این ناباوری که زن‌ها هم می‌توانند آن‌قدرخشمگین شوند و آن‌قدر شجاعت داشته باشند که به خیابان‌ها بریزند، با دیدن زنان خاورمیانه و شمال آفریقا در این اعتراض‌ها، پنج برابر می‌شود؛ منطقه‌ای که غربی‌ها تصور می‌کنند زن‌های منکوب شده‌اش نمی‌توانند از اتاق خواب‌ خارج شوند.

بدون تردید، دوربین‌های خبرنگاران در ضبط لحظاتی که عامل انتشار صدها مقاله درباره استثنایی بودن شرکت زنان در رویدادهای سیاسی شده است، همان مقالاتی که با عباراتی ستایش‌آمیز، اما با نگاهی از بالا و جایگاهی برتر، آن‌ها را تحقیر می‌کند، در ایجاد این دیدگاه سهم داشته است.

تصاویر زنی در لباس قرمز در میدان تقسیم، سینه‌بند آبی دختری در میدان تحریر، یا تازه‌ترین آن، زنی در لباس سفید در خارطوم، به دلیلی قابل درک به نمادین‌ترین تصاویر روز بدل شده است. 

این زنان، خشمگینند و باید ستایش شوند. اما در طول سال‌ها، فعالان حقوق زن در منطقه شاکی‌اند که بخش اعظم توجهی که با حسن نیت به آن‌ها اختصاص یافته است، به آرمان آن‌ها کمک نکرده است و گاه با انگیزه‌های منفی جهت‌گیری شده است.

12

گالری عکس- زنان در صف مقدم تظاهرات سیاسی سودان - Reuters/Umit Bektas

گالری عکس- زنان در صف مقدم تظاهرات سیاسی سودان - Reuters/Umit Bektas

• 1/12

  خدیجه صالح ۴۱ ساله، فعال سیاسی و وب‌نویس است. او در خارطوم سودان مقابل دوربین عکاسی قرار گرفت. پس از شش سال زندگی در خارج زمانی به میهن بازگشته که مردم به خیابان‌ها آمده‌اند و خواستار تغییرند. روز سوم ژوئن نزدیک ساختمان وزارت دفاع در خارطوم بست نشسته بود که نیروهای امنیتی به این مکان حمله کردند. این ناحیه به مرکز اعتراضات ضددولتی تبدیل شده بود. صالح گفت آن روز او را با چماق کتک زدند و هنوز پانسمان زخم‌هایش را باز نکرده. او گفت «من از جای امن‌تری که بودم برگشتم آمدم اینجا چون می‌خواهم این کشور آینده بهتری داشته باشد.» - Reuters/Umit Bektas

• 2/12

  آوادیا محمود کوکو احمد ۶۰ سال دارد و رئیس اتحادیه فروشندگان غذا و چای است. او گفت: «به منطقه‌ای که مردم بست نشسته بودند رفتم که ببینم چه خبر است. با پولی که دخترم به من داده بود از تجمع‌کنندگان با چای رایگان پذیرایی کردم. همراه با اعضای اتحادیه آشپزخانه‌ای ساختیم و هر روز غذا پختیم. همه با هم خوب بودند و به من می‌گفتند «مامان.» در آمریکا که زندگی می‌کردم می‌دیدم که حتی حیوانات هم حقوق خود را دارند. اگر رئیس جمهور بودم کاری می‌کردم عدالت برقرار شود و با همه به مساوات برخورد می‌کردم.» - Reuters/Umit Bektas

• 3/12

  ضحی محمد ۲۳ ساله در حمله‌ای که ماه ژوئن به بست‌نشستگان کردند همان ابتدا گریخت و بعداً برای کمک به مصدومان به منطقه برگشت. این دانشجو گفت انگیزه او نیز از حضور در این اعتراضات امید به داشتن زندگی بهتر است. او گفت «نمی‌خواهم روسری بپوشم، اما بر خلاف میل و انتخابم مجبورم. من می‌خواهم حق داشته باشم هرچه می‌خواهم بپوشم.» - Reuters/Umit Bektas

