مرکز آمار ایران اعلام کرد که از بهار تا پاییز سال جاری، ۲۰ هزار و ۶۴۸ مورد ازدواج زنان کمتر از ۱۵ سال، یک هزار و ۸۵ مورد تولد از مادران کمتر از ۱۵ سال، ۱۲ مورد ازدواج مردان کمتر از ۱۵ سال و پنج مورد تولد از پدران کمتر از ۱۵ سال در ایران به ثبت رسیده است.

بر اساس آماری که مرکز آمار ایران در بهار ۱۴۰۰ منتشر کرد، تعداد ازدواج دختران ۱۰ تا ۱۴ ساله در بهار ۱۴۰۰ با حدود ۳۲ درصد رشد در قیاس با آمار بهار سال ۱۳۹۹، به ۹ هزار و ۷۵۳ مورد ازدواج رسید. از سوی دیگر، آمار فصلی ازدواج برای این بازه سنی از دختران، با توجه به آمارهای مشابه فصلی طی دو سال پیش از آن، بالاترین تعداد را نشان می‌دهد. مطابق با همین آمار، ۴۵ هزار و ۵۲۲ دختر ۱۵ تا ۱۹ ساله هم در بهار ۱۴۰۰ ازدواج کرده‌اند.

با وجود تاکید فعالان حقوق کودک بر اشتباه بودن ثبت ازدواج کودکان، قانون دست‌ متولیان را برای ثبت ازدواج کودک‌همسران باز گذاشته است. فعالان کودک معتقدند ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی مهر تاییدی بر کودک‌همسری در قانون مدنی جمهوری اسلامی است. در ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی (اصلاحی ۱ تیر ۱۳۸۱ مجمع تشخیص مصلحت نظام) آمده است: «عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح.»

با توجه به این ماده، در صورت تحقق سه شرط اذن ولی طفل، رعایت مصلحت طفل و تشخیص دادگاه، دختر و پسر زیر ۱۳ و ۱۵ سال می‌توانند ازدواج کنند؛ سه شرطی که نظام معتقد است در بیش از ۲۰ هزار ازدواج ثبت‌شده کودکان رعایت شده است.

به گزارش فرارو، امیرمحمود حریرچی، آسیب‌شناس و جامعه‌شناس، با اشاره به دلایل ازدواج دختران در سنین کم گفت: «تعداد زیادی از ازدواج‌های دختران که در سنین پایین انجام می‌شود، به دلیل فقر اقتصادی و برخی به علت خرده‌فرهنگ‌هایی است که در جامعه وجود دارد اما به طورکلی ازدواج در سنین پایین عوارض و پیامد‌های منفی دارد؛ چون از نظر آمادگی‌های جسمی و روانی فرد هنوز کودک است و برای اینکه بتواند به عنوان همسر و مادر وارد مسئولیت بزرگ خانوادگی شود، آمادگی ندارد. به همین دلیل ازدواج در سن زیر ۱۵ سال می‌تواند به فرد از لحاظ روحی، روانی، عصبی و اجتماعی و همچنین فرهنگی آسیب‌هایی وارد کند و باعث شود فرد نتواند از عهده نقشی که باید ایفا کند، برآید.»

با این حال واکنش دولت ابراهیم رئیسی و در راس آن انسیه خزعلی به عنوان معاونت زنان ریاست‌جمهوری که اصلی‌ترین فرد در دولت است که پیگیری چنین معضلاتی به عهده او است، هم در نوع خود جالب است. انسیه خزعلی در واکنش به سوال‌ها درباره معضل کودک‌همسری اعلام کرد که اگر کودک‌همسری را زیر سوال ببرد، خودش را زیر سوال برده است.

