردند.

این روند در تولید هر ساله لباس‌های فرم دانش آموزان ادامه داشته و هر سال نیز با نزدیک شدن به زمان بازگشایی مدارس، موضوع هم برای آموزش و پرورش و هم برای خانواده‌ها داغ می‌شود. موضوعی که این روزها توجه رسانه‌ها را به خود جلب کرده این است که برخی می‌گویند در این اتفاق رانت وجود دارد و برخی هم آن را تکذیب می‌کنند.

حالا که تنها چند روز به بازگشایی مدارس مانده است حتما هر دانش آموزی لباس‌های فرم خود را آماده کرده تا آن را در روز اول مهر بپوشد. لباسی که طی سال‌های گذشته طرح و رنگش عوض شده و حتی برای آن تبصره و قانون هم گذاشته شده است. موضوعی که در سال ۹۶ کارگروه ساماندهی مد و لباس اسلامی و ایرانی وارد میدان شد و از تهیه یک دستورالعمل برای سامان دادن به لباس فرم دانش آموزان خبر داد. دستورالعملی که در آن قرار بود لباس مدارس با استفاده از پارچه ایرانی و با طرح و مدل‌های ایرانی تهیه شود اما این طرح عملا به جایی نرسید.

با این که در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به «طراحی و ارائه الگوی لباس و پوشش مناسب، متنوع، زیبا و آراسته مبتنی بر فرهنگ اسلامی» تاکید شده است و نظر خانواده‌ها و سلیقه‌های مردم در فرهنگ‌های مختلف در استان‌ها مد نظر قرار گرفته، اما این حوزه حالا حاشیه‌های پر رنگ‌تر از آنچه مد نظر بوده به خود گرفته است.

یکی از این مشکلات این است که مدارس می‌توانند به دلخواه هر سال رنگ و مدل لباس فرم مدرسه را تغییر دهند که به معنی هزینه‌ای اضافی روی دست خانواده‌ها است. اکثر مدارس اولیای دانش آموزان را به یک مرکز مشخص برای دوخت لباس معرفی می‌کنند که خانواده‌ها مدعی هستند قیمت تمام شده لباس فرم مدارس بسیار بیش از آن تمام می‌شود که بخواهند خودشان آن را تهیه کنند و از طرف دیگر از کیفیت آن هم ابراز نارضایتی می‌کنند. به‌طور مثال لباس فرم مدارس برای دختران ۱۲۰ هزار تومان و برای پسران بیش از ۶۰ هزار تومان در مدارس دولتی است؛ در حالی‌که این قیمت در مدارس غیرانتفاعی و استعدادهای درخشان و نیمه دولتی متفاوت است. مبلغی که می‌توان به صورت سرانگشتی محاسبه کرد، چیزی نزدیک به هزار میلیارد تومان است. هزار میلیارد تومانی که بسیاری از اهالی صنف پوشاک گلایه دارند، با رانت توزیع می‌شود و سهمی در این بازار ندارند.

امسال اما حکایت دیگری هم به این تحمیل‌ها و چالش‌ها اضافه شد و آن هم رشد قیمت پارچه‌های تولید داخل بود که اثری مستقیم بر قیمت لباس‌های فرم، خصوصا مانتو گذاشت تا جایی که بسیاری از مدارس اعلام کردند که نمی‌دانند باید برای دوخت لباس مدارس چه مرکزی را به خانواده‌ها معرفی کنند تا از نظر قیمت به آنها فشاری وارد نشود.

