روز یکشنبه، ۵ خرداد ۱۴۰۱، نظام‌الدین قیصاری، رحمت‌الله ترکستانی، و وهاب خواجه دوکوهی، سه تن از چهره‌های مطرح حزب جنبش ملی اسلامی افغانستان که عبدالرشید دوستم آن را رهبری می‌کند، از ایران به افغانستان برگشتند، و اعضای طالبان در فرودگاه کابل به استقبال آنان رفتند. یک هفته پیش، در اواخر خرداد، سید شمس‌الدین سادات، رئیس دفتر حزب جنبش ملی اسلامی در استان بلخ و عضو شورای رهبری این حزب، از ترکیه به کابل رفت. او نیز مورد استقبال اداره استخبارات (سازمان امنیت و اطلاعات) طالبان قرار گرفت. 

این افراد که با سلطه طالبان بر افغانستان، به ترکیه و ایران پناه برده بودند، اکنون بر اساس دعوت «کمیسیون تماس با شخصیت‎های افغان» که رهبری طالبان ایجاد کرده است، به کابل برگشته‌اند. 

از میان این افراد، نظام‌الدین قیصاری در اواخر مرداد سال گذشته، چند روز پس از فروپاشی دولت پیشین افغانستان، به دست طالبان بازداشت شد، اما با پادرمیانی طالبان ازبک‌تبار آزاد شد و به ایران گریخت. قیصاری که سال‌ها علیه طالبان جنگیده بود، به دست مخدوم عالم، فرمانده ناراضی طالبان، از بند این گروه آزاد شد و با کمک او به ایران رفت. مخدوم عالم در اواسط ژانویه به اتهام‌ آدم‌‎ربایی بازداشت و زندانی شد. یکی از دلایل بازداشت مخدوم عالم، همکاری او با قیصاری و کمک به خروج او از افغانستان بود. 

یکی دیگر از این افراد، رحمت‌الله ترکستانی، در اواخر فوریه سال گذشته که در آنکارا بود، با جمعی از فرماندهان حزب جنبش ملی، با عبدالرشید دوستم دیدار کرد. در آن دیدار در مورد چگونگی ایجاد تحرکات نظامی علیه طالبان صحبت شده بود و دوستم به آنان وعده داده بود که اوضاع تغییر می‌کند و نیروهای مردمی‌شان را برای نبرد با طالبان آماده کنند. 

پس از آن دیدار، رحمت‌الله ترکستانی با هاشم رئیس، استاندار پیشین جوزجان و از نزدیکان دوستم، به ایران رفتند. هاشم رئیس روز ۱۹ مارس ۲۰۲۲ در تهران به دست نیروهای امنیتی ایران بازداشت شد. او هنوز در زندان است و تلاش‌های دوستم برای آزادی‌اش تاکنون بی‌نتیجه مانده است.

برخی منابع در آن زمان به ایندیپندنت فارسی گفتند که از هاشم رئیس ۳۰۰ هزار دلار آمریکایی یافت شده است. 

با این حال، به باور برخی از اعضای رهبری حزب جنبش ملی، بازگشت چهره‌های ارشد این حزب به کابل و بیعت آنان با طالبان، در حالیکه عبدالرشید دوستم سکوت اختیار کرده است، نشان‌دهنده پایان کار و پیکار دوستم در امر مبارزه با طالبان است. در ۱۰ ماه گذشته، دوستم دو بار با نشر اعلامیه و یک ‌بار با برگزاری یک نشست در آنکارا، مخالفت آشکار خود را با سلطه طالبان بر افغانستان بیان کرده است، اما از فرصت‌های به دست‌آمده در میان ازبک‌تبار‌ها برای سازماندهی نبرد علیه طالبان، هیچ استفاده‌ای نکرده است.

یکی از نزدیکان عبدالرشید دوستم به ایندیپندنت فارسی گفت که بی‌برنامگی دوستم باعث شده است که سران حزب جنبش ملی و چهره‌های سیاسی ترک‌تبار افغانستان، به بیعت با طالبان وادار شوند. این منبع افزود: «دوستم در ۱۰ ماه گذشته نتوانست محور سیاسی حزب جنبش ملی را زنده نگهدارد. فعلا فرماندهان و اعضای این حزب از سر ناچاری و بی‌برنامگی با طالبان بیعت می‌کنند.»

به گفته این منبع، طالبان برای به دست آوردن مشروعیت سیاسی و منزوی کردن بیشتر دوستم در میان هوادارانش، فرماندهان زیردست او را تطمیع می‌کنند و به کابل می‌‎کشانند. قرار است سران حزب جنبش ملی که تاکنون به دعوت طالبان به کابل برگشته‌اند، در نشست طالبان که زیر عنوان «نشست علما» یا «لویه جرگه» برگزار می‌شود، در جایگاه نمایندگان جامعه ترک‌تبار افغانستان و اعضای حزب جنبش ملی شرکت کنند.

سیدشمس‌الدین سادات که هفته گذشته به کابل رفت، از مهم‌ترین چهره‌های حزب جنبش ملی در شمال افغانستان است. او مدیریت دفتر این حزب را در بلخ برعهده داشت و از افراد نزدیک و مورد اعتماد دوستم است. رحمت‌الله ترکستانی نیز در دوران حکومت پیشین افغانستان، با حمایت دوستم، عضو و رئیس شورای ولایتی (شورای شهر) فاریاب بود و مدتی فرماندهی یک نیروی هزار نفری مسلح را در جنگ با طالبان برعهده داشت. ترکستانی مدتی هم فرمانده پلیس جوزجان بود. او به دست‌کم شش مورد آدم‌ربایی نیز متهم است و در حکومت پیشین افغانستان، در دادگاه پرونده داشت.

 نظام‌الدین قیصاری، فرمانده پلیس قیصار و نماینده ویژه دوستم در فاریاب بود. او نیز یک تشکیلات نظامی ۵۰۰ نفری را رهبری می‌کرد و در سال‌های گذشته چند بار از دوستم بریده و دوباره به او پیوسته است. در میان ترک‌تباران افغانستان، قیصاری به چهره‌‌ای جنجالی و به شدت غیرقابل اعتماد شهرت دارد.

یک عضو دیگر شورای رهبری حزب جنبش ملی که نمی‌خواهد نامش ذکر شود، می‌گوید که دوستم دیگر اعتقادی به مبارزه نظامی با طالبان ندارد و در مجالس خصوصی می‌گوید که وظیفه‌اش را برای مردم و افغانستان در سه دهه گذشته انجام داده است. به باور این عضو حزب جنبش ملی، همسویی دولت ترکیه با طالبان و خالی شدن دست دوستم از امکانات نظامی و ثروتی که بتواند هزینه‌های جنگ را تامین کند، حزب جنبش ملی را در جایگاه جریان سیاسی ترک‌تباران افغانستان، زمین‌گیر کرده است. دولت ترکیه سال‌ها از دوستم به عنوان رهبر سیاسی ترک‌تباران افغانستان حمایت کرد، اما اکنون به او اجازه نمی‌دهد در داخل خاک ترکیه علیه طالبان فعالیت کند.

با این حال، سکوت دوستم در مورد بیعت اعضای رهبری حزب جنبش ملی با طالبان، شک و تردیدهای زیادی به نیت و برنامه دوستم در نحوه مواجهه با طالبان، در میان شماری از اعضا و هواداران این حزب ایجاد کرده است.