در انتهای خیابان استقلال در مرکز شهر استانبول، جایی که کوچه‌های باریک چنان پیچ می‌خورند و تاب برمی‌دارند که حس جهت‌یابی مختل می‌شود، خانه‌ای قدیمی جا خوش کرده است، در محاصره ساختمان‌های قدیمی دیگر و چند هتل کوچک. اما این یکی با بقیه ظاهرا فرق دارد. رهگذران گاهی می‌ایستند و با نمای ساختمان عکس می‌گیرند، تکی یا دسته‌جمعی. این ساختمان قدیمی چند طبقه در میانه کوچه ژورنال، شهرت پیدا کرده چون «لوکیشن» چند سریال مشهور ترکیه‌ای بوده است، از جمله «آ‌پارتمان بی‌گناهان».

بین رهگذران علاقه‌مند به این خانه ایرانی‌ها را هم می‌توان تشخیص داد. سریال «آ‌پارتمان بی‌گناهان» به فارسی دوبله شده و بین ایرانی‌ها طرفدار پیدا کرده است. برخی از کسانی که برای عکس یادگاری می‌ایستند، متوجه نورافکن نصب‌شده روی پنجره طبقه دوم می‌شوند؛ فیلمبرداری در حال انجام است. اما در این آخر هفته خبری از سریال مشهور نیست. گروه دیگری در خانه مشغول کارند، در حال ساخت فیلمی به نام «بی‌احساس».

صحنه‌های مهمی از این فیلم مستقل در طبقه دوم خانه فیلمبرداری می‌شود، در یک اتاق بزرگ با وسایلی که حس و حال کلاسیک دارد. خانه‌ای که انگار سال‌ها منتظر بازگشت صاحبش به همان شکل قدیمی باقی مانده است. این اولین فیلم بلند اوزلم چینگیرلر، کارگردان زن اهل ترکیه، است که داستانش به ایران هم ارتباط پیدا می‌کند.

او به گفته خودش از کودکی با شعر محشور بوده است و وقتی برای اولین بار با اشعار فروغ فرخزاد آشنا می‌شود، نوعی «قدرت» را کشف می‌کند. با گذشت زمان او فیلمنامه‌ای می‌نویسد که شاعر مشهور ایرانی در آن نقش مهمی دارد و همین فیلمنامه حالا دستمایه ساخت نخستین فیلم بلندش شده است.

فروغ فرخزاد و داستان دو زن

«بی‌احساس» ماجرای نورسل بازیگر سرشناس ترکیه‌ای را روایت می‌کند که بعد از سال‌ها اقامت در اروپا، به استانبول برمی‌گردد تا در یک فیلم سینمایی نقش فروغ فرخزاد را بازی کند. اما وقتی به شهرش می‌رسد، متوجه می‌شود که سرایدار ساختمان، آپارتمان او را در این مدت به توریست‌ها اجاره می‌داده است و حالا یک دختر جوان ایرانی که مترجم زبان ترکی است، در آن اقامت دارد. دختر که باردار است، در جست‌وجوی پدر فرزند متولدنشده‌اش از تهران به استانبول آمده است. برخورد این دو زن، ابتدا چندان دوستانه نیست اما به‌تدریج سرنوشتشان به هم گره می‌خورد. ارتباط با دختر ایرانی و چالش‌های شخصیت نورسل برای بازی در نقش فرخزاد، او را تغییر می‌دهد و به درک جدیدی از زندگی می‌رسد.

نقش این بازیگر را تونای گونال، هنرپیشه سرشناس تئاتر، سینما و تلویزیون ترکیه، بازی می‌کند و نسترن اسماعیل‌زاده در اولین تجربه بازیگری خود در نقش دختر ایرانی مقابل دوربین رفته است. اوزلم چینگیرلر علاوه بر کارگردانی، فیلمنامه را هم نوشته اشت.

کارگردان و فیلمنامه‌نویس «بی‌احساس» درباره علاقه خود به شخصیت فروغ فرخزاد و بهره‌گیری از شخصیت و شعرهای او در فیلم خود به ایندیپندنت فارسی گفت: «فروغ فرخزاد همیشه من را به‌دلیل شخصیتش و فعالیت‌های هنری‌اش شیفته خود می‌کرد. یک روز شعری از او خواندم و بعد از آن همواره سعی کرده‌ام چیز جدیدی درباره‌اش یاد بگیرم. فهمیدم در حالی که اشعارش کمی حالت مالیخولیایی دارد، اما به شکل غریبی به من قدرت می‌دهند.»

او با اشاره به این که دو شخصیت زن داستان جلای وطن را تجربه کرده‌اند، تاکید می‌کند شعرهای فرخزاد به او انگیزه داد تا این دو زن دور از وطن را مانند شاعر ایرانی، زنی قدرتمند تصویر کند.

نسترن اسماعیل‌زاده که در این فیلم نقش پریسا دختر ایرانی را بازی می‌کند، نام فروغ فرخزاد را در حضور خود موثر دانست و گفت: «روزی که این پروژه به من پیشنهاد شد به‌دلیل نام فروغ اشتیاق بیشتری داشتم که زودتر این فیلم را شروع کنم. فروغ برای من صدای انسان سرکوب‌شده خاورمیانه است.»

او معتقد است «بی‌احساس» نسل‌های مختلف زنان را در مکانی جدید و به روشی جدید مانند یک تقاطع به هم متصل می‌کند. او حقوق بشر، مسائل زنان و مهاجرت در خاورمیانه را از نکات مهم این فیلم می‌داند که تحت تاثیر شعرها و شخصیت فروغ فرخزاد تصویر شده‌اند: «می‌خواهیم ببینیم چگونه شعرهای یک زن از سال‌ها پیش می‌تواند نقطه مشترکی در زندگی دو زن از دو کشور با دو شخصیت و فرهنگ متفاوت شود و آن‌ها را در راه رسیدن به رویاها، استقلال و آزادی‌شان متصل کند؛ دو زن با تجربیات عاطفی متفاوت که هر دو در مقطعی از زندگی، وطن خود را ترک کردند.»

