سید محمد خاتمی، رئیس دولت‌های هفتم و هشتم جمهوری اسلامی، با انتشار متنی نسبت به خیزش سراسری ایرانیان علیه نظام جمهوری اسلامی واکنش نشان داد.

خاتمی در این متن که روز دوشنبه، ۲۳ آبان ۱۴۰۱، در اینستاگرام منتشر شد، در ارتباط با چشم‌انداز اعتراضات اخیر در ایران چنین نوشت: «براندازی نه ممکن است و نه مطلوب؛ ولی ادامه وضع کنونی هر لحظه زمینه‌های فروپاشی اجتماعی را پهن‌تر و بیشتر می‌کند.»

خاتمی در حالی ادعای احتمال «فروپاشی اجتماعی» را مطرح می‌کند که «همبستگی ملی» یکی از ویژگی‌های اصلی اعتراض‌های دو ماه گذشته بود و محبوبیت و تکرار شعارهایی نظیر «کردستان، چشم و چراغ ایران» یا «از زاهدان تا تهران جانم فدای ایران» در میان مردم معترض نشان‌دهنده این همبستگی است.

از سوی دیگر، ماهیت شعارها و همچنین عملکرد مردم معترض در سلسله تظاهرات ضد حکومتی دو ماه گذشته، نشان می‌دهد نبرد معترضان نه با گروه‌های اجتماعیِ دیگر بلکه با نظام عقیدتی – سیاسی حاکم و همچنین هیئت حاکمه نظام جمهوری اسلامی ایران است. از این‌رو ادعای محمد خاتمی در ارتباط با «فروپاشی اجتماعی»، که به معنای شکل‌گیری تضادهای عمیق میان گروه‌های مختلف اجتماعی ایران است، تاکنون محلی از اعراب نداشته و هیچ نشانه‌ای دال بر صحت آن دیده نمی‌شود.

رئیس دولت‌های هفتم و هشتم جمهوری اسلامی در عین‌حال نوشت «ریشه حوادث تلخ» اخیر در ایران ناشی از «شیوه پر اشتباه و نادرست حکمرانی» است و به‌منظور اصلاح این روند باید ویژگی‌های یک حکمرانی خوب را شناخت و «به آن تن داد.» او در بخشی از این متن اینستاگرامی چنین نوشت:«ندیدن یا انکار وضع بدی که به نام زندگی بر مردم تحمیل می‌شود نارضایتی را از بین نمی‌برد.»

محمد خاتمی اگرچه به‌طور مشخص به مصادیق حکمرانی بد موجود در نظام جمهوری اسلامی و همچنین ویژگی‌های یک حکمرانی خوب اشاره نکرد، اما بسیاری از ناظران سیاسی و تاریخی بر این باورند که شخص او از جمله افرادی به‌حساب می‌آید که در دوران حضورش در روزنامه کیهان، مجلس شورای اسلامی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ریاست دولت جمهوری اسلامی تغییراتی منفی به جامعه ایران تحمیل کرد.

به‌عنوان مثال او در سال ۱۳۶۲، که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی کابینه میرحسین موسوی بود، دستگاه پخش ویدئو را ممنوع اعلام کرد، و ضمن آنکه استفاده از آن را جرم دانست، مراکز موسوم به «ویدئو کلوب»‌ها را «یکی از مراکز و منابع فساد و نشر ولنگاری و فساد» خواند.

محمد خاتمی همچنین از چهره‌های اصلی تحمیل حجاب اجباری به زنان ایران است. در اینجا می‌توان تنها با ذکر یک نمونه به نقش او در این زمینه اشاره کرد. او سوم اردیبهشت ۱۳۶۹، یعنی یک روز پس از تظاهرات طرفداران حکومت در اعتراض به آنچه «بد حجابی» می‌خواندند، در نامه‌ای به مهدی نصیری، سردبیر وقت روزنامه کیهان، پوشش این تظاهرات حکومتی در روزنامه کیهان را ناکافی و تحت تاثیر «تبلیغات روشنفکری» دانست و در حمایت از موافقان حجاب اجباری چنین نوشت:«آیا در حسن نیت حزب‌الله، که اکثریت قریب به اتفاق این جمعیت‌ها است شکی دارید و آیا با اجازه و حساب‌وکتاب و آرامش هم حزب‌الله حق ندارد علیه مظاهر فساد اعتراض کند؟»

