این آمار آه از نهادتان برمی‌آورد: سالیانه یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون دستگاه [گوشی تلفن همراه] به سراسر جهان فرستاده می‌شود که درآمد حاصل از آن بیشتر از ۳۵۰ میلیارد دلار است، و درآمد برخی از بخش‌های [مربوط به این صنعت] تا ۲۴ درصد رشد داشته‌اند. گویی فراموش کرده‌اند به صنعت تلفن‌های همراه بگویند که اقتصاد جهان در حال رکود است.

تلفن‌های همراه دنیای ارتباطات انسانی را عوض کرده‌اند. خود آن هم جانور نادری است که در مقابل رکود اقتصادی مصون است. گوشی‌های تلفن همراه که حدود ۲۵ سال پیش در کشورهای پیشرفته غربی به بازار عرضه شدند، ابزار مد و نمایانگر موقعیت اجتماعی صاحب آن و به‌روز شدن حساب‌های کاربری فیسبوک شده‌اند. شتاب شرکت‌ها برای بهره‌برداری از این معدن طلا، نشانی از کم شدن ندارد. برخی از تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند که بازار گوشی‌های هوشمند در سال جاری تا ۵۵ درصد رشد خواهد کرد. در شرایطی که کشورهای توسعه یافته که بازار اصلی این گوشی‌ها هستند، کمربندهایشان را سفت می‌کنند، این رشد کمی نیست.

اما باید گفت که در بازارهای کشورهای توسعه یافته است که معجزه‌های واقعی اقتصادی رخ می‌دهد. رشد بازار گوشی‌های تلفن همراه در این کشورها پدیده‌ای فوق‌العاده بوده است و همچنان ادامه دارد.

در چین، موسسه «چاینا موبایل» با ۵۸۴ میلیون مشترک،  بیش از هر موسسه تلفن همراه در جهان مشتری دارد. اما موسسه مشاوره «دولویت» پیش‌بینی می کند که رشد بازار تلفن همراه در چهار سال آینده نه در میان مصرف‌کنندگان غربی آشنا با فناوری غربی، بلکه در میان روستاییان فقیر هند خواهد بود. اینجاست که تلفن همراه فرای عملکرد اولیه رفته و ابزاری برای آموزش، توانمندسازی، دموکراسی، بهداشت، و تولید ثروت خواهد شد. در مناطق روستایی آفریقا و آسیا، داشتن تلفن همراه به معنای واقعی کلمه، می‌تواند موضوع مرگ و زندگی باشد.

گوشی‌های ارزان و نرخ ارزان تعرفه مکالمه تلفن‌های همراه [در هند] قشری از کارآفرینان بسیار کوچک و خرده‌بازرگانان و نیز گروه‌های زنانی پدید آورده است که توانسته‌اند به سطحی از موفقیت اقتصادی دست یابند که پیش از انقلاب مخابراتی دهه‌های اخیر از دسترسشان خارج بود.

در آفریقای جنوبی، بیش از هشتاد درصد مشترکان از تلفن‌هایشان برای مدیریت واحدهای کوچک بازرگانی استفاده می‌کنند. برای دیگران، فقط داشتن یک تلفن همراه به معنای تولید درآمد است. در طرح موسوم به «برنامه تلفن روستا» (The Village Phone Program) در بنگلادش، گوشی‌های تلفن همراه و تعرفه مکالمه مناسب در اختیار زنان ساکن روستاهای دورافتاده گذارده می‌شود، و آن‌ها نیز این تلفن‌ها را با سود به روستاییان اجاره می‌دهند.

در هند، کشاورزان به لطف تلفن‌های همراهشان اطلاعات بهتری در مورد بازار به دست می‌آورند و بدون نیاز به ارجاع به دلالان، از بالاترین نرخ خرید محصولاتشان در بازار عمده‌فروشی و فروشگاه‌ها مطلع می‌شوند. ماهیگیران می‌توانند گزارش وضعیت هوا را ببینند و پیش از رفتن به دریا، در مورد بالاترین بهای انواع ماهی در بازار نیز کسب اطلاع کنند. برخی از تلفن‌های همراه را با تنظیم‌های ویژه‌ای می‌توان به صورت گوشی طبی یا برای آزمایش چشم و پیگیری الگوی گسترش همه‌گیری بیماری‌ها به کار برد.

حتی پیش از ارائه تعرفه‌های ارزان، بازرگانان در شهرک‌های آفریقای جنوبی متوجه امکانات این فناوری شده و در کانتینرهای خالی حمل کالا در کشتی‌ها، فروشگاه‌های موقت فروش تلفن همراه راه‌اندازی کرده بودند، که در آن، هزینه تعرفه مکالمه به همان اندازه تلفن‌های عمومی بود .