• 4/12

  شمس عثمان ۳۲ ساله کارمند یک شرکت بین‌المللی است. عثمان در کانادا روانشناسی خوانده. شهروند کاناداست اما به انتخاب خودش به سودان بازگشته. او گفت: « قطعاً رفتار زنان و رفتاری که با آن‌ها می‌کنند در سودان متفاوت است و گمان می‌کنم بیش از آنکه ریشه در فرهنگ عربی‌مان داشته باشد از فرهنگ آفریقایی‌مان آب می‌خورد. زنان سودانی ذاتاً قوی‌اند. برای همین طبیعتاً در خط مقدم مبارزه‌ و جزئی از این انقلاب‌اند.» - Reuters/Umit Bektas

• 5/12

  میا عطیه ۲۷ ساله نوازنده است. عطیه گفت در این حمله کتک خورده. او گفت: «هدف اصلی من نیز مانند بقیه این است که تغییری رقم بخورد و اوضاع به سمت بهتر شدن برود. در جریان آن حمله در منطقه‌ای بودم که مردم بست‌ نشسته بودند. صدای تیراندازی را که شنیدم پا به فرار گذاشتم اما تا از روی نرده‌ها پریدم یکی از نیروهای پشتیبانی سریع دستگیرمان کرد. کلی ما را زدند...از نظر آن‌ها زن باید در خانه بماند.» - Reuters/Umit Bektas

• 6/12

  امل تاج‌الدین ۴۱ ساله خانه‌دار است و چهار فرزند دارد. تاج‌الدین گفت برای اینکه بتواند برود بیرون و در تظاهرات شرکت کند، با شوهرش نوبتی از بچه‌ها مراقبت می‌کنند. او گفت «وقتی نوبت او بود که از بچه‌ها مراقبت کند من در تظاهرات شرکت می‌کردم.» تاج‌الدین در جریان بست نشستن، در چادر موقتی به کودکان خیابانی ترانه یاد می‌داده. او گفت روز سوم ژوئن نیروهای شبه نظامی پشتیبانی سریع سر او و سایر معترضان فریاد کشیده‌اند و گفته‌اند از آنجا بروند. او گفت «ما فرار کردیم. در محاصره سربازان و نیروهای پلیس بودیم. »حالا هردو دستش باندپیچی شده. او گفت «همانطور که فرار می‌کردیم ما را می‌زدند. از بازوانم برای محافظت از سرم استفاده کردم و به خاطر همین هر دو دستم شکست. کسانی که مثل ما از پلیس کتک خوردند خوش‌اقبال بودند. اما نیروهای پشتیبانی سریع بی‌رحمانه کتک می‌زدند و کسانی که از آن‌ها کتک خوردند بدجوری آسیب دیدند.» - Reuters/Umit Bektas

• 7/12

  نجده منصور ۳۹ ساله مترجم است. منصور پس از شرکت در تظاهراتی در ماه دسامبر ۷۵ روز زندانی شد. او گفت چون رئیس ارتش در جنگ دارفور شرکت داشته، خیلی‌ها نمی‌توانستند بپذیرند که با ارتش وارد مذاکره شوند. رئیس نیروهای پشتیبانی سریع و معاون رئیس شورای ارتش محمد حمدان داگالو مسئول رفتارهای بی‌رحمانه ارتش در دارفور است و این اتهامی است که مقامات سودان پیش ازاین آن را رد کرده‌اند. منصور گفت «رسیدن به توافق نهایی با شورای ارتش تازه اول کار است و کار به همین‌جا ختم نمی‌شود. ما مدافعان حقوق بشر می‌خواهیم علی الحساب تضمین کنند که عدالت را در سودان برقرار خواهند کرد.» - Reuters/Umit Bektas

• 8/12

  هادیه حسب‌الله ۴۲ سال دارد و مشاور و فعال سیاسی است. حسب‌الله برای کمک به قربانیان حمله سوم ژوئن با سازمانی مردم‌نهاد همکاری می‌کند. بیش از ۱۰۰ زن تحت حمایت او و گروهش هستند. او گفت «فکر این حکومت سنتی است. می‌داند تحقیر زنان یعنی تحقیر همه مردم... در سودان هیچ زنی از ترس تعصب‌ها نمی‌رود رسماً اعلام کند به او تجاوز کرده‌اند.» - Reuters/Umit Bektas

