ستاد بازسازی عتبات عالیات وابسته به نیروی قدس سپاه پاسداران، مدعی شد مردم در دو سال گذشته، ۳۰ درصد بیشتر از قبل برای ساخت‌وساز در حرم امامان شیعه به این نهاد کمک مالی کرده‌اند؛ کمک‌‌هایی که در پرتو فقدان شفافیت و نبود گزارش‌های مالی، گفته می‌شود برای طلاکاری، مرمت و ساخت‌وساز در جغرافیایی خرج خواهد شد که محل فعالیت‌های برون‌مرزی نیروی قدس است.

«ایران از شبکه‌ای از شرکت‌های پیشرو برای تامین مالی گروه‌های تروریستی در سراسر منطقه استفاده می‌کند. حکومت ایران تامین منابع مالی برای گروه‌های تروریستی را بر نیازهای اساسی مردمش اولویت می‌دهد»؛ این‌ اظهارات حدود دو سال قبل استیون منوچین، وزیر پیشین خزانه‌داری آمریکا، در زمانی است که وزارت خزانه‌داری ایالات متحده «ستاد بازسازی عتبات عالیات» را در کنار تعدادی دیگر از افراد و شرکت‌های فعال در عراق و ایران به دلیل همکاری در زمینه پولشویی، ارائه خدمات به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و گروه‌های تروریستی، در فهرست تحریم‌های خود قرار داد.

تصویر ارائه ‌شده از ستاد بازسازی عتبات عالیات تحت عنوان سازمانی مردم‌‌نهاد و متکی بر کمک‌های مالی مردمی که خود را در حال بازسازی و اجرای طرح‌های توسعه حرم‌ها و اماکن مذهبی در عراق و سوریه معرفی می‌کند، با ماهیت این نهاد به عنوان بازوی اجرایی سپاه قدس در حوزه محور مقاومت فاصله زیادی دارد. این ماهیت به‌ویژه از اوایل سال ۱۳۹۸ که رئیس این ستاد با حکم مستقیم قاسم سلیمانی، فرمانده سابق نیروی قدس سپاه، تغییر کرد، بی‌پرده‌تر از قبل نشان داد که این ستاد عملا به بخشی از حوزه اجرایی فعالیت‌های برون‌مرزی سپاه پاسداران تبدیل شده است.  

نصب در و ساخت ضریح و یا عایق‌بندی و ایجاد سیستم روشنایی در حرم امامان شیعه که این ستاد در معرفی پروژه‌های خود در خارج از ایران به آنها اشاره می‌کند باعث قرار گرفتن نام این موسسه و روسای سابق و کنونی آن در فهرست تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا نیست؛ بلکه آنچه نام این ستاد را به فهرست تحریم‌های آمریکا وارد کرد، موضوعی است که وزارت خزانه‌داری ایالات متحده در بیانیه‌ای که سال ۲۰۲۰ منتشر کرد، آن را این‌گونه شرح داد: «پرداخت وجوه و کمک‌های مالی تحت عنوان یک موسسه به‌ظاهر مذهبی برای تکمیل بودجه سپاه پاسداران در عراق و سوریه.»

اخیرا، یوسف افضلی، معاون فرهنگی و مشارکت‌های مردمی ستاد توسعه و بازسازی عتبات عالیات، از افزایش ۳۰ درصدی مشارکت «مردم» در تامین هزینه‌های بازسازی عتبات طی دو سال اخیر خبر داد. آن هم دقیقا در فاصله سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ که مردم ایران زیر بار بیشترین فشارهای اقتصادی در چند دهه اخیر قرار گرفتند و از تامین نیازهای مالی اساسی خود باز مانده بودند. این ستاد بر اساس برآورد خود از آنچه «کمک‌های مردمی» و «نذر خیران حرم‌ساز» عنوان می‌کند، اعلام کرد که در سال ۱۴۰۱، حدود یک هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان اعتبار مالی در اختیارشان قرار خواهد داشت.

روش‌های انتقال پول به عراق و سوریه

ستاد بازسازی عتبات عالیات به عنوان بازوی مالی و اجرایی سپاه قدس در جبهه مقاومت به‌واسطه عنوان ساختاری‌ خود در قالب سازمانی مردم‌نهاد، در مورد منابع مالی سالانه خود و همچنین نحوه هزینه این منابع هیچ‌گاه شفاف‌سازی نمی‌کند و تاکنون سند رسمی در این زمینه منتشر نشده است.

