هدف عمار حکیم، رهبر جریان حکمت ملی عراق، از سفر به عربستان سعودی چیست؟ ریاض برقراری رابطه با نیروهای مختلف عراقی را چگونه می‌بیند؟ همچنین، موضع تاریخی خانواده حکیم در قبال امنیت منطقه خلیج فارس چیست؟

هنگامی‌ که عمار حکیم، رهبر جریان حکمت ملی عراق، در ۱۸ اوت ۲۰۲۲، به  فرودگاه بین‌المللی ملک عبدالعزیز جده در غرب عربستان سعودی وارد شد، حضورش در عربستان سعودی تنها یک سفر تشریفاتی نبود، بلکه این سفر در چارچوب تلاش‌های پیوسته او برای ایجاد روابط قوی و پایدار با ریاض انجام شد. همان‌گونه که یک منبع وابسته به جریان حکمت ملی عراق به العربیه، گفت: «عمار حکیم عربستان سعودی را به‌عنوان یک دولت اسلامی مرکزی مهم و یکی از ارکان ثبات در منطقه می‌داند و بر این باور است که گسترش روابط ویژه بین بغداد و ریاض به نفع هر دو ملت برادر است.»

پیام‌های ریاض

پذیرایی شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، از عمار حکیم و گفت‌وگوی آن‌ها درباره روابط عراق و عربستان سعودی این پیام را می‌رساند که ریاض به همه جریان‌های مختلف عراق نزدیک است. هدف ریاض ایجاد دولت مرکزی قوی در بغداد است که با کشورهای همسایه روابط خوبی داشته باشد و برای توسعه و ایجاد یک اقتصاد قوی، تحت حاکمیت قانون و محدود کردن سلاح در دست دولت تلاش کند و به گروه‌های شبه‌نظامی اجازه ندهد از قلمرو عراق به‌عنوان سکویی برای حمله به کشورهای همسایه استفاده کنند؛ زیرا برخی از گروه‌های عراقی فعالیت‌های خود را بر اساس برنامه‌های کشورهای خارجی به‌ویژه ایران پیش می‌برند، در حالی‌ که ادامه چنین جریانی هرگز به نفع امنیت منطقه نیست. افزون بر این، برخی از این گروه‌ها از دشمنی آشکار با عربستان سعودی دم می‌زنند که لازم است دولت عراق برای کنترل آن‌ها با استفاده از ابزار قانونی در تلاش باشد.

بر اساس مصاحبه دکتر محمد الشمری، رئیس بنیاد امور بین‌الملل سومر، با روزنامه اماراتی «نشنال»، سفر عمار حکیم به عربستان سعودی «با بحران سیاسی کنونی عراق هیچ ارتباطی ندارد». او با اشاره به سیاست درهای باز عربستان سعودی و رویکرد دوستانه‌ای که با همه احزاب و گروه‌های عراقی دارد، گفت: «ریاض می‌خواهد به‌عنوان بخشی از سیاستش در قبال عراق این پیام را ارائه کند که به همه طرف‌های عراقی نزدیک است.»

فعالیت‌های سیاسی خاندان حکیم

هرچند بسیاری از رهبران مذهبی و سیاسی خاندان حکیم در دوران حکومت حزب بعث، به‌ویژه در دوران حکومت صدام حسین، رئیس‌جمهوری سابق عراق، برای پیگیری امور مردم و حل چالش‌های جامعه در تلاش بودند و شمار زیادی از آن‌ها به زندان افتادند و به اعدام محکوم شدند که باعث شد برخی از آن‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹، برای فرار از ظلم‌وستم صدام به ایران پناه ببرند و به‌عنوان اپوزیسیون فعالیت سیاسی کنند، برخی بر این باورند که آنچه اتفاق افتاد، «نتیجه شرایط سختی بود که عراق دستخوش آن شده بود». 

