اولین پاسخ حکومت ایران به اعتراض‌های مدنی و نارضایتی شهروندان طی یک دهه اخیر قطع اینترنت و ایجاد اختلال در ابزارهای ارتباطی بوده است. پس از کشته شدن مهسا امینی و اعتراض‌های شهروندان در شهرهای مختلف، اولین اقدام حکومت ایران برای مقابله با شکل‌گیری اعتراض‌ها و خاموش کردن صدای معترضان، قطع اینترنت و ایجاد اختلال بی‌سابقه در پیام‌رسان‌ها بوده است. اقدامی که دیگر همه معنای آن را می‌دانند، قطع اینترنت اقدامی برای سرکوب و قتل در خاموش و بی‌خبری است.
اما این روزها چه بر سر اینترنت ایران آمده است؟ چگونه می‌توان محدودیت‌ها را دور زد و به اینترنت دسترسی پیدا کرد؟ ابزارهای کارآمد در زمان قطعی اینترنت کدام‌اند؟
قطع اینترنت در ایران، سرکوب در خاموشی
قانون‌گذاران و مسئولان حکومت ایران در یک سال اخیر بارها ادعا کردند که طرح صیانت، با قطع اینترنت و مسدودسازی سرویس‌های خارجی ارتباطی ندارد، اما حکومت ایران بار دیگر نشان داد که حتی بدون نیاز به طرح و مصوبه هم حقوق اساسی شهروندان را نقض می‌کند و دسترسی شهروندان به اینترنت تنها به تصمیم نهادهای امنیتی وابسته است.
تنها چند ساعت پس از انتشار خبر کشته شدن مهسا امینی، با تجمع مردم اطراف بیمارستان کسری، اختلال اینترنت در تهران شروع شد و اپراتورهای تلفن همراه ارسال کلمه مهسا امینی را در پیامک‌ها مسدود کردند. نکته حائز اهمیت در این اقدام اپراتورها، نمایش تحویل ارسال (deliver) برای فرستنده بود، حال آنکه گیرنده پیامی دریافت نمی‌کرد.
هم‌زمان با به خاک‌سپاری مهسا امینی، دسترسی به اینترنت در بسیاری از نقاط کردستان مختل شد و با گذشت نزدیک به یک هفته از قطعی اینترنت در سقز و سنندج، فقط دسترسی به سرویس‌های داخلی در این مناطق امکان‌پذیر است. تنها چند ساعت پس‌ازآنکه وزیر ارتباطات اختلال‌های اینترنت را تکذیب کرد، روز چهارشنبه ۳۰ شهریور، اینترنت اپراتورهای تلفن همراه در سراسر ایران قطع شد و واتس‌اپ و اینستاگرام هم مسدود شدند. سرویس‌های گوگل نظیر فروشگاه گوگل‌پلی هم روز پنجشنبه بسته شدند تا راه دریافت فیلترشکن برای اتصال به اینستاگرام و واتس‌اپ مسدود شود.
معرفی سرویس‌های کارآمد در زمان اختلال‌های گسترده و قطعی اینترنت
برخی از برنامه‌ها با بهره بردن از فناوری‌های ویژه برای استفاده در مواقع سانسور شدید یا قطعی اینترنت طراحی شده‌اند. گروه هکری انانیموس که یکی از بزرگترین گروه‌های متخصص امنیت شبکه‌های کامپیوتری است، از کاربران ایرانی خواسته تا از ابزار «تور» برای دور زدن فیلترینگ استفاده کنند.
به‌طورکلی تور یک ابزار حفظ حریم خصوصی است که برای برقراری ارتباط آنلاین به‌صورت ناشناس استفاده می‌شود. این سرویس یک پروتکل ارتباطی غیرمتمرکز است که از مجموعه شبکه‌ای از دستگاه‌ها برای جلوگیری از ردیابی کاربران استفاده می‌کند. در تور روی لایه‌های رمزگذاری شده، لایه‌های دیگری قرار می‌گیرد که شناسایی آن را برای دستگاه سانسور سخت می‌کند. همچنین تور امکانات ویژه‌ای را ارائه می‌دهد که حتی اگر دسترسی مستقیم به آن مسدود شود، از طریق «پل‌های اختصاصی» امکان اتصال به تور میسر می‌شود.
نحوه استفاده از تور
برای دریافت نرم‌افزار تور، به آدرس gettor@torproject.org یک ایمیل ارسال کنید و در متن ایمیل، سیستم‌عامل دستگاه خود را بنویسید. برای مثال windows یا android.