تلفن‌های همراه در هند نخستین بار در سال ۱۹۹۴ به بازار عرضه شد. پیش از آن، شمار افرادی که  در شبه‌قاره هند به تلفن همراه دسترسی داشتند، یا به عبارت دیگر «تراکم صد فرد در یک منطقه» از ۰.۲ درصد تجاوز نمی‌کرد، که در طول دهه‌ها، در همین حد باقی مانده بود. خطوط زمینی تلفن عمدتا به‌خاطر ویژگی‌های منطقه‌ای هند عملکرد خوبی نداشتند. برخی از متقاضیان تلفن در مناطق دورافتاده باید تا هفت سال صبر می‌کردند تا ارتباط تلفنی آن‌ها برقرار شود. در بهترین حالت، حدود ۵۰ میلیون از ۱.۲ میلیارد جمعیت هند خط تلفن زمینی داشتند (این تعداد از زمان ورود تلفن‌های همراه به بازار، به ۱۵ میلیون نفر کاهش یافته است).

امروزه، برخلاف گذشته و عمدتا به دلیل این که هند یکی از ارزان‌ترین تعرفه‌های مکالمه را در جهان دارد، بیش از ۶۰ درصد مردم این کشور تلفن همراه دارند، و این بازار با پیوستن هشت تا هجده میلیون نفر مشترک در ماه همچنان در حال رشد است. این رشد سریع برای دولت و بازرسان ناظر بر موسسات مخابراتی همراه با چالش‌ها و مشکلاتی بوده است که از اواسط سال‌های ۱۹۹۰ و اختصاص نخستین باندهای مخابراتی همراه، دائم در تلاش برای تجهیز بهتر خود و حفظ این آهنگ رشد هستند. در نتیجه، منتقدان می‌گویند که تدوین و اجرای سیاست‌های ملی مرتبط با خدمات مخابراتی در بهترین حالت آهسته، و در بدترین حالت فاسد است. در حال حاضر دولت به خاطر اعطای مجوز به موسسات خدمات مخابراتی در سال ۲۰۰۸، با موجی عظیم از رسوایی روبه‌رو شده است. گزارش دیوان محاسبات و بازرس مالی ارشد هند در سال گذشته، آندیموتو راجا، وزیر سابق مخابرات را متهم می‌کند که مقررات و شیوه‌نامه‌های درست را در اعطای مجوزهای «جی ۲» رعایت نکرده و این منابع را تا ۲۲ میلیارد پوند ارزان‌تر به شرکت‌ها واگذار کرده است. منتقدان همچنین دولت را متهم می‌کنند که این مجوزها را به موسسات خدمات مخابراتی مورد نظر خودش داده است که آن‌ها را احتکار کرده و در رقابت را به روی دیگران بسته‌اند.

مشابه این شرایط در کشور اتیوپی رخ داده است، که موسسه خدمات مخابراتی دولتی، انحصار کلیه خدمات مربوط را در اختیار خود گرفته است و یکی از ارزان‌ترین نرخ‌های مکالمه را در آفریقا دارد.

در حالی که دولت هند برای دستیابی به سیاستی هماهنگ برای صدور منصفانه و همه‌جانبه مجوز خدمات مخابرات دچار مشکل است، تصمیم‌گیری در جانب مصرف‌کنندگان خوشبختانه آسان‌تر است. قیمت و عملی بودن، نقش اصلی را دارند. مصرف‌کنندگان در اقتصادهای پیشرفته به قیمت ارزان گوشی تلفن توجه دارند- در هند، بهای برخی از  انواع گوشی‌ها با صفحه لمسی در حدود ۱۲۵ پوند است- و دنبال برنامک (اپلیکیشن)های تلفن هستند. در حال حاضر، شرکت‌های خارجی برای تولید فناوری‌های جدید و برنامک‌های مفید انگیزه چندانی ندارند زیرا فقط درصد کمی از مردم [هند] تلفن هوشمند دارند. بسیاری از برنامک‌های موجود برای اکثر مصرف‌کنندگان در کشوری مثل هند بی‌فایده است، زیرا در سطح منطقه‌ای کاربرد ندارند. از سوی دیگر، فقط در حدود ۹ درصد از جمعیت هند به زبان انگلیسی صحبت می‌کند، و هر ایالتی زبان، و هر شهری لهجه خود را دارد. عامل اصلی در این که آیا یک فناوری خاص مفید است یا نه، عملکرد آن در سطح محلی است.