همان‌گونه که یکی از آشنایان و نزدیکان خاندان حکیم به من گفت: «رژیم صدام حسین در برخورد با عراقی‌ها خشن و سختگیر بود و به همین دلیل، شماری از فرزندان آیت‌الله محسن حکیم ناگزیر شدند به فعالیت سیاسی مستقیم رو بیاورند؛ هرچند مرجعیت از فعالیت حزبی یا عضویت علمای دین در احزاب سیاسی حمایت نمی‌کرد».

او افزود که محسن حکیم یک رهبر مذهبی و مرجع تقلیدی بود که بر اساس آداب و رسوم سنتی که در حوزه علمیه نجف وجود داشت، در راستای تامین منافع مردم تلاش می‌کرد؛ اما درگیری‌های سیاسی که عراق را دستخوش آشفتگی کرد، او را به سمت گزینه‌هایی سوق داد که با عادات و رسوم متداول در حوزه نجف و بیت مراجع همخوانی نداشت.

تلاش برای تحکیم ثبات و امنیت در عراق

سید محمد باقر حکیم یکی از برجسته‌ترین فرزندان محسن حکیم، مرجع عالی نجف که سال ۲۰۰۳ در یک انفجار خونین در شهر نجف ترور شد، همواره در ایام حج به عربستان سعودی می‌رفت. با وجود اینکه او مهمان رسمی دولت عربستان سعودی نبود، ریاض با توجه به حرمت و احترامی که برایش قائل بود، همواره هزینه‌ سفر و اقامت او را تقبل می‌کرد.

یکی از همراهان سعودی محمد باقر حکیم درباره شخصیت او به من گفت: «وقتی شب‌ها برای پیاده‌روی بیرون می‌رفتیم، محمد باقر حکیم به من می‌گفت اگر می‌توانستیم به گذشته برگردیم، آنچه اتفاق افتاده است، هرگز رخ نمی‌داد». او افزود: «محمد باقر حکیم درباره وضعیت ناهنجار عراق درددل می‌کرد و در عین حال، از فشارهای سیاسی ایرانی‌ها در رنج بود؛ به‌ویژه اینکه او آن زمان در تهران زندگی می‌کرد اما نمی‌خواست زیر بار دستورهای رهبران جمهوری اسلامی ایران برود.»

محمد باقر حکیم داشتن یک سیاست مستقل عراقی و عربی که منافع ملی کشور را تامین کند و به ولایت فقیه وابسته نباشد را بسیار حائز اهمیت می‌دانست. از این‌رو، «از وابستگی برخی جوانان شیعه کویتی به سازمان حزب‌الله متعجب بود و گرایش آن‌ها را به‌شدت محکوم می‌کرد». همان‌گونه که یکی از نزدیکانش به من گفت، محمد باقر حکیم از موضع جوانان شیعه کویتی ابراز تعجب می‌کرد و می‌گفت: «این‌ها از وابستگی به حزب‌الله چه می‌خواهند؟ در حالی‌ که در اوج امنیت و آسایش زندگی می‌کنند! ما به دلیل رویارویی با نظام مستبد صدام حسین وارد سیاست شدیم و اگر صدام نمی‌بود، هرگز به سیاست نزدیک نمی‌شدیم.»

مهدی حکیم، برادر فقید محمد باقر حکیم که سال‌ها در شهر دبی امارات متحده عربی زندگی می‌کرد، نیز موضع مشابهی داشت. به گفته یکی از افراد نزدیک به او، مهدی حکیم بر این باور بود که «شیعیان اماراتی نباید با دولت خود از در مخالفت درآیند یا به‌عنوان اپوزیسیون فعالیت سیاسی کنند؛ زیرا آن‌ها در سایه نظامی زندگی می‌کنند که امنیت و آسایش را در بالاترین سطح ممکن برای آن‌ها فراهم کرده است».

باید یادآور شویم که در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، راهبرد پایداری وجود دارد که اساس آن را حفظ ثبات و امنیت و روابط حسنه بین شهروندان شیعه و دولت‌های آن‌ها تشکیل می‌دهد و از انزوا یا کناره‌گیری شیعیان از محیط ملی آن‌ها جلوگیری می‌کند.