در ویندوز اگر برای اولین بار از تور استفاده می‌کنید، پس از باز کردن نرم‌افزار دو گزینه «connect» و «configure connection» به شما نمایش داده می‌شود. برای اتصال در حالت معمول بر روی گزینه connect کلیک کنید و آدرس وب‌سایت مورد نظرتان را وارد کنید، اگر آدرس مسدود بود، نیاز است که از «پل‌های تور» استفاده کنید. برای این کار به بخش Settings بروید و سپس وارد قسمت connection شوید. سپس در بخش add a new bridge بر روی گزینه select a built-in bridge کلیک کنید. از بین گزینه‌های meek-azure و obfs4 و snowflake که به شما نمایش داده می‌شود، یکی را انتخاب کنید. اگر باز هم اتصال شما به تور انجام نشد، می‌توانید از بات رسمی تور در تلگرام به آدرس https://t.me/GetBridgesBot پل اختصاصی دریافت کنید و به‌صورت دستی در بخش add a bridge manually در نرم‌افزار تور وارد کنید و به آن متصل شوید.
استفاده از مرورگر تور در سیستم‌عامل اندروید هم تقریبا مشابه ویندوز است. درصورتی‌که در حالت معمول اتصال شما برقرار نشد، وارد بخش تنظیمات شوید، سپس به بخش config bridge وارد شوید و یکی از گزینه‌های meek-azure و obfs4 و snowflake را انتخاب کنید. همچنین می‌توانید پل اختصاصی خود را از بات تلگرام تور دریافت و آن را در بخش provide a bridge i know وارد کنید.
مرورگر «سنو»
سنو یک مرورگر برای استفاده در دستگاه‌های اندروید است که رویکردی نوین برای مقابله با سانسور و قطعی اینترنت به‌کار گرفته است؛ به این شکل که محتوای بازیابی شده را در میان تمام کاربران به شیوه «همتا به همتا» به اشتراک می‌گذارد. این بدان معنی است که محتوای بازدید شده افراد حتی در نبود اینترنت در شبکه باقی می‌ماند و دیگران می‌توانند از آن استفاده کنند. تفاوت سنو با دیگر شیوه‌های دور زدن فیلترینگ این است که کاربران می‌توانند به اشتراک‌گذاری محتوا حتی در نبود اینترنت ادامه دهند. نکته حائز اهمیت در مورد سنو این است که به دلیل استفاده از فناوری همتا به همتا در این سرویس، هر چه میزان کاربران این سرویس بیشتر باشد و افراد مدت‌زمان بیشتری برنامه را فعال نگه دارند، دیگر کاربران راحت‌تر می‌توانند از این سرویس استفاده کنند. در زمان اختلال‌های شدید و قطعی اینترنت کاربران برای توسعه بیشتر، بهتر است که در بخش تنظیمات و قسمت «CENO» تمام گزینه‌های منابع بازیابی محتوا (content retrieval sources) را فعال کنند.
مرورگر سنو را می‌توانید از طریق ارسال یک ایمیل خالی به cenobrowser-android@paskoocheh.com دریافت کنید.
پیام‌رسان برایار ابزار دیگری برای برقراری ارتباط امن در شرایط بحرانی است. این پیام‌رسان دو حالت ارتباط از راه دور و ارتباط نزدیک را فراهم می‌کند. این برنامه ارتباط راه دور کاربران را بر اساس تور همگام‌سازی می‌کند. در ارتباط نزدیک افراد با بلوتوث و وای‌فای غیر متصل به اینترنت با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. اتصال رمزگذاری شده «انتها به انتها» از مزیت‌های این روش ارتباطی است که ایمنی داده‌های ارسالی را تضمین می‌کند و نهادهای امنیتی یا هکرها نمی‌توانند از محتوای تبادل شده مطلع شوند. از دیگر نقاط قوت این روش امکان گرد هم آوردن تعداد زیادی از اتصال‌های مستقیم برای ایجاد یک شبکه است؛ بدین معنا که ارتباط فقط به دو نفر محدود نمی‌‌شود و افراد زیادی می‌توانند در فواصل دورتر با یکدیگر ارتباط برقرار کنند که به آن فناوری «شبکه مش» (Mesh Network) گفته می‌شود و اگر یک نفر در میان افراد حاضر در شبکه، به اینترنت اتصال فعال داشته باشد، می‌تواند دسترسی‌اش را با تمام افرادی که به شبکه متصل‌اند، به اشتراک بگذارد و اطلاعات خود و دیگران را مخابره کند. در حمله روسیه به اوکراین از این روش برای ارسال عکس‌ها و ویدیوهای حوادث اوکراین به خارج از این کشور بسیار استفاده شد.
