در دهه گذشته قطر نه‌تنها همیشه بزرگ‌ترین تولیدکننده ال‌ان‌جی جهان بود، بلکه شرکت‌های انرژی این کشور نیز در برخی پروژه‌های مهم انرژی از دریای مدیترانه گرفته تا قاره آفریقا حضور فعالی داشته‌اند. دولت قطر از ابزار سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انرژی کشورهای دیگر هم برای افزایش سطح روابط دو کشور بهره می‌گیرد و هم سرمایه‌گذاری در این کشورها به نفوذ بیشتر قطر در عرصه سیاست داخلی و خارجی این کشورها منجر می‌شود. بحران انرژی و افزایش قیمت گاز طبیعی و ال‌ان‌جی شرایط را برای حضور بیشتر قطر در پروژه‌های انرژی منطقه فراهم‌تر کرد.
در کنار تلاش قطر برای حضور بیشتر در پروژه‌های انرژی در منطقه، عراق نیز پروژه‌های بلندپروازانه‌ای را برای افزایش ظرفیت تولید نفت و گاز طبیعی خود شروع کرده است تا با افزایش ظرفیت تولید گاز طبیعی بتواند به‌تدریج وابستگی خود به گاز طبیعی و برق وارداتی از ایران را کاهش دهد و در ضمن در میان‌مدت، با فراهم‌تر کردن شرایط لازم بتواند به تامین‌کننده بخشی از گاز طبیعی اروپا نیز تبدیل شود. دولت عراق در ماه‌های گذشته در بعد انرژی، دیپلماسی فعالی را برای جذب منابع مالی و فناوری لازم برای تسریع پروژه‌های انرژی خود به کار گرفته است.
در مورد برنامه‌های بلندپروازانه دولت عراق در میان‌مدت باید گفت که این کشور در نظر دارد ظرفیت تولید نفت خود را به هفت میلیون بشکه در روز برساند. در جریان سفر محمد شیاع السودانی به فرانسه، چهار قرارداد مهم بین شرکت توتال‌انرژیز و دولت عراق به امضا رسید. بر این اساس، قرار است قرارداد قبلی ۲۷ میلیارد دلاری دولت عراق با شرکت توتال وارد مرحله اجرایی شود. رئوس قراردادهای عراق با توتال عبارت‌اند از تزریق آب دریا به مخازن موجود، جمع‌آوری گاز مشعل، افزایش تولید نفت به هفت میلیون بشکه و ساخت و راه‌اندازی یک نیروگاه خورشیدی. نکته بسیار مهم در مورد این قراردادها تلاش مشترک فرانسه و عراق برای کاهش وابستگی عراق به منابع انرژی ایران است.
قرارداد شرکت توتال با عراق
شرکت توتال و وزارت نفت عراق در سپتامبر ۲۰۲۱ قراردادی ۲۷ میلیارد دلاری امضا کردند؛ هرچند این قرارداد تا امروز طبق برنامه پیش نرفته است، در جریان سفر اخیر نخست‌وزیر عراق به فرانسه، دو طرف توافق کردند روند اجرایی این قرارداد تسریع شود. در زمان انعقاد این قراردادها، احسان عبدالجبار، وزیر نفت وقت عراق، گفته بود که فاز اول این قرارداد شامل یک سرمایه‌گذاری سه میلیارد دلاری از سوی گروه فرانسوی توتال در پروژه‌ای برای تزریق آب دریا به میدان‌ها نفتی به‌منظور بهبود استخراج نفت خواهد بود و توتال برای ساخت یک کارخانه پالایش برای گازی که در میدان‌های جنوبی قرنه غربی۲، مجنون، ارتاوی، طوبی و لوهیس تولید می‌شود، دو میلیارد دلار تامین خواهد کرد. انتظار می‌رفت با اجرایی شدن این پروژه روزانه ۳۰۰ میلیون فوت‌مکعب گاز طبیعی تولید شود و در فاز دوم توسعه، میزان تولید این میدان دو برابر شود.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در مورد این قرارداد ۲۷ میلیارد دلاری باید گفت که بر اساس مفاد این قرارداد، توتال به دریافت ۱۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری اولیه برای تامین مالی پروژه گسترده‌تر از طریق فروش نفت میدان رتاوی تکیه کرده بود. میدان نفتی رتاوی روزانه ۸۵ هزار بشکه نفت تولید می‌کند و به جای آنکه توتال سهمش را دریافت کند، درآمد فروش نفت آن به خزانه دولت می‌رود.
