سیزدهم فروردین‌ماه امسال و همزمان با روز طبیعت، صفحه رسمی اینستاگرام پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید، با انتشار تصویری از وجود شکاف‌هایی در اطراف این اثر مهم تاریخی، هشدار داد که فاجعه خشکسالی و بی‌آبی کشور را باید بیش از پیش جدی گرفت. در همین حال، عزت‌الله رئیسی استاد زمین‌شناسی دانشگاه شیراز از وسیع شدن دامنه فرونشست زمین در تخت‌جمشید و ایجاد شکاف‌های متعدد در این بنا خبر داده است. او به روزنامه همشهری، علت اصلی این موضوع را پایین رفتن سطح سفره‌های آب زیرزمینی دانسته است.

میزان تاثیرپذیری بنای اصلی تخت‌جمشید از فرونشست زمین در این محدوده، به تبع نوع بستر آن، موضوعی است که اختلاف‌نظراتی در مورد آن وجود دارد. مسئولان پایگاه میراث جهانی پارسه و پاسارگاد که بستر محوطه تخت‌جمشید را سنگی عنوان می‌کنند، معتقدند که فرونشست زمین در محوطه تخت‌جمشید به دلیل بنا شدن آن بر یک بستر سنگی، تاثیری بر این میراث تاریخی ندارد. آنها اعلام کردند که شکاف‌های ایجاد شده در محوطه تخت‌جمشید را نیز با خاک و شن و نخاله پر خواهند کرد. اما عزت‌الله رئیسی، با رد این استدلال و اشتباه خواندن آن، عنوان کرده که شرق تخت‌جمشید بر یک بستر آبرفتی احداث شده که فرونشست‌ها می‌تواند تاثیری مستقیم بر آن داشته باشد.

آنطور که همشهری نوشته، این استاد زمین‌شناسی طی یک دهه گذشته وضعیت فرونشست زمین در محدوده تخت‌جمشید را رصد کرده و از وجود یک شکاف ۲۰۰ متری در این اثر تاریخی خبر داده است. پیش از این، عبدالمجید اسدی یکی دیگر از اساتید زمین‌شناسی نیز نسبت به اثرگذاری فرونشست زمین بر سازه‌های تخت‌جمشید هشدار داده بود.

بیش از یک دهه است که نسبت به فرونشست زمین در محدوده تخت‌جمشید هشدار داده می‌شود، موضوعی که خشکسالی‌های پی‌درپی و برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، مهمترین علت بروز و گسترش آن عنوان می‌شود. با این حال حفاری چاه‌های غیرمجاز در اطراف این منطقه همچنان ادامه دارد آن هم در شرایطی که از سال ۱۳۹۵، صدور مجوز حفر چاه در مرودشت با اعلام سازمان جهاد کشاورزی و اداره آب منطقه‌ای فارس متوقف و ممنوع اعلام شد.

در سال‌های گذشته گزارش‌هایی مبنی بر حفاری چاه‌های عمیق در منطقه مرودشت منتشر شد، چاه‌هایی که عمق آنها از حدود شش متر حالا به حدود ۲۹۰ متر رسیده است. اما هر بار که صحبت از اثرگذاری این چاه‌ها بر گسترش دامنه فرونشست زمین در منطقه مرودشت به میان آمده، مسئولان استانی آن را به حفر چاه‌های غیرمجاز گره زده و عملا از پذیرش مسئولیت آن سر باز زده‌اند. از سوی دیگر الگوی کشت در این منطقه نیز خود بر افزایش حفر چاه و به تبع آن فرونشست زمین دامن زده است. کاشت شلتوک (برنج) باوجود خشکسالی در دشت مرودشت و محدوده پرسپولیس و در حالیکه اعتراض فعالان و کارشناسان میراث فرهنگی را به همراه داشته، همچنان در این منطقه ادامه دارد.

تغییر الگوی کشت، جلوگیری از احداث چاه جدید، تغییر نوع آبیاری و فرهنگ‌سازی در این زمینه، از مواردی است که به اعتقاد کارشناسان می‌توان برای جلوگیری از بحران فرونشست زمین در این منطقه از آنها بهره‌ برد.

روزنامه همشهری پیش از این با اشاره به مطالعات صورت گرفته روی پدیده فرونشست در استان فارس، نوشته بود که فرونشست مرودشت تا ۳۰۰ متری سازه تخت‌جمشید ادامه پیدا کرده و به دنبال آن دانشگاه شیراز هشدار داده بود در صورتی که جلو این روند گرفته نشود، در محوطه تخت‌جمشید فروچاله رخ خواهد داد.

اما این تنها فرونشست زمین نیست که تخت‌جمشید را تهدید می‌کند، مدیریت ضعیف در حفظ و مرمت نیز سال‌هاست بلای جان این بنای تاریخی شده است. افزایش ترک‌ها در تخت‌جمشید هر از گاهی توجه کارشناسان آثار باستانی ایران را به خود جلب می‌کند و مرمت‌های غیراصولی آنها موجب شده که صدمات مختلفی طی سال‌های متمادی بر این اثر تاریخی بر جای بماند. از حدود یک دهه قبل مرمت‌های غیراصولی به ویژه در بخش نعل درگاه‌های کاخ‌های شورا، دروازه ملل و صد ستون (تالار تخت) در مجموعه تخت‌جمشید، بارها و بارها مورد توجه کارشناسان میراث فرهنگی قرار گرفته بود.

دو سال قبل بود که استفاده از آجر و سیمان در مرمت تخت‌جمشید خبر ساز شد و انتقادات گسترده‌ای را نسبت به مرمت غیراصولی این میراث تاریخی به همراه داشت. موضوعی که از سوی مسئولان مربوطه رد و توضیحاتی نسبت به آن داده شد.

یکی از موضوعاتی که همواره به دلیل بی‌توجهی مسئولان، هر ساله آسیب‌هایی را متوجه این اثر تاریخی می‌کند، آب گرفتگی‌هایی است که براثر ریزش باران در محوطه تخت‌جمشید ایجاد می‌شود. طبق آنچه کارشناسان عنوان کردند، به واسطه نوع سنگ‌های این محوطه، رطوبت خیلی زود در تمام قسمت‌های سنگ‌ها نفوذ کرده و سرعت تخریب سنگ‌ها را تسریع می‌کند. در عین حال شست‌وشوی بی‌رویه با آب چاه یا آب شرب نیز موضوعی است که آثار نامطلوبی در این محدوده به ویژه بر پلکان شرقی آپادانا به همراه داشته است.

حالا در کنار همه اینها، موضوع فرونشست زمین، تخت جمشید که در  سال ۱۹۷۹ به ثبت جهانی یونسکو رسید و یکی از بزرگترین آثار باستانی ایران به شمار می‌آید را بیش از پیش تهدید می‌کند.