اما آنچه در میان همه موارد مطرح شده درباره بازار سفارش و دوخت روپوش مدارس بیشتر مورد توجه است، رانت موجود وعدم شفافیت درباره گردش مالی این حوزه است. سال گذشته وزیر وقت آموزش و پرورش، ماموریت ساماندهی لباس فرم دانش‌آموزی را در قالب بخشنامه‌ای به سازمان دانش‌آموزی واگذار کرد و همین باعث شد این سوال مطرح شود که آیا این سازمان منفعت مالی نیز در این میان می‌برد؟ و آیا همین تمرکزی که ایجاد می‌شود به رانت بیشتر نمی‌انجامد؟

بخشنامه‌ای که اصلاح شد

با این حال سید هادی دلبری، معاون «هماهنگی، اقتصادی و نظارت بر امور استان‌های سازمان دانش آموزی» به اخبار پیرامون اخذ درصدی از سود فروش روپوش مدارس از اولیا واکنش نشان داده است. او در مصاحبه‌ای با ایسنا، مدعی شد که سال گذشته وزیر وقت آموزش و پرورش، ماموریت ساماندهی لباس فرم دانش‌آموزی را در قالب بخشنامه‌ای به سازمان دانش‌آموزی واگذار کرد.

او به تشکیل کارگروه‌های استانی که قیمت‌گذاری، انتخاب نوع و کیفیت پارچه در آنجا به تصویب می‌رسد اشاره کرده است. آموزش و پرورش در این کارگروه نمایندگانی دارد و اتحادیه صنف پوشاک قیمت‌گذاری لباس فرم را در هر استان انجام می‌دهد و نوع و کیفیت پارچه را تایید می‌کند. اتحادیه تولیدی‌های رسمی و دارای مجوز را به ما معرفی کرد تا در سامانه راه اندازی شده ویژه این موضوع، ثبت نام کنند.

این در حالی است که سید هادی دلبری، در بخشی دیگر از صحبت‌هایش بیان کرده که لباس فرم در مدارس اجباری نیست و شورای هر مدرسه در این موارد تصمیم‌گیری و تصویب می‌کند که آیا لباس فرم لازم هست یا خیر و مدل لباس فرم باید چه باشد. بنابراین سازمان دانش آموزی دخالتی در این موارد ندارد.

دلبری، درآمد سازمان دانش آموزی از محل لباس فرم مدارس در سال جاریرا، که به بیش از ۲۰۰ میلیارد تومان می‌رسد، تکذیب کرده و گفته است حداقل در تهران و بیش از ۲۰ استان دیگر، ریالی بابت فرایند ساماندهی، فعالیت سامانه و نیروی انسانی دریافت نکرده‌ایم و این امر کاملا رایگان بود. هدف ما این بود که اولیا دغدغه نداشته باشند، قیمت تمام شده پایین بیاید و دست واسطه‌ها کوتاه شود. صرفا اهداف تربیتی، ترویج سادگی و همرنگی، تشوق به نظم و انضباط و حمایت از اقتصاد خانواده‌ها را دنبال می‌کنیم و به دنبال منافع اقتصادی نبودیم.

تمام این اظهارات در حالی بیان می‌شود که ظاهرا بخشنامه‌ای به استان‌ها ارسال شده و از آنها خواسته شده تا حداکثر تا ۱۰ درصد هزینه روپوش مدارس را به حساب سازمان دانش آموزی واریز کنند. هر چند این ادعا تکذیب نشده اما دلبری گفته است که این بخشنامه‌ در تاریخ ۲۴ تیرماه اصلاح و به استان‌ها ابلاغ شده است و سازمان هیچ‌گونه وجهی از این بابت دریافت نمی‌کند. اگر هم هزینه‌ای دریافت شود کاملا داوطلبانه بوده و صرف بخشی از هزینه‌های پشتیبانی و توسعه خدمات می‌شود.

حال باید دید این اظهارات متفاوت چقدر خانواده‌ها و جامعه آموزشی را قانع می‌کند. آیا واقعا در تهیه و توزیع روپوش دانش آموزان رانتی صورت گرفته است؟ عدم شفافیت جامعه آموزشی ما را به چه سمت و سویی خواهد کشاند. سال تحصیلی جدید در ایران در حالی آغاز می‌شود که هر بخشی از آن با بحران اقتصادی روبه رو بوده است. از بالا رفتن محصولات آموزشی، قیمت بالای فرم دانش آموزی، گرفته تا سیستم حمل و نقل عمومی برای مدارس که هر کدام این روزها سوژه داغی برای جامعه، فضای مجازی و رسانه‌هاست.