روابط عربستان سعودی و روسیه در دهه گذشته روبه رشد بود و اگرچه دو کشور در مقاطعی در بازار جهانی انرژی و مسائل منطقه‌ای تضاد منافع داشتند و حتی در آوریل سال ۲۰۲۰ افزایش اختلاف بین ریاض و مسکو به جنگ قیمت نفت منجر شد، در دو سال گذشته منافع آن‌ها در بازار نفت هم‌راستا بود و این دو کشور با توجه به ظرفیت بالای خود در تولید نفت، توانستند با تاثیرگذاری بر سایر اعضای اوپک پلاس، بازار نفت را مدیریت کنند و سیاستی متناسب با منافع ملی کشورهای عضو در پیش گیرند.

تصمیم اجلاس قبلی اوپک پلاس مبنی بر کاهش ظرفیت تولید نفت به میزان دو میلیون بشکه در روز با نارضایتی شدید آمریکا مواجه شد و واشنگتن آن را حمایت عربستان سعودی از روسیه و کمک به اقتصاد زیان‌دیده این کشور ارزیابی کرد. همچنین برخی سناتورهای دموکرات در واکنش به تصمیم اوپک، از جو بایدن خواستند در روابط واشنگتن-ریاض به طورجدی بازبینی و فروش سلاح به عربستان سعودی را متوقف کند.

وزارت خارجه عربستان سعودی در پاسخ به این واکنش واشنگتن به تصمیم اوپک، بیانیه‌ای صادر کرد و با رد تاثیر انگیزه‌های سیاسی در تصمیم اوپک پلاس برای کاهش تولید، تاکید کرد که اتخاذ این تصمیم فقط دلایل اقتصادی داشته است.

موضع عربستان سعودی در قبال بحران اوکراین

فوریه ۲۰۲۲ و پس از حمله روسیه به اوکراین، کشورهای منطقه و قدرت‌های جهانی در قبال این حمله مواضع متفاوتی گرفتند. کشورهای عرب منطقه با توجه به روابط خود با روسیه، ضمن دعوت به حل این بحران از طریق دیپلماسی، تلاش کردند تا در صورت امکان بین دو کشور میانجی‌گری کنند.

با میانجی‌گری عربستان سعودی و در چارچوب توافق مبادله زندانیان میان روسیه و اوکراین، روسیه اوایل سپتامبر، چند اسیر جنگی خارجی را آزاد کرد. در بیانیه وزارت خارجه عربستان سعودی در مورد آزادسازی اسرای خارجی چنین عنوان شد که اسرای آزادشده شهروندان آمریکا، بریتانیا، کرواسی، سوئد و مراکش بودند و مقام‌های دولت ریاض این اسرا را تحویل گرفتند و آن‌ها را از روسیه به عربستان سعودی منتقل و برای تسهیل روند بازگشت آن‌ها به کشورهایشان تلاش کردند.

کمک بشردوستانه ۴۰۰ میلیون دلاری عربستان سعودی به اوکراین

کمک‌های بشردوستانه در دیپلماسی عمومی عربستان نقش مهمی ایفا می‌کنند. در دهه‌های گذشته هم برخی کشورهای آسیایی و آفریقایی از کمک‌های بشردوستانه عربستان بهره‌مند شده‌اند. در این راستا، ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، روز جمعه، ۱۴ اکتبر، از اهدای ۴۰۰ میلیون دلار کمک بشردوستانه عربستان سعودی به اوکراین خبر داد.

به گزارش خبرگزاری واس عربستان سعودی، در تماس تلفنی شاهزاده محمد بن سلمان و زلنسکی، ریاض بار دیگر آمادگی خود را برای ادامه تلاش‌های میانجی‌گرانه اعلام کرد و ولیعهد عربستان سعودی هم در جریان این گفت‌وگوی تلفنی، اعلام کرد که ریاض حامی تمام اقدام‌هایی است که به کاهش تنش میان دولت کی‌یف و مسکو منجر شود. در این تماس تلفنی، زلنسکی از کمک‌های بشردوستانه عربستان سعودی برای «کاهش درد و رنج مردم اوکراین» هم تشکر کرد.

عربستان سعودی در حالی این کمک ۴۰۰ میلیون دلاری را اوکراین اهدا می‌کند که در هفته‌های اخیر، با توجه وارد آمدن خسارت زیاد به زیرساخت‌های انرژی اوکراین پس از بهره‌گیری روسیه از پهپادهای ایرانی، اوکراین از اروپا و آمریکا (ناتو) سیستم دفاع ضدموشکی و پهپادی درخواست کرده است. در این راستا آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، هفته گذشته از اختصاص ۷۲۵ میلیون بودجه نظامی جدید به اوکراین خبر داد. دلیل اختصاص این بودجه استفاده مکرر روسیه از پهپاد در حملاتش به اوکراین عنوان شد.

ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو، نیز پنجشنبه، ۱۳ اکتبر، در واکنش به حملات پهپادی اخیر روسیه به اوکراین، متعهد شد تجهیزات مقابله با پهپاد را در اختیار کی‌یف قرار دهد و گفت: «ناتو تجهیزات ضدپهپاد و همچنین صدها پارازیت پهپاد به اوکراین تحویل خواهد داد که می‌تواند به ناکارامد کردن پهپاد‌های حمله‌کننده کمک کند.»

ارسال پهپادی ایران به روسیه

در ماه‌های اخیر، در مورد تحویل پهپادهای ایرانی شاهد۱۳۶ به روسیه اخبار متعددی منتشر شد و اگرچه وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران ارسال پهپاد به روسیه را تکذیب کرد، وزارت خارجه اوکراین در ماه سپتامبر، به بهانه استفاده روسیه از پهپادهای ایرانی و حمله به مناطق مسکونی اوکراین، روابط دیپلماتیک خود را با جمهوری اسلامی قطع کرد.

در همین ماه، کیومرث حیدری، فرمانده نیروی زمینی ارتش ایران، اعلام کرد که پهپاد آرش۲ با برد دو هزار کیلومتر مخصوص حمله به حیفا و تل‌آویو ساخته شده است. به گفته حیدری، «این پهپاد قابلیت نقطه‌زنی دارد و منتظر اوامر مطاع‌ایم تا روزی دستور به‌کارگیری آن صادر شود.» سپس برخی حساب‌های متعلق به کارشناسان امور دفاعی و نظامی در توییتر روز شنبه، ۱۵ اکتبر، خبر دادند که روسیه پهپاد آرش۲ خریده است. این اخبار در صورت تایید، نشان می‌دهد که مسکو با کاهش ظرفیت زرادخانه موشکی خود، بیشتر به پهپادهای انتحاری ایرانی وابسته خواهد شد.

در آخرین مورد بهره‌گیری روسیه از پهپادهای انتحاری ایران، ارتش روسیه روز پنجشنبه گذشته با سه پهپاد انتحاری ایرانی، زیرساخت‌های غیرنظامی و حساس شهر ماکاریف در غرب کی‌یف، پایتخت اوکراین، را هدف قرار داد.

با توجه به شواهدی که دولت اوکراین درباره بهره‌گیری روسیه از پهپادهای ایرانی به اتحادیه اروپا ارائه‌ کرد، در روزهای گذشته اخباری مبنی بر احتمال اقدام اروپا برای وضع تحریم‌های جدید علیه جمهوری اسلامی ایران در رسانه‌ها منتشر شد؛ اما صرف‌نظر از اینکه آیا اروپا ایران را بابت ارسال پهپاد به روسیه تحریم می‌کند یا خیر، اوکراین در آینده می‌تواند به دلیل ارسال پهپاد به روسیه، از ایران به مجامع بین‌المللی شکایت کند.

با وجود ادعای دولت بایدن مبنی بر حمایت ریاض از مسکو، اختصاص کمک ۴۰۰ میلیون دلاری عربستان سعودی به اوکراین و تشکر زلنسکی از عربستان سعودی به دلیل حمایت از تمامیت ارضی اوکراین نشان می‌دهد که ریاض نه‌تنها قصد حمایت از مسکو را ندارد، بلکه در راستای منافع ملی خود، سیاستی مستقل را در مورد بحران اوکراین و همچنین بازار جهانی انرژی در پیش می‌گیرد.

باید در نظر داشت همان‌طور که آمریکا و کشورهای غربی سلاح و مهمات و کمک‌های مالی در اختیار اوکراین قرار می‌دهند، ریاض نیز کمک‌های بشردوستانه به کی‌یف اختصاص می‌دهد و هر دو طرف به‌نوعی از اوکراین حمایت می‌کنند.

مقایسه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در قبال بحران اوکراین نشان می‌دهد که ریاض علاوه بر حفظ منافع خود در بازار انرژی، با تاکید بر تمامیت ارضی اوکراین و ارسال کمک‌های بشردوستانه، موفق شد هم روابط خود با کی‌یف را حفظ کند و هم در دوران پسابحران، در زیرساخت‌های انرژی اوکراین سرمایه‌گذاری کند و در عین حال، روابطش با مسکو را هم افزایش دهد. اما جمهوری اسلامی با حمایت از روسیه در قبال حمله این کشور به اوکراین هم سیاست به‌ظاهر بی‌طرفی خود را زیر پا گذشت و هم در پی اعمال تحریم‌های اروپا علیه صنعت انرژی روسیه، مجبور شد بازار فروش نفت ارزان خود را به روسیه واگذار کند که به کاهش صادرات نفت ایران منجر شد.

سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نتوانست اصل بی‌طرفی را حفظ کند و منافع ملی روسیه و برخی گروه‌های خاص سیاسی در داخل بر منافع ملی مردم ایران ترجیح داده شدند. این در حالی است که عربستان سعودی درصدد ایفای نقشی مهم‌تر در معادلات منطقه‌ای و حفظ آبادی و امنیت در منطقه است.