تخریب دیوار به‌جامانده از دژ باستانی بارو در شهرستان گلپایگان موجی از واکنش‌ها را در میان دوستداران فرهنگ و تاریخ ایران در پی داشت و بسیاری آن را نشانه دشمنی آشکار جمهوری اسلامی با تاریخ ملی ایران دانستند.

انتشار ویدیو و تصاویر مربوط به تخریب دیوار باستانی گلپایگان در روز سه‌شنبه ۲۶ اردیبهشت، بسیاری از مردم و کاربران رسانه‌های اجتماعی را بهت‌زده کرد. بر مبنای گزارش رسانه‌های داخلی ایران، این دیوار در میان خانه‌های نوساز قرار داشت و شهرداری با اتکا به استشهاد محلی و بدون استعلام گرفتن از سازمان میراث فرهنگی، آن را تخریب کرد.

بازتاب گسترده خبر تخریب دیوار باستانی گلپایگان مصطفی قانونی، رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری این شهر، را به واکنش واداشت. البته او در گفت‌وگو با خبرگزاری برنا، وجود هرگونه اثر تاریخی باستانی در داخل شهر گلپایگان را انکار کرد و مدعی شد: «طبق بررسی‌های کارشناسی، کهن‌ترین اثر تاریخی این شهر مسجد جامع گلپایگان است که حدود ۹۰۰ سال قدمت دارد.» این مقام دولتی درباره منابع «بررسی‌های کارشناسی» که ادعای آن را مطرح کرد، توضیح بیشتری نداد.

قانونی تخریب بقایای به‌جامانده از باروی باستانی گلپایگان را هم به دوره‌های قبل نسبت داد و مدعی شد که این دیوار «در ادوار مختلف به‌ویژه از اوایل دوره پهلوی دستخوش تغییر و تخریب گسترده شد و فقط بقایای محدودی از آن در نقاط مختلف شهر وجود دارد».

رئیس اداره میراث فرهنگی گلپایگان در ادامه ادعای خود، بار دیگر بدون ذکر منبع به «بررسی‌های کارشناسی» استناد کرد و گفت طی پنج سال اخیر مشخص شد که از طول این دیوار تنها هشت متر باقی مانده بود و با توجه به اینکه کنار خیابان قرار داشت، در دهه‌های گذشته تقریبا تمام بخش‌های آن در ساخت‌وسازهای جدید و تعریض کوچه‌ها و خیابان‌ها تخریب شد و منازل مسکونی به‌جایش ساخته شد. او همچنین تایید کرد که دیوار به‌جامانده از باروی باستانی گلپایگان در فهرست آثار ملی ایران ثبت نشده بود.

دیواری که رئیس اداره میراث فرهنگی گلپایگان به‌راحتی از تخریب آن طی سال‌های اخیر سخن گفت، بقایای به‌جامانده از قلعه‌ای مستحکم در دوران ایران باستان است که محلی برای تجمع سپاهیان محلی در یک مکان مشخص بوده است. برخی منابع ساخت باروی باستانی گلپایگان را به سلسله هخامنشیان و برخی آن را به دوره انوشیروان دوم در سلسله ساسانیان نسبت داده‌اند. بسیاری هم قدمت آن با عمر شهر باستانی گلپایگان برابر می‌دانند.

بر اساس برخی منابع تاریخی از جمله تاریخ جهان‌آرای عباسی و نزهه‌القلوب حمدالله مستوفی، گلپایگان را هلاله، دختر بهمن کیانی ( پادشاهی سلسله‌ای در ایران باستان) ساخت. هلاله که نام دیگر او همای چهرآزاد بود، پس از پدر به مدت ۳۰ سال در ایران حکومت کرد. برخی منابع هلاله را از پادشاهان هخامنشی می‌دانند. از همای به‌عنوان پادشاهی نیکوکار و درست‌رای در ایران باستان یاد شده و فردوسی نیز در شاهنامه او را هنرمند، اهل دانش و نیک‌رای توصیف کرده است.

با وجود اینکه مقام‌های حکومتی در جمهوری اسلامی ایران می‌کوشند بقایا و شواهد تاریخی درباره گلپایگان را کتمان کنند، مرور اسناد تاریخی آشکار می‌کند که پیشینه زندگی در این کهن‌شهر به دوران کیانی و پارینه‌سنگی بازمی‌گردد.

