بیست‌ و چهارمین نشست وزیران «جی‌ئی‌سی‌اف» در حالی در مصر برگزار می‌شود که بازار جهانی انرژی نتوانسته است بحران انرژی را پشت سر بگذارد و کشورهای اروپایی به‌رغم پر کردن ذخایر استراتژیک گاز طبیعی، نگران فرا رسیدن زمستانی دشوارند. 

افزایش قیمت گاز طبیعی در دو سال گذشته فرصت مناسبی برای  کشورهای عمده تولیدکننده گاز برای افزایش سرمایه‌گذاری در این بخش ایجاد کرد. اکثر کشورهای تولیدکننده در صدد افزایش صادرات در دهه آینده‌اند. نشست مجمع کشورهای صادرکننده گاز طبیعی به منظور هماهنگی سیاست انرژی بین کشورهای عضو، همه ساله برگزار می‌شود. در سال ۲۰۰۸ اساسنامه مجمع کشورهای صادرکننده گاز (جی‌ئی‌سی‌اف)  با حضور روسیه، ایران، قطر و چند کشور دیگر تولیدکننده گاز طبیعی، تصویب شد. در جریان این نشست، توافق شد که دوحه قطر مقر دائمی مجمع  باشد. مجمع  در حال حاضر ۱۹ عضو دارد  که الجزایر، بولیوی، مصر، گینه استوایی، ایران، لیبی، نیجریه، قطر، روسیه، ترینیداد، توباگو و ونزوئلا  اعضای رسمی آنند، و کشورهای آنگولا، آذربایجان، عراق، مالزی، موزامبیک، نروژ، پرو و امارات  نیز در جایگاه عضو ناظر، در آن حضور دارند.

حضور روسیه، قطر و ایران در مجمع  که ذخایر عظیم گاز طبیعی‌ دارند، این پرسش را در بین کارشناسان انرژی و سیاستمداران ایجاد کرده است که آیا این مجمع نیز مانند اوپک به کارتل جدیدی در بازار انرژی  تبدیل خواهد شد؟ به‌رغم پتانسیل بالای کشورهای عضو مجمع، تقریبا هر کشوری در بازار انرژی به دنبال منافع خود است. بحران انرژی اروپا باعث شد تا سران اروپایی تماس‌های متعددی با برخی از اعضای مجمع داشته باشند تا بتوانند از این کشورها گاز طبیعی و ال‌ان‌جی وارد کنند تا کمبود روسیه در سبد انرژی اروپا حس نشود؛ هرچند، اکثر کشورها ظرفیت تولید اضافی داشتند تا به اروپا صادر کنند.

مشکلات متعدد صنعت گاز طبیعی ایران

ایران اولین کشوری بود که ایده تشکیل این مجمع  را، دقیقا مدتی پس از کشف میدان گازی پارس جنوبی، ارایه  کرد. بنا به اعلام مقام‌های وزارت نفت ایران، «هدف اولیه ایران تاسیس سازمانی بین‌المللی  به سبک اوپک بود تا بتواند بازار جهانی گاز را تنظیم کند. در آن بازه زمانی راهبرد و چشم‌انداز انرژی ایران به‌طور کامل واضح بود که گاز طبیعی در دهه‌های آینده بازارهای جهانی انرژی را رهبری خواهد کرد.» ایران در حالی این سیاست را هدف‌گذاری کرد که راهبرد گاز طبیعی آن بر مبنای افزایش تولید گاز طبیعی  به منظور تامین نیازهای داخلی و تزریق به چاه‌های نفت برای افزایش تولید نفت بود تا از این طریق، وزارت نفت بتواند با کاهش مصرف نفت در داخل، نفت خام بیشتری به خارج صادر کند.

