همزمان با تشدید مشکلات اقتصادی، چهره برخی شهرهای ایران به ویژه کلانشهرها به واسطه گسترده‌تر شدن حضور کودکان کار در خیابان، به طور محسوسی تغییر کرده است. حتی فشارهای اقتصادی ترکیب کودکان کار در خیابان‌های ایران را طی سال‌های اخیر تغییر داده و از سال ۱۳۹۹، جمعیت کودکان کار ایرانی نسبت به کودکان کار افغانستانی در کشور به شدت افزایش یافته است.
سازمان ملل متحد همزمان با روز جهانی مبارزه با کار کودکان ،۱۲ ژوئن، اعلام کرد که ۱۶۰ میلیون کودک همچنان درگیر کارند که سن برخی از آنها به پنج سال می‌رسد. آسیا در کنار آفریقا از جمله مناطقی هستند که بیشترین کودکان کار را در خود جای داده‌اند.
آمارها در مورد تعداد کودکان کار در ایران بسیار متفاوت و حتی متناقض است. طبق آخرین آمارهای رسمی در ایران که مربوط به سال ۱۳۹۹ است، حدود ۷۰ هزار کودک کار و خیابان در ایران مشغول به کار بودند که این آمار در سال‌های اخیر به روز نشده است. پیش از آن، مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار اعلام کرده بود که در سال ۱۳۹۶، از حدود ۹ میلیون کودک، حدود ۵۰۰ هزار کودک شاغل بوده‌اند.
این در حالی است که چند سال قبل، ناهید تاج‌الدین، عضو سابق هیات رییسه کمیسیون اجتماعی مجلس در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم گفته بود: «برخی کارشناسان مسائل اقتصاد شهری، آمار کودکان کار ایران را بین سه تا هفت میلیون نفر اعلام می‌کنند که این میزان در شهر تهران حدود ۲۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود.» این نماینده سابق اصفهان در مجلس، دلیل ارائه نشدن آمار دقیق از تعداد کودکان کار در ایران را نداشتن هیچ‌گونه ثبت هویتی تعداد زیادی از این کودکان اعلام کرده بود.
از سال ۱۳۹۹ که دیگر آماری رسمی از کودکان کار در ایران منتشر نشد، مشکلات اقتصادی در ایران نیز به شدت تحت تاثیر فشارهای تورمی تشدید شد و در عین حال ترکیب کودکان کار در خیابان‌های ایران تغییر کرد. به تازگی خبرگزاری صدا و سیما برمبنای پژوهش‌های انجام شده در مرکز تحقیقات رفاه دانشگاه علوم بهزیستی اعلام کرد که «تعداد کودکان کار در سال ۱۳۹۵ برابر با ۴۶ درصد ایرانی و ۵۳ درصد کودکان افغانستانی بود که در سال ۱۳۹۹، کودکان ایرانی ۶۲.۵ درصد و کودکان اتباع افغانستانی به ۳۷.۵ درصد تغییر پیدا کرد.»
این مسئله نشان می‌دهد در سال‌های گذشته با گسترش فقر، کودکان بیشتری برای تامین نیازهای یا کمک مالی به خانواده‌های خود، برای کار راهی خیابان‌ها شدند.
محمود علیگو، مدیرکل امور آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی ایران همزمان با روز جهانی منع کار کودکان به ایرنا گفت: « حدود ۴۵ درصد کودکان کار از خانواده‌هایی با تعداد چهار تا شش نفر هستند که این مسئله خود نگران کننده است چرا که این کودکان تامین مالی یک خانواده پرشمار را برعهده دارند.»
گای رایدر، مدیر کل سازمان بین‌المللی کار، در بیانیه‌ای که به مناسبت روز جهانی مبارزه با کار کودکان در سال ۲۰۲۲ منتشر کرده، نسبت به این مسئله هشدار داد که انتخاب‌هایی که اکنون توسط دولت‌ها انجام می‌شود، زندگی میلیون‌ها کودک را تحت‌تاثیر قرار داده و یا از بین می‌برد. او می‌گوید که حمایت اجتماعی یکی از قوی‌ترین اقدامات برای جلوگیری از کار کودکان است که امنیت درآمد خانواده‌ها را در مواقع سخت فراهم می‌سازد.
با افزایش فشارهای اقتصادی روز به روز تعداد کودکان کار در جامعه ایران رو به افزایش گذاشته و در عین حال امکان آموزش و قطع وابستگی آنها به خیابان برای تامین مالی را سخت‌تر کرده است. به اعتقاد کارشناسان این حوزه، هر کمک مالی و پولی که به کودکان کار داده می‌شود، منجر به فرو رفتن بیشتر این کودکان در کار خیابانی و ماندن در سطح خیابان‌ها می‌شود که این مسئله امکان توانمندسازی و جدا کردن آنها از چرخه آسیب را سخت‌تر می‌سازد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در سال‌های مختلف تنها راهکار دولت‌ها در ایران برای پرداختن به پدیده کودکان کار، اجرای طرح‌‌هایی در قالب جمع‌آوری کودکان از خیابان‌ها بوده است، با این رویکرد که چهره شهرها تغییر کند اما هیچ‌گاه حمایت و خروج این کودکان از چرخه کار در دستور کار قرار نداشته است.