در سال ۲۰۲۱، عمار حکیم در یکی از سخنرانی‌هایش با اشاره و تایید این راهبرد، گفت: «مسلمانان شیعه چه در عراق، چه در جهان عرب و چه در کشورهای دیگر باید به گزینه دولت و شهروندی پایبند باشند و حقوقشان را در سایه دولت‌های خود به دست آورند، نه جدا از آ‌ن‌ها؛ زیرا این شهروندان بخشی اساسی از جامعه‌اند و باید به‌عنوان سازندگان دولت و ملت در همه تصمیم‌گیری‌ها شرکت کنند، نه اینکه به‌عنوان یک گروه منزوی، بسته یا وابسته به خارج باقی بمانند.»

البته شبکه العربیه در گزارش ۲۸ آوریل ۲۰۲۱ (هشتم اردیبهشت ۱۴۰۰) خود، سخنان عمار حکیم درباره لزوم تعهد به ارزش‌های ملی را با عنوان «عمار حکیم؛ تلاش‌های جریان حکمت ملی عراق برای تحکیم استقلال شیعیان عرب»، منتشر کرده است.

روابط تاریخی

در آوریل سال ۲۰۱۰، زمانی‌ که عمار حکیم رئیس مجلس اعلای اسلامی عراق بود، از ریاض، پایتخت عربستان سعودی، دیدار کرد و ملک عبدالله بن عبدالعزیز، پادشاه فقید عربستان سعودی، با حضور شاهزاده سعود الفیصل، وزیر خارجه پیشین عربستان سعودی، از او پذیرایی کرد.

همچنین در دوران پادشاهی ملک فیصل بن عبدالعزیز، پادشاه فقید عربستان سعودی، زمانی‌ که آیت‌الله سید محسن حکیم، مرجع فقید شیعیان عراق، برای ادای مناسک حج به عربستان سعودی سفر کرد، شاهزاده فهد بن عبدالعزیز آل‌ سعود که در آن زمان وزیر کشور بود و پس از درگذشت برادرش ملک خالد بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان سعودی شد، از او استقبال کرد. افزون بر اینکه دکتر رشاد فرعون، مشاور ویژه ملک فیصل بن عبدالعزیز، و احمد عبدالوهاب، رئیس تشریفات سلطنتی، او را در این پذیرایی همراهی می‌کردند.

این روابط دوجانبه و مبتنی بر احترام متقابل که هدف آن تحکیم صلح و آرامش در منطقه خلیج فارس است، در دوره پادشاهی ملک سلمان بن عبدالعزیز آل‌ سعود نیز ادامه یافت و در چارچوب همین روابط، عمار حکیم بارها با عبدالعزیز الشمری، سفیر عربستان سعودی در عراق، دیدار کرد.

پس از دیدار الشمری و حکیم در ژوئن ۲۰۱۸، عمار حکیم در توییتی نوشت: «در دیداری که با آقای عبدالعزیز الشمری، سفیر عربستان سعودی در عراق، داشتم، هر دو طرف بر لزوم تقویت روابط دو کشور برادر در عرصه‌های مختلف تاکید کردیم.» علاوه بر آن، رهبر جریان حکمت ملی عراق بارها حمایت خود را از تلاش‌های دولت مصطفی‌الکاظمی، نخست‌وزیر عراق، در راستای برقراری بهترین روابط با ریاض و سایر پایتخت‌های کشورهای منطقه اعلام کرد.

بنابراین، رهبران سیاسی عراق باید از گشایش واقعی که در روابط عربستان سعودی و عراق به وجود آمده است، درست بهره‌برداری کنند و در راستای برقراری روابط نزدیک با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، اولویت دادن به منافع ملی و کاهش هرج‌ومرج شبه‌نظامیان و درگیری‌های حزبی که به تشدید بحران‌های اقتصادی، امنیتی و سیاسی منجر می‌شود و برای شهروندان عراقی سودی در پی ندارد، تلاش کنند.

برگرفته از شبکه العربیه