با وجود اینکه دولت ابراهیم رئیسی ایجاد یک میلیون شغل در سال را وعده داده بود، گزارش اخیر مرکز آمار ایران از رکوردشکنی نرخ بیکاری در زمستان ۱۴۰۱ حکایت دارد. بر مبنای این گزارش، در سه ماه پایانی سال گذشته، بالغ‌ بر دو میلیون و ۵۰۰ هزار نفر بیکار بودند که این آمار در سه سال اخیر بی‌سابقه است.

نرخ بیکاری از تقسیم جمعیت بیکار بر کل جمعیت فعال به دست می‌آید. بر اساس داده‌های مرکز آمار، در حال حاضر جمعیت فعال ایران حدود ۲۶ میلیون نفر است. اگر عدد دو میلیون و ۵۰۰ هزار نفری جمعیت بیکاران تقسیم بر جمعیت فعال شود، عددی نزدیک به ۱۰ درصد به دست می‌آید. به معنای آنکه حدود ۱۰ درصد از افرادی که باید دارای شغل باشند، بیکارند. با این حال، وخامت وضعیت بیکاری زمانی مشخص می‌شود که مبنای محاسبه نهاد‌های رسمی مانند مرکز آمار ایران برای شناسایی جمعیت فعال بررسی شود.

از نظر مرکز آمار ایران و دیگر نهاد‌های رسمی، دانشجویان و افرادی که حتی یک ساعت در هفته کار می‌کنند هم جزو جمعیت فعال به حساب می‌آیند و بنابراین آماری که از بیکاران اعلام می‌شود، فقط افرادی را شامل می‌شود که هیچ شغلی ندارند. حال آنکه بررسی‌ها نشان می‌دهد بسیاری از افراد دارای شغل نیز ضمانت و امنیت شغلی خوبی ندارند.

وب‌سایت اقتصادی اکو ایران در گزارشی با بررسی این شاخص‌های آماری نوشت که وخامت اوضاع اشتغال در ایران در دو سال اخیر، به بالاترین سطح رسیده است و حتی اگر آمار و ارقام سازمان‌های دولتی مبنا قرار بگیرند، می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که نرخ بیکاری در زمستان ۱۴۰۱ در قیاس با سال‌های قبل از آن، در بالاترین سطح قرار دارد. پیش از این در زمستان ۱۳۹۹، نیز نرخ بیکاری همین مقدار ثبت شده بود.

هم‌زمان با افزایش نرخ بیکاری، میزان مشارکت اقتصادی در ایران نیز کاهش یافت. داده‌های آماری نیز این موضوع را تایید می‌کنند. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، نرخ مشارکت اقتصادی در زمستان ۱۴۰۱ معادل ۴۰.۵ درصد بود که کمترین سطح در سال پیش را نشان می‌دهد.

کارشناسان افزایش هم‌زمان نرخ بیکاری و کاهش مشارکت اقتصادی را دو علامت مهم بحران اشتغال می‌دانند و به‌رغم اینکه گزارش‌های حکومتی هم از بحران اشتغال در ایران حکایت دارند، ابراهیم رئیسی و مقام‌های دولت سیزدهم به‌تناوب ادعا‌هایی مبنی بر کاهش نرخ بیکاری را مطرح می‌کنند.

رئیس دولت سیزدهم هشتم فروردین در جلسه شورای عالی اشتغال، گفت: «آمار‌های سال گذشته نشان‌دهنده کاهش بیکاری است اما نمی‌توان به این میزان از اشتغال‌زایی اکتفا کرد و باید با کار و اقدام جهادی، زمینه تحقق شعار سال را فراهم کرد.»

در همین جلسه، صولت مرتضوی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، نیز ادعای ایجاد یک میلیون شغل در کشور را مطرح کرد و وعده داد که این آمار در سال ۱۴۰۲ بیشتر هم می‌شود.

هم‌زمان با ادعا‌های دولتی‌ها درباره کاهش نرخ بیکاری، بررسی‌های میدانی و گزارش‌ صاحبان مشاغل و اصناف نشان می‌دهد که بسیاری از افراد شاغل نیز در نتیجه اقدام‌ها و سیاست‌های دولت رئیسی، کسب‌وکار و درآمد خود را از دست داده‌اند. نمونه آن بیکاری حدود ۱۰ میلیون نفر از صاحبان مشاغل آنلاین در پی قطع اینترنت و فیلترینگ پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام است.

بحران‌های اقتصادی ناشی از تصمیم‌های دولت و نوسان‌های بازار ارز نیز بر بسیاری از کسب‌وکار‌ها تاثیر گذاشت و آن‌ها را به تعطیلی کشاند.