طی سال‌های اخیر بهزیستی به همراه سایر ارگان‌ها از جمله شهرداری‌ها و پلیس، بارها اقدام به اجرای طرح‌های ضربتی در مورد کودکان کار خیابانی کردند. در قالب این طرح‌ها کودکان دستگیر شده و به مراکز نگهداری منتقل می‌شوند که برای یک مدت زمان بسیار کوتاه در این مراکز نگهداری شده و مجدد به خیابان باز می‌گردند.
الهه خوشنویس، روانشناس و فعال حقوق کودکان نیز با اشاره به ضعف گسترده در زمینه حمایت از کودکان کار در ایران و تاثیر شرایط اقتصادی بر رشد کودکان کار به ایسنا گفت: « در دوران کرونا و تورم، بحران اقتصادی و مشکلات معیشتی ناشی از آن، تعداد کودکان کار به طور قابل توجهی افزایش یافته و در واقع کودکان یکی از ضعیف‌ترین حلقه‌های اجتماعی از قربانیان اصلی این وضعیت بوده‌اند. چراکه وقتی خانواده دچار بیکاری، فقر و استیصال شود به ناچار برای بقاء خود، فرزندش را وارد بازار کار می‌کند.»
باقی ماندن کودکان در چرخه کار، آنها را به طور مداوم در معرض آسیب‌های متعدد قرار می‌دهد. مروئه وامقی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی و پژوهشگر حوزه کودکان کار و خیابان با اشاره به آسیب‌هایی که کودکان کار خیابانی با آن مواجه می‌شوند به ایسنا گفته است: « پژوهش‌های صورت گرفته در سال ۱۳۹۶ نشان می‌دهد که حداقل ۱۳.۸ درصد از کودکان خیابانی تجربه تصادف با ماشین داشته‌اند، تعداد ۲۲.۷ درصد با سرما یا گرمای شدید روبه‌رو بوده‌اند، ۲۰.۷ درصد آنها گرسنگی را تجربه کرده و سه درصد نیز جایی برای خواب نداشته‌اند.»
اما این تمام مسئله نیست. قرار گرفتن در معرض آزار جنسی، تجاوز و توهین و کتک، از دیگر آسیب‌هایی است که این کودکان را در خیابان‌ها تهدید می‌کند.
آمار رسمی و دقیقی از تعداد کودکان کاری که در معرض آزار جنسی و تجاوز قرار گرفتند وجود ندارد که بخشی از این به دلیل نبود پشتوانه حمایتی و قانونی از این کودکان است. با این حال ایسنا به نقل از مروئه وامقی می‌نویسد: «براساس مطالعات انجام شده، ۲۱ درصد از کودکان خیابانی از سوی برخی مردم و ۱۵.۴ درصد آنها از سوی ماموران مورد توهین قرار گرفته یا کتک خورده‌اند. همچنین ۱.۶ درصد از آنها مورد آزار جنسی قرار گرفته‌اند.»
به گفته فعالان حوزه کودکان کار، بخشی از کودکانی که برای کار به خیابان‌ها می‌آیند دارای خانواده‌های پرآسیبی هستند که آنها را حتی در بستر خانه نیز در معرض انواع خشونت قرار می‌دهد. براین اساس برخی از آنها برای فرار از خشونت در خانه به خیابان می‌آیند اما در خیابان هم هیچ امنیتی برای آنها وجود نداشته و در معرض انواع دیگری از آسیب قرار می‌گیرند.
طبق استانداردهای سازمان بین‌المللی کار درباره کار کودک، سه معیار اصلی فعالیت اقتصادی، نوع شغل و ساعت کار هفتگی در کنار معیارهای دیگری مانند شرایط کاری ملاک ارزیابی قرار می‌گیرند. بر اساس این معیار، کودکان در رده سنی پنج تا ۱۷ ساله، برحسب اشتغال به صورت کار پرخطر، مورد توجه قرار می‌گیرد.
در سال جاری، روز جهانی کودکان کار، شعار خود را «حمایت اجتماعی جهانی برای پایان دادن به کار کودکان» در نظر گرفته است. شعاری که تحقق آن در مناطقی از جهان همچون آفریقا، مناطقی از آسیا که بیشترین جمعیت کودکان کار را در اختیار دارند، کمی سخت به نظر می‌رسد. قاره آفریقا یک پنجم و از لحاظ تعداد حدود ۷۲ میلیون کودک کار را در دل خود جای داده که بالاترین میزان به شمار می‌آید.
امسال، با هدف قرار دادن حمایت اجتماعی جهانی برای پایان دادن به کار کودکان، اعلام شده که باید از فضای موجود در شبکه‌های اجتماعی، جامعه مدنی، گروه‌های مختلف و رسانه‌ها برای مبارزه علیه کار کودکان استفاده کرد.