مسئولان این ستاد همواره بر تامین مالی خود صرفا با اتکا به کمک‌های مردمی تاکید دارند و بارها اعلام کردند که از بودجه دولتی برای بازسازی عتبات عالیات ریالی هزینه نمی‌شود؛ در حالی که مجلس شورای اسلامی در بند الحاقی ۱۷ لایحه بودجه سال ۱۳۹۰، اعلام کرد که دولت مبلغ ۱۰۰ میلیون دلار بابت احداث و بازسازی عتبات عالیات اختصاص خواهد داد. دو سال بعد از آن، سایت خبری صبحانه، نزدیک به دولت حسن روحانی، هم از صدور دستور پرداخت ۲۵۰ میلیارد تومان برای بازسازی عتبات عالیات در عراق خبر داد. این‌ها تنها اعداد کوچکی‌اند که صرفا نشان می‌دهند این ستاد برخلاف ادعای خود، از بودجه دولتی هم منابع مالی دریافت می‌کند؛ اعدادی که درباره آن‌ها جز در موارد محدود، هیچ‌گاه به‌طور رسمی گزارشی منتشر نشده است.

این منابع دولتی گاه می‌توانند از محل بودجه تخصیص ‌یافته به دستگاه‌های اجرایی و وزارتخانه‌ها نیز تامین شوند. در همین زمینه، حسن پلارک، رئیس سابق ستاد عتبات عالیات، در سال ۱۳۹۵، کمک مالی برخی دستگاه‌های دولتی، شرکت‌ها و کارخانه‌ها به این ستاد را در کنار کمک‌های مردمی، به عنوان محل تامین مالی این ستاد اعلام کرد. در عین حال گفته می‌شود که برخی از دیگر نهادها همچون آستان قدس رضوی، سازمان حج و زیارت و بنیاد مستضعفان نیز در تامین منابع مالی این ستاد همراهی می‌کنند.

با توجه به نقشی که وزارت امور خارجه آمریکا در بیانیه دو سال قبل خود، برای ستاد بازسازی عتبات در ارائه کمک‌های مالی به سپاه قدس در عراق و سوریه اعلام کرد، قاعدتا نهادهای بالادستی منابع مالی گسترده‌ای برای انتقال پول در اختیار این بازوی اجرایی سپاه قرار می‌دهند.

این ستاد سالانه در کنار ارائه شماره حساب برای دریافت کمک‌های مردمی، هرازگاهی با دعوت از مردم به مشارکت در خرید خشت‌های طلا برای آنچه ساخت ضریح طلا یا مواردی از این دست عنوان می‌شود، پول جمع‌ می‌کند. البته دایره این روش ستاد بازسازی عتبات برای جمع‌آوری پول گسترده‌تر از این‌ها است.

یکی از حوزه‌های فعالیت این ستاد که هم قاسم سلیمانی و هم مسئولان ستاد بازسازی همواره بر آن تاکید کردند، برگزاری مراسم پیاده‌روی اربعین است. پیش از این، یوسف افضلی، معاون فرهنگی ستاد بازسازی، در مصاحبه‌ای با رادیو مقاومت، گفته بود: «برگزاری مراسم پیاده‌روی اربعین از تاکیدهای ویژه سردار سلیمانی بود.» پلارک، رئیس سابق ستاد بازسازی عتبات، نیز بارها و بارها بر این موضوع تاکید کرد. در فروردین‌ ۱۴۰۱ نیز محمد جلال‌مآب، رئیس فعلی این ستاد، با اشاره به مسئولیت ویژه‌ای که در کمیته اربعین دارند، بر لزوم برگزاری باشکوه این مراسم تاکید داشت.

فارغ از وجه تبلیغاتی مراسم پیاده‌روی اربعین برای جمهوری اسلامی ایران، برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد که این مراسم به مسیری برای انتقال منابع مالی از ایران به عراق نیز تبدیل شده است. آژانس تحقیقات فدرال «اف‌آی‌ای» (FIA) به‌تازگی در گزارشی که به منظور بررسی یک شبکه پولشویی وابسته به جمهوری اسلامی به دادگاهی در کراچی ارائه داد، اعلام کرد که این شبکه با استفاده از گروهی زائران، به قاچاق و انتقال پول از ایران به عراق و شهرهایی از جمله نجف ‌اقدام کرده است. در این گزارش که در سایت خبری عرب‌نیوز منتشر شد، آمده است که این شبکه طی هفت سال گذشته در فرایند پولشویی میان ایران، عراق و پاکستان فعال بوده است.