رویاهای سرکوب شده زن ایرانی

اسماعیل‌زاده که در رشته کارگردانی سینما تحصیل کرده و چند سالی است در استانبول زندگی می‌کند، شخصیت پریسا در «بی‌احساس» را این‌گونه توصیف کرد: «او زنی است مهربان، حساس، بااحساس، عاشق ادبیات و شعر که تمام آرزوها و رویاهایش تا این سن توسط جمهوری اسلامی سرکوب شده است. مانند رویای آواز.»

او در آخرین روز بازی خود در فیلم تاکید کرد که این تجربه باعث شد چیزهای جدیدی را در خود کشف کند: «اینکه چگونه از احساسات خود در لحظه استفاده و آن‌ها را کنترل کنم. مثلا سکانس‌های زیادی در فیلم بود که من باید گریه ‌می‌کردم. متوجه شدم که بروز ناراحتی و غم جلو دوربین برایم آسان است. البته وقتی هشت سال از کشورت دور باشی و نتوانی به آنجا برگردی و ببینی که هر روز شرایط کشورت بدتر از قبل می‌شود، گریه کردن خیلی آسان می‌شود.»

پریسا شخصیتی است که در طول فیلم طی چند ماه دیده می‌شود و بازیگر این نقش تاکید دارد که سخت‌ترین کار برای او درک رفتار یک زن باردار بود و در ادامه افزود: «تا روز فیلمبرداری نمی‌توانستم حس یک زن باردار را داشته باشم. هنوز هم مطمئن نیستم که آیا توانستم عشق به داشتن فرزند را به خوبی اجرا کنم یا نه.»

اسماعیل‌زاده بعد از هر برداشت علاقه‌ای ندارد در کنار کارگردان صحنه‌های ضبطشده را ببیند. او گفت که همه تمرکزش را روی بازی گذاشته و هیچ‌یک از صحنه‌ها را ندیده است: «باید تا روز اولین نمایش منتظر بمانم.»

ریشه‌های مشترک منطقه‌ای

اوزلم چینگیرلر بعد از صحبت با بازیگران و عوامل دیگر، در اتاقی کوچک و تاریک مقابل مانیتور نشست و صحنه در حال فیلمبرداری را زیر نظر گرفت. صحنه‌ای که دو بازیگر اصلی وارد خانه می‌شوند و مشخص است که شخصیت پریسا منقلب است. تولای گونال که نقش نورسل را بازی می‌کند، در این صحنه او را دلداری می‌دهد و می‌گوید باید قوی باشد.

بعد از سه برداشت، این صحنه تایید شد. کارگردان در پاسخ به این سوال که با توجه به نقش پررنگ فروغ فرخزاد، آیا علاقه دارد فیلمش را ایرانی‌ها ببینند، پاسخ مثبت داد و گفت: «حدود هشت سال پیش فهمیدم ریشه اجدادم به ایران برمی‌گردد. آرزو دارم ایرانی‌های بیشتری فیلم را تماشا کنند. نظرهای مثبت و منفی آن‌ها برایم مهم است.»

عوامل پشت صحنه این فیلم که با حمایت وزارت فرهنگ و اطلاعات ترکیه به تولید رسیده است، بیشتر از جوانانی‌اند که فیلمبرداری این فیلم سینمایی را در کمتر از ۲۰ جلسه به پایان می‌برند؛ چهره‌هایی که حتی از کارگردان جوان‌تر به نظر می‌آیند. از نظر خود کارگردان، مدیریت این گروه و حل کردن بحران‌هایی که در طول کار پیش می‌آید، مهم‌ترین چالش است.

اما او تاکید دارد که به‌عنوان یک زن فیلمساز با همراهی مضاعف گروه سازنده مواجه شده است: «زن بودن در چنین موقعیتی یک امتیار است و عموما رفتار گروه بر اساس فداکاری و تواضع است. بهترین بخش ماجرا، همکاری در پشت صحنه با افرادی است که به من باور دارند و با اعتماد نگاهم می‌کنند.»

چینگیرلر معتقد است تلاش آن‌ها ساخت فیلمی سرگرم‌کننده و تاثیرگذار است، هم از نظر زیبایی شناسی و هم از لحاظ موضوع: «امیدوارم احساسات ما به همه کسانی که فیلم را تماشا می‌کنند، منتقل شود.»

نسترن اسماعیل‌زاده علاوه بر جنبه‌های هنری به نکته دیگری اشاره کرد که شاید یکی از اهداف ساخت چنین فیلمی باشد. او گفت: «معتقدم که با ساخت فیلم‌هایی از این قبیل می‌توانیم بیشتر صدای زنان این خطه را بلند کنیم؛ زنانی که سعی می کنند زندگی خود را در خاورمیانه همیشه آشفته و تحت فشار تصورات غلط پیش ببرند.»

سازندگان فیلم «بی‌احساس» بعد از پایان فیلمبرداری در خانه قدیمی کوچه ژورنال -که بخش عمده فیلم در آن می‌گذرد- به لوکیشن‌های دیگری در استانبول می‌روند، ازجمله سالن نمایشی در خیابان استقلال که یکی از فصل‌های مهم فیلم در آن رقم می‌خورد؛ جایی که نورسل به شخصیت فروغ فرخزاد روی صحنه تئاتر جان می‌دهد.