• 9/12

  سمرا سیرالختیم ۲۱ ساله دانشجو است. او در جریان اعتراضات ماه ژوئن پنج روز از دست ارتشی‌ها در خانه‌های مردم پنهان شده. سیرالختیم گفت: «مثل این است که سودانی‌ها در وطن خود پناهنده‌اند. آن شب حمله سوم ژوئن مانند حملات قبل از دست ارتشی‌ها فرار کردیم و به خانه‌های مردم پناهنده شدیم. دفعه‌ پیش گذاشتند برویم داخل مجتمع وزرات دفاع، اما این بار در جریان حمله درهای ساختمان بسته بود. مأموران حراست ساختمان می‌خندیدند و یکی از ارتشی‌هایی که پشت نرده‌ها بود به ما گفت ارتش "رفته تعطیلات!"» - Reuters/Umit Bektas

• 10/12

  ماهی ابایزید ۳۵ ساله و بیکار است. در دوران ریاست جمهوری عمر البشیر، زندگی زنان، و حتی طرز لباس پوشیدنشان، به شدت در دست مردان بود. بر اساس قوانین اخلاقی سودان، ممکن بود زنی را به خاطر پوشیدن شلوار هم بازداشت کنند. به همین دلیل ابایزید شلوار پوشید و رفت بست نشست و خواستار تغییر شد. او معتقد است بیشتر به خاطر این انتخابش بوده که کتک خورده. او گفت «گلوله‌ای به بازویم خورده بود و از زخمم خون می‌رفت، ولی هم‌چنان مرا می‌زدند.» - Reuters/Umit Bektas

• 11/12

  ناهید گابرالای ۵۳ ساله فعال حقوق بشر است. گابرالا گفت وقتی بست نشسته بود او را با چماق زدند و تهدید به تجاوز کردند. او گفت «سودان می‌تواند کشور بهتری شود. دختر من شایستگی زندگی کردن در کشوری آباد و آزاد را دارد... ما برای داشتن سودانی دموکراتیک، ایجاد تغییر واقعی و رسیدن به حقوق‌مان خواهیم جنگید.» - Reuters/Umit Bektas

• 12/12

  منال فرح ۴۹ سال دارد و خانه‌دار است. فرح در جریان حمله نیروهای امنیتی به محلی که مردم در آن بست نشسته بودند پسر دانشجوی ۲۲ ساله‌اش را از دست داده. او گفت از پسرش خواسته بود خانه بماند، اما او با اصرار به جمع معترضان پیوسته بود. فرح گفت «حکومت می‌خواهد کاری کند که مادران انقلابیون از پیوستن پسران‌شان به انقلاب جلوگیری کنند. اما هرچقدر هم که ما بگوییم آن‌ها هرگز دست برنخواهند داشت تا به اهدافشان برسند. وقتی پسرم وارد دانشگاه شد، شروع کرد بپرسد چرا در سودان اینهمه فساد وجود دارد؟ می‌گفت باید تغییری ایجاد کنیم، باید سودان را از نو بسازیم... دعا می‌کنم آرزوهای پسرم محقق شود.» - Reuters/Umit Bektas

برای مثال، عبارات و مقالات بسیاری درباره لباس و پوشش آلاء صلاح، زن سفیدپوش سودان، نوشته شده است. حتی مدیر صفحه مد نشریه نیویورک تایمز، مقاله‌ای در تشریح تصمیمش برای همراه کردن یک جفت گوشواره سنتی عروسی با یونیفورم سفید زنان شاغل، منتشر کرد.

و بدین گونه، تصویر آلاء، که در لباس سفید روی اتومبیلی ایستاده و با بلند کردن یک دست مردم را خطاب قرار می‌دهد، به نماد یک داستان ساده ‌شده از «موفقیت» زنان در انقلاب علیه حکومت بی‌رحم اسلامی‌ عمر‌البشیر تبدیل شد. تحلیل‌گران بدون هیچ‌گونه تعقل یا تفکری، در مبارزه با قرن‌ها اختناق اعلام پیروزی کردند. اقدامی بسیار شتاب‌زده!

یک رشته پیروزی‌های دیگر نیز به دنبال آن آمد. در شورای حاکمیت مدنی و نظامی، دو زن حضور دارند. از هجده عضو کابینه پس از انقلاب سودان، چهار نفر، از جمله وزیر خارجه، زن هستند. مجلس آتی سودان برای نمایندگان زن، سهمیه چهل درصدی تعیین کرده است. یکی از نخستین قوانین سرکوبگرانه‌ای که به پلیس مجوز می‌داد تا زنان را به جرم پوشیدن شلوار شلاق بزنند، ملغی می‌شود.

