دومین زمستان افغانستان پس از فروپاشی دولت جمهوری، با آمار بالای بیماری، فقر و نبود دسترسی به امکانات درمانی و بهداشتی آغاز شد. در نیمه اولین ماه از زمستان امسال، آمار بیماری‌های ذات‌الریه، سیاه‌سرفه، سرخک و سوءتغذیه، به‌ویژه در میان کودکان به‌شدت افزایش یافته است. بر اساس آمارهای کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، در سال ۲۰۲۲ که پایان آن با آغاز فصل سرما در افغانستان مصادف است، بیش از ۲۰۰ هزار مورد ابتلا به بیماری ذات‌الریه در ۳۳ مرکز بهداشتی تحت حمایت این کمیته، به ثبت رسیده است.
کمیته بین‌المللی صلیب سرخ در آماری که به‌طور اختصاصی به روزنامه ایندیپندنت انگلیسی ارائه کرد، افزایش بیماری ذات‌الریه را در افغانستان در سال ۲۰۲۲، ۳۵ درصد بیشتر از دو سال گذشته اعلام کرد. بر اساس این آمار، در سال ۲۰۲۱ در ۳۳ مرکز درمانی تحت حمایت کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، ۱۵۷ هزار و ۷۳۲ مورد ابتلا به ذات‌الریه به ثبت رسیده است. اما در سال ۲۰۲۲ در همین مراکز ۲۱۳ هزار و ۴۹ مورد این بیماری ثبت شده است.
بیشترین میزان این بیماری در کودکان کمتر از پنج سال مشاهده شده است. بر اساس آمار کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، در سال ۲۰۲۲ دست‌کم ۱۳۵ هزار و ۵۶ مورد ابتلا به ذات‌الریه کودکان ثبت شده است که در مقابل آمار سال ۲۰۲۱، افزایش دوچندان را نشان می‌دهد.
اما تنها این بیماری نیست که زندگی و سلامت کودکان را به خطر انداخته است، بلکه بیماری سیاه‌سرفه -که یک بیماری دستگاه تنفسی ناشی از باکتری Bordetella pertussis است- بیماری سرخک و سوءتغذیه نیز در یک سال گذشته صدها هزار کودک را در افغانستان درگیر کرده است. بر اساس آمارها تنها در ماه نوامبر ۲۰۲۲، بیش از ۶۷ هزار کودک در نقاط مختلف افغانستان به‌دلیل ابتلا به ذات‌الریه، سیاه‌سرفه، آسم و دیگر بیماری‌های دستگاه تنفسی بستری شده‌اند. این در حالی است که این میزان در ماه نوامبر سال قبل، بیشتر از سه هزار مورد بوده است.
بر‌اساس داده‌های کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، در ماه نوامبر ۶۴ مورد مشکوک به سیاه‌سرفه و بیش از دو هزار و ۳۹۶ مورد مشکوک به سرخک در بیمارستان‌های تحت حمایت این کمیته گزارش شد که حداقل هفت مورد آن‌ها به مرگ کودکان منجر شدند. لوسین کرستین، سخنگوی کمیته بین‌المللی صلیب سرخ در افغانستان، در این مورد گفت: «شمار زیادی از مردم به‌ویژه کودکان در سال جاری براثر ذات‌الریه جان خود را از دست داده‌اند.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
البته باید به خاطر داشت که این آمار تنها از بیمارستان‌ها و مراکز درمانی تحت حمایت کمیته بین‌المللی صلیب سرخ به دست آمده‌اند، در حالی که هزاران مرکز بهداشت و درمان در افغانستان مسدود شده‌اند یا اگر فعال‌اند، آمار مشخصی ندارند.
علل اصلی افزایش بی‌رویه این بیماری‌ها، به‌ویژه در کودکان چیست؟
سرما و حتی سرمای زودتر از فصل زمستان در کشور کوهستانی افغانستان اتفاق جدیدی نیست. اما فروپاشی یکباره سیستم بهداشت، متوقف شدن چرخه اقتصاد و تامین معیشت و آلودگی شدید هوا، از مواردی است که پس از سلطه طالبان بر افغانستان رخ داده است.
با فروپاشی دولت جمهوری در افغانستان که در ۲۰ سال گذشته کاملا به حمایت‌های خارجی وابسته بود، بخش‌های اقتصاد و بهداشت در این کشور دچار بحران جدی شد. مسدود شدن ذخایر ارزی، تحریم بانکی و متوقف شدن ارسال کمک‌های بین‌المللی سبب شد که صدها هزار شغل در افغانستان نابود شود. خشکسالی و وقوع سیلاب‌های ویرانگر در نیمه‌های سال ۲۰۲۲ نیز به این بحران شدت بخشید. از سوی دیگر، ممنوعیت کار زنان در سطوح مختلف سبب شد که سفره میلیون‌ها شهروند افغانستان خالی شود.
