پس از امضای توافقنامه پکن بین عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران در مارس گذشته، به ویژه پس از برگزاری نشست وزیران خارجه دو کشور، ریاض و تهران با برداشتن گام‌های لازم در راستای عملی کردن مفاد توافقنامه، به تلاش‌های خود برای بازگشایی سفارتخانه‌ها ادامه می‌دهند.

البته توافق پکن به این دلیل حائز اهمیت است که پیامدهای ناشی از روابط ریاض و تهران در ثبات منطقه‌، چگونگی تعامل کشورهای منطقه با یکدیگر و کیفیت برخورد آن‌ها با قدرت‌های بین‌المللی، تاثیر می‌گذارد. همچنین، این روابط می‌تواند در ماهیت روابط قدرت‌های بین‌المللی باحوزه‌های نفوذشان در خاورمیانه نیز بازتاب یابد. 

از این ‌رو، شمار دست‌اندرکاران منطقه‌ای و بین‌المللی که با روند این توافق ارتباط دارند، بسیار است و عوامل متعددی نیز بر فضای کاری آن تاثیر می‌گذارد.

از سوی دیگر، آمریکا و ایران با هدف قرار دادن مواضع یکدیگر در سوریه، بر تنش جاری میان دو جانب شدت بخشیده‌اند. افزون بر این، چند روز پیش و در بحبوحه تنش‌های موجود بین تهران، واشنگتن و تل‌آویو، آمریکا یک زیردریایی حامل موشک هدایت‌شونده به خاورمیانه فرستاد. 

نمایش قدرت ایالات متحده در حالی صورت گرفت که پس از حمله ماه گذشته شبه‌نظامیان برخوردار از حمایت ایران به مواضع آمریکایی‌ها در سوریه، پنتاگون ماموریت استقرار ناوهای هواپیمابر را تمدید کرد و نیروی دریایی آمریکا یک زیردریایی هسته‌ای را با قابلیت حمل ۱۵۴ موشک کروز تاماهاوک، از طریق کانال سوئز در آب‌های خاورمیانه مستقر کرد. تیم هاوکینز، سخنگوی ناوگان پنجم نیروی دریایی ایالات متحده، گفت که این زیردریایی برای کمک به تضمین امنیت و ثبات دریایی منطقه به خاورمیانه اعزام می‌شود.

استقرار این زیردریایی ممکن است با پیش‌بینی حمله احتمالی دریایی به کشتی‌های تجاری مرتبط با اسرائیل در تلافی حمله‌های هوایی ماه گذشته اسرائیل در سوریه صورت گرفته باشد که به کشته شدن دو افسر سپاه پاسداران ایران منجر شد.

البته نمایش قدرت آمریکا را در دو چارچوب می‌توان درک کرد. چارچوب نخست، به تنش‌های واشنگتن و تهران و هدف قراردادن مواضع یکدیگر در سوریه مربوط می‌شود، و چارچوب دوم، به تلاش آمریکا برای نشان دادن تداوم حضور در خاورمیانه؛ به این معنا که حتی با ورود طرف‌های دیگری مانند چین به حوزه نفوذ آمریکا، واشنگتن [می‌خواهد ثابت کند که] هنوز در امنیت منطقه نقش دارد.

همچنین، از جمله عوامل منطقه‌ای که ممکن است در روند توافق ایران و عربستان سعودی نقش منفی داشته باشد، دولت اسرائیل به رهبری بنیامین نتانیاهو است؛ به ویژه به این دلیل که رویای نتانیاهو برای ائتلاف منطقه‌ای به رهبری تل‌آویو با کشورهای عربی علیه تهران، بر باد رفت.

پس از درگیری‌های داخلی اسرائیل که به دلیل حمله پلیس اسرائيل به مسجدالاقصی رخ داد، نتانیاهو کنفرانسی برگزار کرد و در آن گفت: «رویای دیرینه دشمنان اسرائیل برای تشکیل یک جبهه متحد علیه این کشور واقع در خاورمیانه، با موشک‌هایی که شبه‌نظامیان در روزهای اخیر از نوار غزه، لبنان و سوریه به خاک اسرائیل شلیک کردند، محقق شد.»

هرچند اظهارات نتانیاهو به همسویی عوامل مرتبط با ایران اشاره ندارد، اما بازتاب‌دهنده ارزیابی‌های اسرائیل از انزوای دیپلماتیک تل‌آویو به دلیل سیاست‌های دولت راستگرای آن است. بنابراین، این امر ممکن است نتانیاهو را با هدف متحد کردن جبهه داخلی، به تشدید تنش بیشتر با شبه‌نظامیان در عراق، سوریه و لبنان سوق دهد. در نتیجه، اگر ایران در قبال این وضعیت حساس خویشتن‌داری نکند، منطقه بار دیگر در باتلاق تنش‌های امنیتی فرو می‌رود.

البته آنچه می‌تواند بر توافق ایران و عربستان سعودی تاثیر منفی بگذارد، فقط به عوامل منطقه‌ای محدود نمی‌شود، زیرا عوامل داخلی، به ویژه وضعیت اقتصادی ایران، نیز نقش بسزایی در روند اجرای این توافق دارد. وضعیت کنونی اقتصادی ایران با دو چالش عمده روبه‌رو است. چالش اول به تحریم‌های آمریکا علیه شرکت‌هایی که با بانک‌های آمریکایی ارتباط دارند مربوط است، اما چالش دوم این است که آیا دولت ایران می‌تواند راه را برای سرمایه‌گذاری‌های خارجی باز کند؛ به ‌ویژه در شرایطی که طرف‌های متعددی در ایران وجود دارند که در نبود فضای باز اقتصادی و سرمایه‌گذاری خارجی، روابط و منافع آن‌ها به یکدیگر گره خورده است. بنابراین، عبور از این وضعیت، همچنان به مثابه چالشی بر سر راه باقی خواهد ماند.

از سوی دیگر، پرونده هسته‌ای ایران نیز ممکن است روند اجرای توافق پکن را با چالش روبه‌رو کند، به ویژه اگر مذاکرات بر سر توانمندی‌های هسته‌ای ایران با قدرت‌های غربی ادامه یابد و تهران در برخورد با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سیاست پایدار و ثابتی اتخاذ نکند؛ گاهی فعالیت‌های هسته‌ای آن در ابهام باشد و گاهی با بازرسی تاسیسات هسته‌ای در کشور موافقت کند.

البته نگرانی بزرگ این است که فقدان اطمینان به ماهیت برنامه هسته‌ای ایران، می‌تواند به رقابت و مسابقه تسلیحاتی در منطقه منجر شود. از این رو، شاید ایجاد یک کانال دیپلماتیک ویژه تحت نظارت پکن با هدف رفع دغدغه و رسیدگی به نگرانی‌های منطقه‌ای ناشی از برنامه هسته‌ای ایران، بتواند گام موثری در این راستا بردارد و موفقیت مهمی برای توافق ایران و عربستان سعودی به شمار آید.