هدف عمده سرمایه‌گذاری توتال در عراق کاهش وابستگی عراق به منابع انرژی ایران عنوان شد. باید در نظر داشت که به گفته وزیر نفت عراق، گاز طبیعی تولیدشده از پروژه توتال در جنوب عراق کمک خواهد کرد تا عراق واردات گاز طبیعی از ایران را قطع کند؛ زیرا گازی که قرار بود در عراق تولید شود، ارزان‌تر از گاز طبیعی وارداتی از ایران می‌بود. احسان عبدالجبار افزود: «هزینه واردات گاز از ایران حدود هشت دلار به ازای هر میلیون واحد Btu است و گازی که از پروژه توتال تولید می‌شود، یک دلار و ۵۰ سنت به ازای هر میلیون واحد Btu ارزان‌تر خواهد بود.»
سرمایه‌گذاری قطر در عراق
محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، دسامبر ۲۰۲۲ و در جریان برگزاری جام‌جهانی فوتبال به قطر رفت و با مقام‌های این کشور دیدار و گفت‌وگو کرد. اوایل ژانویه هم تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر و محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، درباره روابط دوجانبه و راه‌های تقویت آن در تمام زمینه‌ها و تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی تلفنی مذاکره کردند. پس از این تماس‌ها، مشخص شد که امنیت انرژی عراق محور مذاکرات بوده است.
خبرگزاری رویترز اوایل هفته جاری به نقل از منابع آگاه، از تلاش قطر برای به دست آوردن سهم ۳۰ درصدی از سرمایه‌گذاری شرکت توتال در عراق خبر داد.
سپتامبر ۲۰۲۱ وقتی قرارداد ۲۷ میلیارد دلاری توتال با دولت عراق در رسانه‌ها منتشر شد، زنگ خطر جدی برای ایران در خصوص تداوم صادرات انرژی به عراق به صدا درآمد و هرچند با توجه به بحران فعلی گاز طبیعی و تداوم زمستان سخت در ایران نباید انتظار داشت این کشور در میان‌مدت بتواند در امنیت انرژی کشورهای منطقه از جمله عراق نقش مهمی داشته باشد، صادرات انرژی به عراق منافع اقتصادی و راهبردی برای ایران دارد و کاهش وابستگی عراق به منابع انرژی ایران به معنای کاهش نفوذ و حضور ایران در عرصه سیاست داخلی و خارجی عراق است.
باید اشاره کرد که ایران فقط هفت درصد گاز طبیعی تولیدشده خود را صادر می‌کند و در سال گذشته ایران از قبل صادرات گاز طبیعی چهار میلیارد دلار درآمد ارزی داشت.
فوریه ۲۰۲۲ اعلام شد که قرارداد ۲۷ میلیارد دلاری توتال و عراق در پی اختلاف سر مفاد توافقنامه به بن‌بست رسیده و در معرض ریسک لغو از سوی دولت جدید این کشور قرار دارد. یک هفته پس از اعلام این خبر، شرکت توتال انرژیز اعلام کرد که در پی نهایی کردن قرارداد است اما خاطرنشان کرده بود که توافقنامه‌ها مشروط به رعایت و اجرای طرفین است.
با توجه به نفوذ ایران در بین گروه‌های شیعه در عراق، ژانویه ۲۰۲۲ اعلام شد که گروهی از نمایندگان شیعه پارلمان عراق طی نامه‌ای به وزارت نفت عراق خواستار انتشار جزئیات این قرارداد شده و درباره علت اینکه قرارداد مذکور بدون رقابت و شفافیت امضا شده است، سوال کرده بودند. باید در نظر داشت که پارلمان عراق می‌تواند وزارت نفت را وادار کند این قرارداد را لغو یا بازبینی کند.
با اعلام تلاش قطر برای به دست آوردن سهم ۳۰ درصدی از سرمایه‌گذاری شرکت توتال در عراق، به نظر می‌رسد دولت عراق شرایط را برای تداوم حضور توتال در پروژه‌های انرژی این کشور فراهم‌تر کرده و در این بین نیز تمایل قطر برای تداوم حضور توتال در پروژه‌های انرژی عراق موثر بوده است.
حضور قطر در پروژه‌های انرژی عراق به معنای افزایش حضور و نفوذ قطر در تحولات منطقه نیز خواهد بود. در حالی که ایران به خاطر سوء مدیریت، کاهش راندمان نیروگاه‌ها و فقدان جذب سرمایه و فناوری لازم برای افزایش ظرفیت تولید نفت و گاز با بحران گاز طبیعی روبرو است، عراق رفته‌رفته جایگاه خود در بازار جهانی انرژی را ارتقا می‌دهد. قطر نیز با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های انرژی عراق هم نقش ایران در منطقه و عراق را به‌تدریج کاهش خواهد داد و هم به کاهش وابستگی و قطع واردات انرژی عراق از ایران منجر خواهد شد؛ معامله‌ای بردــ‌برد برای عراق و قطر. جالب اینکه در معادلات انرژی در منطقه جمهوری اسلامی به‌دفعات نقش بازنده را ایفا کرده است.