سوءتغذیه یکی از مواردی است که در یک سال و چهار ماه گذشته در افغانستان شدیدا افزایش یافته است. این بیماری بیشتر در کودکان و زنان دیده می‌شود. بر اساس آمار کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، در سال ۲۰۲۱ که در چهار ماه پایانی آن طالبان ظهور کردند، آمار ابتلا به سوءتغذیه کودکان ۳۳ هزار مورد بود، اما به گفته لوسین کرستین، سخنگوی کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، «در پایان سال ۲۰۲۲، این آمار با افزایش ۹۰ درصدی، به بیش از ۶۳ هزار مورد رسیده است». او خاطرنشان کرد: «این ثابت شده است که سوءتغذیه یکی از عوامل اصلی بیماری‌های تنفسی است.»
گزارش‌های تکان‌دهنده‌ای از سوءتغذیه شدید نوزادان و مادران در سال ۲۰۲۲ منتشر شد. آمار این بیماری به‌ویژه در نزد مادران شیرده و کودکانی که با فاصله زمانی کم از یکدیگر به دنیا آمده‌اند و زیر پنج سال‌اند، به‌شدت بالا است.
در عین حال، فصل سرما یک دوراهی بزرگ برای بیش از نیمی از جمعیت افغانستان است و مردم باید بین خرید غذا یا مواد سوخت یکی را انتخاب کنند. به همین دلیل بیشتر کسانی که با درآمد بسیار اندک برای تهیه غذا تلاش می‌کنند، کودکانشان به دلیل سرمای شدید و نبود امکانات گرمایشی در خانه، دچار بیماری‌های خطرناک دستگاه تنفسی می‌شوند.
به باور کارشناسان کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، فصل سرما با افزایش بیماری‌های تنفسی ارتباط مستقیم دارد. از یک‌سو سرما و از سوی دیگر آلودگی هوا به‌دلیل سوزاندن پلاستیک و مواد مضر، به‌شدت به خطر ابتلا به بیماری‌های تنفسی می‌افزاید. شهروندان افغانستان با فرارسیدن فصل سرما، از آلودگی شدید هوا در شهرها و حتی روستاها شاکی‌اند، دلیل آن نیز بهای زیاد مواد سوخت و تلاش مردم برای تامین گرما به‌وسیله سوزاندن اشیای پلاستیکی و مواد مضر دیگر است. آلودگی هوا یکی از دلایل اصلی افزایش بیماری‌های تنفسی به‌شمار می‌رود.
دسترسی نداشتن ۱۳ میلیون نفر از جمعیت افغانستان به مراکز بهداشتی
فروپاشی سیستم بهداشت افغانستان که در ۲۰ سال گذشته به کمک‌های بین‌المللی متکی بود، نیز بحران انسانی را در این کشور گسترده‌تر از پیش کرده است. به گزارش سازمان بهداشت جهانی، اوایل سال ۲۰۲۲ حدود دو هزار مرکز کوچک و بزرگ بهداشت و درمان در سراسر افغانستان به‌دلیل نداشتن بودجه و کادر درمانی تعطیل شدند.
در همین حال، گزارش کمیته بین‌المللی صلیب سرخ نشان می‌دهد که «از مجموع ۷۰ بیمارستان بزرگ در سراسر افغانستان، دست‌کم ۲۸ بیمارستان در حال حاضر بودجه و امکان ارائه خدمات ندارند.» همچنین بر اساس یافته‌های این کمیته، ۱۲۰۰ مراکز درمانی و ۱۱ هزار کارمند بهداشتی در افغانستان در حال حاضر به‌دلیل نبود بودجه، بیکار شده‌اند. دست‌کم ۴۰ بیمارستان ویژه درمان کووید۱۹ نیز مشمول این آمارند.
هرچند در یک سال و چهار ماه گذشته سازمان جهانی بهداشت، کمیته بین‌المللی صلیب سرخ و برخی از کشورهای اهداکننده، با ارسال کمک‌های بشردوستانه برای خدمات‌رسانی به مردم افغانستان تلاش کردند، اما احیای سیستم بهداشت در این کشور نیازمند بودجه فراوان و ثابتی است که اکنون نه طالبان توان تامینش را دارد و نه مجرای خارجی برای تامین آن وجود دارد.
بر اساس آمارهای کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، در حال حاضر ۱۳ میلیون نفر که ۳۲ درصد جمعیت افغانستان را تشکیل می‌دهند، هیچ‌گونه دسترسی به خدمات بهداشتی در این کشور ندارند. سازمان بهداشت جهانی اخیرا برای گسترش دسترسی مردم به امکانات بهداشتی در شرایط اضطراری زمستان، ۳۵۰ میلیون دلار از کشورها و سازمان‌های اهداکننده درخواست کرده است. اما در شرایطی که طالبان حتی کار زنان در سازمان‌های غیردولتی و امدادرسان را منع کرده‌اند، تامین این بودجه و توزیع خدمات، شبیه کوه بزرگی از چالش‌ها به نظر می‌رسد.