 نیاز صنعت نفت و گاز طبیعی به سرمایه‌گذاری ۸۰ میلیارد دلاری 

 روز یکشنبه، اول آبان (۲۳ اکتبر)، مسعود میرکاظمی، رئیس سازمان برنامه و بودجه ایران، با اشاره به  تشکیل کنسرسیومی متشکل از بانک‌ها، شرکت‌های سرمایه‌گذاری داخلی، و دیگر شرکت‌های پیمانکاری در ایران به منظور افزایش سرمایه‌گذاری در صنعت انرژی ایران، گفت که تفاهم‌نامه و قراردادهای اولیه منجر به  ایجاد شرایط لازم برای سرمایه‌گذاری ۲۷ میلیارد دلاری در پروژه‌های نفت و گاز ایران شده است و این میزان باید تا ۸۰ میلیارد دلار افزایش یابد. باید خاطرنشان کرد که فروردین گذشته جواد اوجی، وزیر نفت، با اشاره به وجود ناترازی در تولید گاز طبیعی در ایران، گفته بود که فقط صنعت گاز ایران به ۸۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری طی هشت سال نیاز دارد. به گفته اوجی، هدف‌گذاری وزارت نفت افزایش ظرفیت تولید گاز به یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون متر مکعب در روز است، و در این راستا فقط برای افزایش ظرفیت تولید گاز طبیعی به ۸۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری طی هشت سال نیاز است. جواد اوجی در آبان سال گذشته نیز از نیاز صنعت انرژی به سرمایه‌گذاری ۱۶۰ میلیارد دلاری خبر داده بود. او هشدار داده بود که در صورت جذب نشدن سرمایه مورد نیاز، ایران به واردکننده انرژی تبدیل خواهد شد. به‌رغم امضای برخی قراردادها با شرکت‌های داخلی برای افزایش ظرفیت تولید نفت و گاز، سوال اصلی این است که آیا منابع مالی و تکنولوژی شرکت‌های داخلی می‌تواند همه نیازهای صنعت انرژی ایران را برآورده کند، و نیز، شرکت‌های غربی پروژه‌های مشابه را با چه هزینه‌ای و در چه بازه زمانی انجام می‌دهند؟

بر اساس آخرین برآوردها، کشورهای عضو مجمع صادرکنندگان گاز در مجموع ۷۲ درصد از ذخایر اثبات‌شده گاز طبیعی، ۴۳ درصد از میزان  تولید  گاز طبیعی، ۵۵ درصد از ظرفیت صادرات گاز طبیعی از طریق خط لوله، و۵۰ درصد از ظرفیت صادرات ال‌ان‌جی را به خود اختصاص داده‌اند. به گفته محمد حامل، دبیرکل مجمع کشورهای صادرکننده گاز، بیست و چهارمین اجلاس وزیران در زمانی برگزار می‌شود که جهان با بحران چندوجهی، افزایش بی‌اطمینانی  ناشی از پیامدهای همه‌گیری کووید-۱۹، چشم‌انداز تیره رشد اقتصادی، تداوم رشد تورم در سال‌های  اخیر،  و سخت‌تر شدن شرایط مالی،  تداوم اختلالات موجود در زنجیره تامین روبه‌رو است که به کمبود مواد غذایی انجامیده است، و مهم‌تر از همه، باعث افزایش تنش‌های ژئوپلیتیکی بر امنیت انرژی شده است. مجموعه این عوامل باعث شده است تا امنیت انرژی و مقرون‌به‌صرفه بودن آن، به اولویت‌های سیاستمداران  تبدیل شود و پایداری در جایگاه دوم قرار گیرد.