هرچند این‌ها همه گام‌هایی مثبت هستند، اما زنان سودانی به من گفته‌اند که این فقط آغاز یک مبارزه سخت و بسیار طولانی برای ایجاد تغییر در کل نظام، با زمینه اخلاقی و حمایت شده توسط رژیم اسلامی ‌سابق است. 

اعلام پیروزی در این مرحله به معنی آن است که بزرگ‌ترین دستاوردی که زنان معترض می‌توانند انتظار آن را داشته باشند، مشارکت در یک لحظه تغییر است، و این که باید برای تکه نانی که در مقابل شرکت‌شان در اعتراض‌ها جلوشان انداخته شده است، ممنون باشند.

هودا شفیق، کارشناس جنسیتی و فعال حقوق زنان در سودان، می‌گوید که میزان مشارکت زنان در مناصب پس از انقلاب کافی نیست. او می‌گوید، زنان باید برای دریافت یک سهمیه چهل درصدی (از کرسی‌های مجلس) مبارزه می‌کردند، که هنوز هم منصفانه نیست.

او به من گفت: «ما فهرست زنانی را که در بخش‌های گوناگون تخصص داشتند، تهیه کردیم که وقتی کابینه دولت در حال شکل گرفتن است، لیست نامزدها‌مان را همراه با شرح کار و زندگی‌شان به هر وزارتخانه تسلیم کنیم. به‌رغم این تلاش، فقط چهار وزیر زن در کابینه هستند.

«انتصاب آن‌ها در این سمت‌های بالا یک گام به پیش است، اما هنوز منصفانه نیست.»

در پی سقوط حکومت عمر البشیر، جنبش معترضان، تظاهرات گسترده‌ای در خارطوم برگزار کرد.

هرچند لغو قانون نظم عمومی‌ نقطه عطفی در قوانین سودان بود، هنوز موادی در قانون جنایی کشور وجود دارد که زن را ملزم به تبعیت از نوع خاصی رفتار اجتماعی و شیوه پوشش می‌کند. در این میان، واحدهای پلیس حفظ نظم عمومی ‌و دادگاه‌های آن هنوز برقرار است.

شفیق در ادامه گفت: «در چارچوب قانون جنایی سودان، دختران ده ساله را می‌توان به‌همسری داد، اما قانونی برای ممنوعیت قانونی ختنه دختران وجود ندارد.

«موقعیت فردی و قوانین مربوط به خانواده، به معنای آن است که زنان در ازدواج و طلاق تحت تبعیض قرار دارند، و این فقط خودِ قانون است. سیاست‌هایی هم وجود دارد که زنان را از حق دستیابی مساوی به فرصت‌های شغلی یا تخصص‌های آکادمیک محروم می‌کند.» 

نجلا نورین، کنشگر ۳۶ ساله حقوق زنان، با این موارد موافق است. او در پی اقامه دعوا علیه افسر پلیسی که در جریان انقلاب، در یک پست نگهبانی به او تجاوز کرد، از طرف پلیس تهدید شده است.

نورین می‌گوید، هرچند زنان دستاوردهای چشمگیری داشته‌اند، اما بزرگ‌ترین مبارزه، تغییر «طرزفکر محافظه‌کارانه سودان» است که مستلزم اصلاحات عمیق در نهادهایی، از جمله دستگاه پلیس است. 

او می‌گوید: «حتا اگر آن‌ها ادعا کنند که انقلابی‌اند و خواهان تغییر، حد تغییرشان محدود است. حضور ما در دولت باید معرف ازخودگذشتگی‌هایی باشد که زنان از خود نشان دادند. منصفانه نیست؛ زنان هدف تجاوز جنسی، ضرب و شتم و قتل هستند.»

نورین افزود: «یک نمونه بارز این این افکار تغییرنیافته را می‌توان در رفتار یکی از روحانیون پرنفوذ سودان دید که ولاعه عصام البوشی، وزیر ورزش، را به خاطر راه‌اندازی تیم فوتبال زنان به اردتداد متهم کرد. البوشی علیه او اقامه دعوا کرده است.

«تغییر قوانین آسان، اما تغییر افکار دشوار است. یک عکس از یک صحنه مقاومت، نمی‌تواند سرآغاز و یا پایان داستان یا حمایت‌های ما باشد.»