او شهریور ۱۴۰۱ گفت: «سن ازدواج اکنون سن بالایی است. از ظلم و اجحاف در حق دختران در ازدواج زیر سن قانونی باید جلوگیری کرد اما من مراجعانی از دختران ۱۶ و ۱۷ ساله دارم که می‌گویند چرا به ما کودک می‌گویند؟ در حالی که ما بالغ‌ایم و با اختیار خودمان ازدواج را انتخاب کرده‌ایم. من اگر بخواهم ازدواج زیر ۱۸ سال را محکوم کنم، باید خودم را محکوم کنم، چون زیر ۱۸ سال ازدواج کرده‌ام. اما الان معتقد نیستم که زمانی که ازدواج کردم، بالغ نبودم و قدرت مدیریت زندگی را نداشتم. به همین خاطر است که به ازدواج بالغانه و بالغ‌همسری تاکید می‌کنم؛ چون ممکن است فردی در ۲۰ و چندسالگی هم بالغ نباشد.»

این اظهارات در حالی بیان شدند که بر اساس مفاد پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک، کودک کسی است که سن او کمتر از ۱۸ سال باشد. طبق تعاریف مختلف، «ازدواج زودهنگام یا کودک­‌همسری به ازدواجی اطلاق می‌شود که زوجین یا یکی از آنان به سن ۱۸ سالگی نرسیده باشند». برخی فعالان سیاسی و حقوق کودک معتقدند این صحبت‌‎های انسیه خزعلی و سیاستی که او در پیش گرفته، به افزایش کودک‌همسری در ایران منجر شده است.

در همین راستا، آذر منصوری، فعال سیاسی، اعلام کرد که در یک سال گذشته و با شکل‌گیری دولت سیزدهم، نه‌تنها با افزایش روند کودک‌همسری مقابله‌ نشده بلکه دولت به‌نوعی آن را ترویج هم کرده است. منصوری در گفت‌وگو با دیده‌بان ایران، می‌گوید: «در مدارس، دختران دانش‌آموز به ازدواج و بارداری زودهنگام ترغیب شده‌اند. به‌نظر می‌رسد دولت به‌ جای فراهم‌ کردن فرصت‌های آموزشی، شغلی و نقش‌آفرینی اجتماعی برای کودکان، درصدد است آن‌ها را هرچه زودتر و بی‌توجه به آثار منفی متعدد چنین اتفاقی، به‌ سمت اهداف خود در برنامه‌های افزایش جمعیت سوق دهد.»

قانونی دانستن ازدواج کودکان در حالی‌ است که طبق قوانین جمهوری اسلامی، افراد زیر ۱۸ سال برای باز کردن حساب و یا گرفتن گواهینامه باید ۱۸ سال تمام داشته باشند. اما همین قانون به افرادی که آن‌ها را فاقد صلاحیت رای دادن، دارا بودن حساب و گواهینامه می‌داند، اجازه ازدواج و فرزندآوری می‌دهد؛ اتفاقی که آسیب‌های زیادی در پی دارد و ترک تحصیل تنها یکی از آن‌ها است.

حریرچی، جامعه‌شناس، در این باره می‌گوید: «بسیاری مواقع دخترانی که در سنین پایین ازدواج می‌کنند، چون درگیر خانواده و سپس بچه‌داری می‌شوند ترک تحصیل می‌کنند. اگر هم بخواهند به درسشان ادامه دهند، نمی‌توانند در مدارس روزانه درس بخوانند بنابراین در این شرایط بسیاری از دختران ترک تحصیل می‌کنند و از میان آن‌ها، تعداد کمی به صورت شبانه درسشان را ادامه می‌دهند و به تحصیلات عالی می‌رسند.»

تدوین لایحه کودک‌همسری در دولت حسن روحانی آغاز شد و بی‌نتیجه باقی ماند و در نهایت شرایط کودک‌همسری بر اساس قانونی که آخرین بار ۲۰ سال پیش اصلاح شده است، ادامه یافت. به گزارش هرانا، آسیب‌های جسمی و روانی ناشی از ازدواج در دوران کودکی، ضربات جبران‌‌ناپذیری به زندگی این کودکان وارد می‌کند. بارداری‌های زیر ۱۸ سال، مرگ‌‌ومیر مادران، افسردگی، اقدام به خودکشی، طلاق، بازماندن از تحصیل و پایداری چرخه فقر فرهنگی و اقتصادی از جمله این آسیب‌ها است.