گروه تروریستی موسوم به دولت اسلامی یا داعش، روز گذشته یک نوار ویدیویی منتشر کرد که نشان می‌دهد ابوبکر البغدادی، رهبر فراری این گروه، برخلاف گمانه‌های قبلی در مورد مرگش، هنوز زنده است و با شماری از جنگ‌جویان خود در مورد اوضاع سوریه و آینده "خلافت اسلامی" صحبت می‌کند. این نخستین پیام ویدیویی البغدادی در پنج سال گذشته است. آخرین پناهگاه داعش در شهر باغوز سوریه یک ماه پیش درهم شکست. پیام ویدیویی ابوبکر البغدادی حاوی نکات مهمی در مورد شکست داعش در سوریه و عراق؛ ظرفیت ظهور مجدد این گروه در منطقه و تهدیدهای احتمالی این گروه در سایر نقاط جهان است.
البغدادی آن‌گونه که از محتوای سخنرانی اش بر می‌آید، تعبات این شکست نظامی را می‌فهمد و در صدد برآمده است تا به نحوی به هواداران و جنگجویانش اطمینان بدهد که به‌رغم شکست "خلافت" همه چیز به پایان نرسیده است و "جهاد" هنوز ادامه دارد. از سوی دیگر، در تولید و پخش نوار تازه البغدادی، داعش با هوشمندی سعی کرده تا نشان بدهد که رهبر این گروه وقایع جهانی را تعقیب می‌کند؛ از شکست ساز وکار نظامی این شبکه سرخورده نیست؛ برای گسترش زمینه نفوذ این گروه در شمال آفریقا، به ویژه در کشور مالی برنامه دارد؛ در گوشه‌ای نخزیده است و برعکس "کار به روال معمول" ادامه دارد. نوار البغدادی نمایانگر شرایط سلامت جسمی و ذهنی رهبر داعش نیز هست. ظاهرا اثر هیچ جراحتی در او دیده نمی‌شود. هرچند او در تمام مدت ۱۸ دقیقه نوار نشسته است، اما معلوم می‌شود معلولیتی ندارد و برعکس پنج سال گذشته، فربه‌تر نیز شده است.
پیام تازه البغدادی، همزمانی با یک رویداد مهم دیگر نیز دارد. هشت سال پیش در دوم ماه می سال ۲۰۱۱، واحد ویژه تفنگداران دریایی ارتش آمریکا، اسامه بن لادن رهبر شبکه القاعده را در ایبت آباد پاکستان کشتند و پرونده بیست سال تعقیب و گریز خونین‌ترین تروریست جهان برای همیشه بسته شد. تمامی جهادیست‌های بین‌المللی مانند البغدادی در برهه‌ای از مبارزات وحشت‌آفرین‌شان به نحوی متأثر از شخصیت، دیدگاه و کاریزمای بن لادن بوده اند. تصویرهای جدید البغدادی شباهت زیادی با نوارهای ضبط شده از رهبر شبکه القاعده دارد. به ویژه این که به جای عبا، لباسی شبیه بن لادن به تن دارد و تفنگی را نیز در کنار خودش گذاشته است. شاید می‌خواهد بگوید که نقش تازه او نقشی شبیه بن لادن خواهد بود و ماهیت وحشت‌آفرینی داعش عوض خواهد شد. اشاره او به حملات سریلانکا و ادعای این که "برادران او" آن را در " انتقام باغوز" انجام داده اند، درست کاریست که رهبران القاعده پس از ۲۰۰۱ به صورت منظم انجام می‌دهند.
تفاوت‌های عمده‌ای میان شیوه‌های کار وحشت‌آفرینی داعش و القاعده وجود دارد. القاعده برعکس داعش، هیچ گاه به صورت مستقل مدعی یک قلمرو جغرافیایی و نهاد سیاسی برای حاکمیت نشد. به همین دلیل نیز وقتی امارت اسلامی طالبان در افغانستان به عنوان حکومت میزبان القاعده شکست خورد، هسته‌های اصلی تشکیلات القاعده به پاکستان پناه بردند و از خطر نابودی کامل رهایی یافتند. داعش با توجه به تجربه خونین و ناکام برپایی "خلافت اسلامی در عراق و سوریه، احتمالاً از این پس ترجیح خواهد داد تا شبیه القاعده تشکیلات غیرمتمرکز و نامرئی داشته باشد. برای دوام و تقویت چنین تشکیلاتی بیشتر از هر چیزی حضور یک رهبر کاریزماتیک ضروری است. برای جهادیست‌های جهانی، البغدادی به دلایل زیادی کاریزمای بن لادن را ندارد. بنا بر این داعش در صدد ساختن چنین تصویری برای البغدادی است. این تصویر در نبود شخص البغدادی حول محور تبلیغات داعش تولید نمی‌شود. او باید خطر ردیابی و شناسایی موقعیت پناهگاه‌اش را بپذیرد.
حرف آخر این که داعش بخش بزرگی از تشکیلات نظامی و تمامی قلمرو تحت کنترل خود را هم در عراق و هم در سوریه از دست داده است. ظرفیت تشکیلاتی، عملیاتی و اقتصادی این گروه در حدی نیست که بتواند انسجام و ظهور مجدد را در آینده نزدیک امکان‌پذیر کند. خلافت اسلامی داعش که پنج سال پیش در اوج قدرت سرزمینی به وسعت بریتانیا را در کنترل داشت و تا دروازه‌های بغداد رسیده بود، حالا یک گروه به‌هم ریخته و شکست خورده است. در بهترین حالت ممکن برای بسیاری از رهبران این شبکه تروریستی، برپایی دوباره خلافت، چیزی بیشتر از یک حسرت تاریخی و ایدئولوژیک نیست. نوار ویدیویی البغدادی چیز از واقعیت شکست فیزیکی داعش در خاورمیانه نمی‌کاهد، اما می‌تواند این نکته را ثابت کند که ماهیت این گروه در حال تغییر است و ضروری است کشورهای منطقه و جهان سیاست امنیتی مبارزه با وحشت‌آفرینی داعش را بازنگری کنند. گذار ماهیتی داعش به گروهی شبیه القاعده می‌تواند در صورتی که اقدامات پیشگیرانه لازم به کار گرفته نشود سرآغاز فصل تازه‌ای از ترور و وحشت‌آفرینی در خاورمیانه و جهان باشد.