در عین‌حال، دولت‌های هفتم و هشتم جمهوری اسلامی، که ریاست آن بر عهده محمد خاتمی قرار داشت، نقش مهمی در توسعه فعالیت‌های هسته‌ای حکومت ایران ایفا کرد؛ فعالیت‌هایی که، به‌گفته خود مقام‌های جمهوری اسلامی، تنها در یک دهه گذشته ۴۵۰ میلیارد دلار خسارت اقتصادی برای مردم ایران در بر داشته است.

محمد خاتمی همچنین در بخش دیگری از متن اینستاگرامی روز دوشنبه خود به موضوع کشته شدن کودکان در اعتراض‌های اخیر پرداخت و در این مورد چنین نوشت:«افسوس و درد و دریغ از جان باختن ده‌ها انسان که در میان آنها کودک و نوجوان کم نیست.»

با این‌همه یکی از سمت‌های دولتی محمد خاتمی در دهه ۱۳۶۰ ریاست بر «ستاد تبلیغات جنگ» بود؛ ستادی که یکی از فعالیت‌هایش تولید برنامه‌هایی بود تا کودکان ایرانی را برای حضور در جبهه‌های جنگ تشویق کند. برنامه‌های این ستاد حکومتی در طول جنگ هشت ساله باعث شد تا جمهوری اسلامی از ده‌ها هزار کودک – سرباز در جبهه‌های جنگ استفاده کند – بر اساس آمارهای موجود در تمام دوران جنگ هشت ساله نظام جمهوری اسلامی با حکومت صدام حسین در عراق، ۳۶ هزار کودک جانشان را در جبهه‌ها از دست دادند.

محمد خاتمی در سال‌های اخیر، و خاصه در جریان اعتراض‌های دی ماه ۱۳۹۶ و آبان ۱۳۹۸، با گفتار رسمی مقام‌های فعلی نظام جمهوری اسلامی همراهی داشته است.

پس از اعتراضات سراسری دی‌ماه ۱۳۹۶، تشکل سیاسی «مجمع روحانیون مبارز» جلسه‌ای با ریاست محمد خاتمی تشکیل داد و به بررسی اعتراض‌ها پرداخت و سپس بیانیه‌ای در این زمینه منتشر کرد و، ضمن آنکه معترض‌ها را «آشوبگر» و عامل «آمریکا» خواند، آنها را به «قتل انسان‌های بی‌گناه» متهم کرد.

در بخشی از این بیانیه، که در ۱۳ دی ۱۳۹۶ منتشر شد، چنین آمده است:«حوادث تلخ روزهای اخیر در نقاط مختلف کشور نشان داد که عناصر فرصت‌طلب و عوامل آشوبگر با سواستفاده از اجتماعات و اعتراضات آرام مردمی با ایجاد آشوب، ناامنی، تخریب اموال عمومی، اهانت به مقدسات دینی و ملی، و حتی قتل انسان‌های بی‌گناه اهداف پلید دشمنان را دنبال می‌کنند.»

خاتمی همچنین در جریان وقایع خونین آبان ۱۳۹۸ از مواضع علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، قدردانی کرد و در دیدار با اعضای «مجمع ایثارگران» چنین گفت:«جایگاه رهبری به‌عنوان شخص اول مملکت را باید ارج نهاد، [چون] این جایگاه سبب می‌شود در پی‌آمدهای ناگهانی کشور از بحران به در آید.»

علی خامنه‌ای در سخنرانی ۲۸ آبان ۱۳۹۸ خود، یعنی پس از جان‌باختن ۱۵۰۰ تن از معترضان، گفت افرادی که به خیابان آمدند «پست و حقیر و کوچک» بودند و از نیروهای بسیج خواست تا به تاسی از الگوی کمیته‌های انقلاب در دهه ۱۳۶۰ در تمامی محله‌ها حضور دائمی داشته باشند؛ توصیه‌ای که بعدها به تشکیل گشت رضویون منجر شد.