سپاه و ستاد بازسازی عتبات از جمله نهادهای دخیل در برگزاری مراسم راه‌پیمایی اربعین‌اند؛ جایی که کنترل و بازرسی زائران هنگام عبور از مرز به سهل‌‌گیرانه‌ترین شکل ممکن صورت می‌گیرد.

سرداران سپاهی معتمد برای بازسازی حرمین

نماینده ولی فقیه در ستاد بازسازی عتبات عالیات، نماینده ولی فقیه در سپاه قدس، معاون امور بین‌الملل دفتر رهبر جمهوری اسلامی، رئیس دفتر سیاست‌گذاری ائمه جمعه و رئیس سازمان اوقاف، برخی از اعضای شورای سیاست‌گذاری ستاد بازسازی عتبات عالیات‌اند؛ جایی که تا پیش از دی ماه سال ۱۳۹۸(کشته شدن قاسم سلیمانی)، مسئولیت تعیین روسای آن به فرمانده نیروی قدس سپاه واگذار شده بود و قبل از آن، جزو اختیارات علی خامنه‌ای بود.

حسن پلارک در سال ۱۳۹۸، حدود ۱۰ سال پس از آنکه با حکم رهبر جمهوری اسلامی ایران به ریاست ستاد بازسازی عتبات عالیات منصوب شده بود، با  حکم قاسم سلیمانی، از ریاست این ستاد کنار گذاشته و محمد جلال‌مآب جانشین او شد. این افراد هر دو از چهره‌های نزدیک به سلیمانی و از معتمدان او به شمار می‌آمدند. برکناری پلارک از ریاست ستاد بازسازی عتبات هم به معنای خروج این سردار سپاه از این حوزه نبود؛ بلکه سلیمانی در آن زمان با صدور حکم دیگری، پلارک را به سمت مشاور و دستیار ویژه فرمانده نیروی قدس سپاه و همچنین ناظر پروژه‌های ستاد بازسازی عتبات منصوب کرد. این سپاهی معتمد قاسم سلیمانی قرار بود در منصب جدید، برای دور زدن تحریم‌ها خدمات بیشتری به نیروی قدس ارائه دهد.

تغییرها و انتصاب‌های سال ۱۳۹۸ سلیمانی در این ستاد، نشان داد که برای ستاد بازسازی عتبات که حالا دیگر علنا به بخشی از سپاه قدس تبدیل شده بود، ماموریت‌های بیشتری در نظر گرفته شده است. طی همان تغییرها، این ستاد به بخش‌های اجرایی، عمرانی و نظارتی تقسیم شد که بخش نظارتی آن در اختیار حسن پلارک باقی ماند. چند ماه پس از همین انتصاب‌های جدید بود که هم ستاد بازسازی عتبات و هم حسن پلارک به همراه محمد جلال‌مآب در فهرست تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا تحت عنوان «مقابله با تروریسم» قرار گرفتند.

مقام‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا، این نهاد و مدیرانش را متهم کردند که از طریق دو شرکت عراقی-ایرانی به نام‌های بهجت الکوثر و شرکت کوثر نبوت به نام امور خیریه، میلیون‌ها دلار پولشویی کرده‌اند.

اعزام نیرو به جبهه مقاومت

با همه این‌ها به نظر می‌رسد استفاده از ظرفیت ستاد بازسازی عتبات تنها به دور زدن تحریم‌ها و انتقال پول محدود نمی‌شود. برخی گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که جمهوری اسلامی تحت پوشش این ستاد، برای انتقال نیروهای نظامی به برخی مناطق اقدام می‌کند.