ایران در حالی در این نشست حضور می‌یابد که به‌رغم داشتن دومین ذخایر گاز طبیعی، با کمبود گاز طبیعی  در شبکه داخلی روبه‌رو است و وزارت‌های نفت و نیرو برای جبران کمبود تولید، مجبور به قطع گاز طبیعی تحویلی به واحدهای صنعتی خواهند بود، و طبیعی است که با افزایش مصرف مازوت در نیروگاه‌ها، آلودگی هوا نیز در برخی شهرها افزایش خواهد یافت. با توجه به تداوم تحریم‌ها، دولت رئیسی در نظر دارد که با واردات گاز طبیعی از روسیه، بخشی از نیاز داخلی را تامین کند. هرچند این گاز به بهانه سواپ از روسیه خریداری خواهد شد، با توجه به کاهش ظرفیت تولید گاز طبیعی در داخل، به احتمال زیاد بخش زیادی از گاز وارداتی از روسیه به شبکه سراسری تزریق خواهد شد. جواد اوجی هفته قبل به آنکارا سفر کرد تا مقدمات تمدید قرارداد صادرات گاز طبیعی به ترکیه را فراهم کند. این در حالی است که ایران گازی برای صادرات ندارد و مجبور خواهد بود در صورت فراهم شدن شرایط موردنیاز در آینده، با قیمت موردنظر ترکیه به این کشور گاز صادر کند، چرا که ترکیه با افزایش سرمایه‌گذاری در بخش انرژی تجدیدپذیر و هسته‌ای و کشف میدان گازی در دریای سیاه، توانسته است به تدریج وابستگی خود را به ایران کاهش دهد. حضور ایران در نشست بیست‌و‌چهارم مجمع، نمایشی است. اسم این نهاد «مجمع کشورهای صادرکننده گاز طبیعی» است، و این در حالی است که در صورت ادامه افزایش مصرف داخلی و جذب نشدن سرمایه و تکنولوژی لازم، ایران به واردکننده گاز طبیعی تبدیل خواهد شد. 

مذاکرات هسته‌ای فعلا متوقف شده است. اولویت دولت بایدن در شرایط فعلی، دست‌کم در ظاهر، احیای برجام نیست. اعتراضات اخیر مردمی در ایران پس از کشته شدن مهسا امینی نیز شرایط را برای جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات هسته‌ای  سخت‌تر  کرده است. 

کشورهای همسایه ایران در اکثر بخش‌های بازار انرژی فعالند، و همزمان در بخش سوخت‌های فسیلی و نیز در پروسه گذار انرژی، سرمایه‌گذاری کرده‌اند. هفته گذشته، امارات متحده عربی اولین محموله هیدروژن را به آلمان صادر کرد. در ماه‌های گذشته اعلام شد که عمان و قطر برای تولید آمونیاک آبی به منظور تبدیل به هیدروژن در صدد سرمایه‌گذاری‌اند. سال گذشته ریاض اعلام کرد که عربستان سعودی می‌خواهد بزرگ‌ترین صادرکننده هیدروژن جهان باشد. و این در حالی است که ایران روزانه با کمبود ۲۵۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی در شبکه سراسری  روبه‌رو است. جمهوری اسلامی ایران باید برنامه هسته‌ای و موشکی و پهپادی خود را تعطیل کند و با تغییر اساسی در سیاست خارجی و احیای برجام، شرایط جذب منابع مالی و تکنولوژی پیشرفته لازم را برای صنعت انرژی خود فراهم کند. تصویب اف‌ای‌تی‌اف نیز ضروری است. کوتاه‌سخن اینکه داشتن منابع عظیم انرژی، بدون سیاست خارجی تنش‌زدا و شفافیت مالی در عرصه روابط بین‌الملل، امتیازی محسوب نمی‌شود. مجمع  کشورهای صادرکننده گاز نمی‌تواند کارتل جدیدی در بازار انرژی باشد. ادامه بحران انرژی می‌تواند باعث بروز برخی دودستگی‌ها بین روسیه وسایر کشورها شود. با توجه به عضویت نداشتن آمریکا واسترالیا و برخی کشورهای عمده تولیدکننده گاز طبیعی در این مجمع، نباید انتظار داشت که تصميمات آن تاثير خاصی در بازار داشته باشد.