در هرحال، چه قدمت گلپایگان به سلسله کیانی برسد، چه به هخامنشیان یا ساسانیان، این یک حقیقت است که این شهر قدمتی دیرینه دارد و برای محافظت از یادگارهای ملی و تاریخی آن باید تلاشی مضاعف به کار بست؛ اما مقام‌های حکومتی این شهر به‌راحتی از تخریب بقایای به‌جامانده از این یادگارها سخن می‌گویند و در حالی‌ که وجود بقایای تاریخی دیوار باستانی در محله‌ای از شهر باید ساخت‌وساز در آن منطقه را محدود کند، ادعا می‌کنند دیوار باستانی به دلیل شکایت و درخواست ساکنان محلی تخریب شده است.  

این نخستین بار نیست که بناها، محوطه‌ها و یادگارهای فرهنگی و تاریخی ایران در جمهوری اسلامی ایران به بهانه‌هایی از جمله ساخت‌وساز تخریب می‌شوند. پیش‌تر نیز بیش از ۱۴۰ محوطه باستانی و تاریخی استان بوشهر به بهانه ساخت سد چرم‌شیر در معرض تخریب قرار گرفتند. تخریب خانه‌های تاریخی شیراز به بهانه ایجاد راهی بین آرامگاه دو امامزاده در شیراز هم به‌رغم اعتراض فعالان فرهنگی، در دستور کار قرار گرفت. کمتر از یک ماه پیش نیز خبر رسید دولت ابراهیم رئیسی قصد دارد ۱۹ بنای تاریخی را که بیشتر آن‌ها هم در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند، به مزایده بگذارد تا بخشی از کسری بودجه خود را جبران کند.

در حراج بناهای تاریخی ایران که مقام‌های وزارت میراث فرهنگی آن را «نهضت واگذاری حق بهره‌برداری بناهای تاریخی» نامیده‌اند، خانه دانشمندی، خانه آقایی‌زاده، حمام قلعه، خانه بهادرالملک، گراند هتل، خانه فخری راور، کارخانه حناسایی، ارگ راین، باغ هرندی، خانه اوشیدری، خانه ابراهیمی، حمام سالار، کاروانسرای زعفرانیه، کاروانسرای مهر، کاخ ناصرالدین میرزا، خانه سرهنگ ایرج، عمارت اربابی لیقوان، کاروانسرای گوئجه بئل و کاروانسرای جانانلو به مزایده گذاشته شدند.

طرح نمایندگان مجلس برای خریدوفروش آثار باستانی ایران در اردیبهشت ۱۴۰۱ هم سروصدای زیادی به پا کرد. نمایندگان مجلس آن طرح را «استفاده بهينه از اشيای باستانی و گنج‌ها» نام گذاشته بودند اما فعالان میراث فرهنگی هشدار دادند که در صورت اجرای آن، قاچاق اشیای باستانی رواج پیدا می‌کند و نابودی میراث تاریخی را در پی دارد.

برنامه هدفمند جمهوری اسلامی برای از بین‌ بردن تاریخ ملی و باستانی ایران اکنون بر کسی پوشیده نیست. روح‌الله رحیم‌پور، پژوهشگر تاریخ، در گفت‌وگو با ایندیپندنت فارسی به این موضوع اشاره کرد و گفت: «از نگاه مسئولان جمهوری اسلامی، تمدن باستانی ایران با قدمت چند هزارساله نوعی مانع برای ایجاد تمدن اسلامی موردنظر آنان به حساب می‌آید و در نتیجه، از بعد از شکل‌گیری جمهوری اسلامی بارها تخریب آثار باستانی ایران را شاهد بوده‌ایم.»

او در ادامه، تخریب بناهای تاریخی در سال‌های ابتدایی وقوع انقلاب اسلامی را یادآور شد و افزود: «شخصی مثل خلخالی تبر به دست گرفته بود که اثر فاخر جهانی تخت جمشید را تخریب کند. فقط به این دلیل که این اثر مربوط به قبل از اسلام بود.» به گفته او، علاوه بر این دشمنی، برخی مسئولان میراث فرهنگی جمهوری اسلامی تعهد و تخصص لازم را هم ندارند که نتیجه چیزی است که هر روز در حوزه میراث فرهنگی می‌بینیم.