آسایشگاه اعصاب و روان جانبازان نیایش در تهران محل نگهداری جانبازانی است که به دلیل عوارض شدید جراحت‌های دوران جنگ ایران و عراق به مراقبت ویژه نیاز دارند. در میان این جانبازان، تعدادی مجروح جنگی با میانگین سنی پایین‌تر نیز وجود دارند که برخی از آن‌ها جزو نیروهای مدافع حرم‌اند. براساس اظهارات یکی از این جانبازان که حدود ۴۰ سال داشت، او به عنوان یک نیروی آموزش‌دیده از طریق ستاد بازسازی عتبات برای جنگ به سوریه منتقل و آنجا مجروح شده است.  

ستاد عتبات عالیات هر سال تحت عنوان کمک به ساخت و بازسازی حرم‌ امامان شیعه، نیروهای مختلفی را به عراق و سوریه اعزام می‌کند. خادمان افتخاری نیز گروه دیگری‌اند که با کمک ستاد عتبات، به این دو کشور اعزام می‌شوند.

مقام‌های آمریکا پیش از این، ستاد بازسازی عتبات را با گروه‌هایی همچون کتائب حزب‌الله (گروه شبه‌نظامی شیعه در عراق) و عصائب اهل حق (گروه شبه نظامی شیعه فعال در عراق و سوریه) در ارتباط اعلام کرده بودند.

برنامه «بلندمدت» سپاه برای استفاده از ستاد بازسازی عتبات در منطقه

خبرگزاری مهر دی ماه ۱۴۰۰، در نشستی که با حضور تنی چند از مسئولان ستاد بازسازی عتبات برگزار کرد، به نقل از مجید نامجو، جانشین رئیس این ستاد، نوشت: «حاج قاسم گفته بود که برای بازسازی عتبات یک برنامه ۲۰ ساله در نظر بگیریم.»

این ستاد اعلام کرد که تاکنون بیش از ۲۰۰ پروژه مختلف بازسازی و توسعه در حرمین عراق و سوریه انجام داده است که عمده آن‌ها در شهرها‌ی شیعه‌نشین بوده‌اند؛ اما برنامه‌ریزی قاسم سلیمانی برای حضور در عراق و سوریه تحت عنوان ستاد بازسازی حداقل تا ۲۰ سال بعد در نظر گرفته شده بود. این در حالی است که مجید نامجو در همان نشست خبرگزاری مهر گفته بود: «پروژه‌هایی که ما در دست اجرا خواهیم داشت، زمان زیادی نمی‌برد که به پایان برسد و قطعا سردار منظورش این بود که سراغ پروژه‌های دیگری برویم. بر همین اساس، ستاد عتبات نیز تمام تلاش خود را بر تهیه و تنظیم یک برنامه ۲۰ ساله قرار داده است.» این اظهارات نشان می‌دهد که احتمالا عملکرد ستاد بازسازی عتبات به عنوان بازوی اجرایی نیروی قدس سپاه توانسته بود رضایت سلیمانی را جلب کند و او دنبال آن بود که برای بهره‌برداری از این ظرفیت، برنامه بلندمدت‌تری در نظر گیرد.

ستاد بازسازی عتبات در آخرین گزارش‌ خود برای سال ۱۴۰۱، اعلام کرد که تصمیم دارد علاوه بر توسعه حرم‌ها، پروژه‌های جدیدی نیز اجرا کند. توسعه مزار چند شخصیت دینی و ملی مدفون در عراق از جمله این پروژه‌های جدید است؛ اقدام‌هایی که دامنه آن از ماهیت اصلی این ستاد در حوزه حرم امامان شیعه فراتر می‌رود. 

ستاد بازسازی عتبات عالیات در سال ۱۳۸۲ و به دستور علی خامنه‌ای تاسیس شد و محمد محمدی گلپایگانی، مسئول دفتر رهبر جمهوری اسلامی، یکی از اعضای اصلی این ستاد بود. آن‌طور که در سایت این ستاد آمده، عمده پروژه‌هایی که جمهوری اسلامی ایران اجرا کرده، در شهرهای نجف، کاظمین، کربلا، سامرا، کوفه، بلد، مسیب و دمشق بوده است‌؛ اما درباره صدها میلیارد تومان منابعی که گفته می‌شود برای بازسازی و طرح‌های توسعه مکان‌های مذهبی صرف شده و همچنین طرح‌ها و پروژه‌ها و منابع مالی هزینه‌‌شده برای آن‌ها هیچ‌گاه شفاف‌سازی نشده است.