اما فروش تلفن‌های هوشمند در جهان توسعه‌یافته رو به افزایش است، و با توجه به این که ارزش بازار جهانی برنامک‌ها بیش از ۲ میلیارد دلار برآورد شده است، سود تولیدکنندگان برنامک‌ها به‌قدری زیاد است که نمی‌شود آن‌ها را برای مدت طولانی کنار گذاشت.

این وضعیت مفید حتی در مورد ارسال پیامک هم صادق است که در بسیاری از کشورها، هدر دادن پول تلقی می‌شود. در هند، ارسال پیامک در حدود ۱۰ درصد از ترافیک تلفن‌های همراه را تشکیل می‌دهد. کاربران تلفن‌ها برای افزایش استفاده از پیامک، نیازمند انگیزه‌اند. کلید آن را احتمالا ناتان ایگلِ بازرگان در کنیا کشف کرده است.

او هنگامی که معلم بود و تدریس می‌کرد، مرتبا به او تلفن می‌شد که اغلب پس از یک تصادف در جاده ساحلی همان حوالی بود و از او می‌خواست فوری خون اهدا کند. او در واکنش، سیستمی راه‌اندازی کرد که با ترغیب پرستاران محلی برای ارسال پیامک در مورد جزئیات بانک خونشان در مقابل استفاده رایگان از زمان استفاده از تلفن همراه، نشان می‌داد در مناطق مختلف چه میزان خون موجود است. نتیجه این سیستم، کاهش موارد اضطراری نیاز به خون و افق بهتری برای درمان قربانیان تصادف‌های جاده‌ای بود.

او با استفاده از این روش، شرکت خود را به نام «تکست‌ایگل» راه‌اندازی کرد که در مقابل مبلغ کمی، افراد بسیاری را به همکارهای کوچک ترغیب می‌کند. برای یکی از مشتریانش، او از مشترکان تلفن‌های همراه خواست تا جزئیات علائم جاده‌ها در محله‌هایشان را بفرستند تا مجموع آن را بتوان در تولید سیستم [ناوبری] راهنمای ماهواره‌ای به کار برد. برای مشتری دیگری، آگهی‌های تلویزیونی را دنبال کردند تا مطمئن شوند که کانال‌های محلی آن‌ها را درست پخش می‌کنند. آن‌ها حتی به ترجمه متن آگهی‌ها به لهجه‌های محلی نیز کمک کرده‌اند.

در سطح بین‌المللی، بر اهمیت دسترسی جوامع فقیر به فناوری مدرن تاکید شده است. این هدفی است که سازمان‌های توسعه آن را «آخرین مایل» [گام نهایی] توصیف کرده‌اند. اما بسیاری از کارشناسان توسعه می‌گویند هرچند این هدف تحقق یافته است، آنچه در حقیقت مهم است، چیزی است که پس از ارتباط مردم با فناوری رخ می‌دهد.

هانا بردن، مشاور توسعه بین‌المللی، می‌نویسد: «مردمانی که به طور سنتی هدف کمک‌های توسعه‌ای هستند، نه‌تنها خود را برای دسترسی به تلفن‌های همراه آماده می‌کنند، بلکه [در تدارک] قابلیت‌ها و برنامک‌های جدیدی هستند که نیازهای ویژه آن‌ها را برآورده کند. اما فرای هیجاناتی که در مورد قابلیت‌های تلفن‌های همراه وجود دارد، برای نمونه، هشدارهایی پیرامون تفاوت‌های جنسیتی در دسترسی به این ابزار یا گرایش و کنترل آن، و نیز برای تقویت سلسله ‌مراتب اجتماعی و اقتصادی داده شده است. همچنین، می‌دانیم که ارزش پروژه‌هایی که از تلفن همراه استفاده می‌کنند، به کیفیت و مناسب بودن محتوای به اشتراک گذاشته شده آن بستگی دارد.»

به نظر می‌رسد تا جایی که قیمت مناسب و فناوری مورد نظر مفید باشد، تلفن‌های همراه به‌زودی هر گوشه مسکونی جهان را تسخیر خواهند کرد. حتی در حدود یک میلیارد نفری که به نیروی برق دسترسی ندارند نیز از این فناوری در امان نیستند. شرکت‌های مخابراتی، از جمله آلکاتل-لوسنت، برای تامین دسترسی به تلفن همراه در حال تولید گوشی‌ها و دکل‌های تلفنی هستند که با انرژی خورشید و باد کار می‌کنند.

(این مطلب اولین بار در سال ۲۰۱۱منتشر شده است)