ایران به مدت ۶۰ روز از فروش مازاد اورانیوم غنی شده و آب سنگین خودداری می‌کند. این خلاصه اقدام متقابل ایران در سالگرد خروج آمریکا از برجام، در واکنش به موج فشارهای اخیر واشینگتن علیه تهران و بی تفاوتی آشکار اروپاییان است.
طبق تعهدات ایران در برجام، ذخایر اورانیوم غنی شده بالای ۳۰۰ کیلوگرم و آب سنگین بیش از ۱۳۰ تن باید به خارج از کشور منتقل شود. اما محدودیت‌های اخیر آمریکا در تمدید معافیت از تحریم‌های هسته‌ای ایران، عملاً امکان دریافت کیک زرد در مقابل تحویل ذخایر اورانیوم و همچنین انتقال ذخایر مازاد آب سنگین به انباری در عمان را از بین می‌برد.
اکنون ایران می‌خواهد مطابق با بندهای ۲۴،۲۶ و ۳۶ توافق هسته‌ای در مقابل عهد شکنی آمریکا، این تعهدات را متوقف کند. البته روشن نیست ساز و کار ایران برای خودداری از فروش مازاد اورانیوم غنی شده و یا انتقال آب سنگین در بازه زمانی دو ماهه چیست. زیرا در آخرین گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی در ۱۶ فوریه ۲۰۱۹، ذخیره اورانیوم غنی شده ایران با خلوص ۳.۶۷ درصد، ۱۶۳.۸ کیلوگرم اعلام شد که با سقف ۳۰۰ کیلوگرم فاصله زیادی دارد. در همین گزارش ذخایر آب سنگین ایران نیز پایین‌تر از سقف مجاز است. به همین دلیل است که مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، نامه اقدام متقابل ایران را مبهم توصیف کرده است. او می‌گوید باید دید اقدامات ایران چه خواهد بود و سپس تصمیم‌گیری کرد.
به هر ترتیب حسن روحانی، رئیس جمهور ایران صبح روز چهارشنبه با لحنی مداراجویانه و نه تهدید آمیز، جزئیات اقدامات متقابل ایران را تشریح کرد. مدارایی که محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران آن را صبر استراتژیک توصیف کرده و همتای روسی‌اش از آن تقدیر کرده است.
رئیس جمهور ایران با اشاره به اینکه اقدام تهران با برجام همخوانی دارد، گفت: چنانچه در ۶۰ روز آینده ۵ کشور (انگلیس، فرانسه،آلمان، چین و روسیه)پای میز مذاکره آمدند و دغدغه‌های اصلی ایران از جمله تحریم‌های نفتی و بانکی حل شد، تهران به تعهدات خود باز می‌گردد. در غیر این صورت، گام بعدی ایران تکمیل راکتور اراک و عدم پایبندی به غنی سازی در سطح ۳.۵ درصد است. ظریف که برای رایزنی با مقامات کرملین در مسکو، پایتخت روسیه حضور داشت، ضمن تکرار مواضع روحانی با تأکید بر اینکه این اقدام ایران در چارچوب برجام است، گفت: ایران به مدت یک سال در برابر این نقض عهد، صبر و بردباری پیشه کرد. اکنون بعد از یک سال صبر، ایران اقداماتی را که آمریکا اجرای آنها را غیرممکن کرده بود، متوقف می‌کند.
اروپا برجام را نجات دهد
مقامات تهران علاوه بر محکوم کردن خروج آمریکا از برجام، در یک سال اخیر بارها از سکوت اروپا در برابر فشارهای واشینگتن علیه ایران انتقاد کرده و همچنان امیدوارند اروپا به کمک برجام بیاید. نارضایتی از انفعال اروپا در بین خطوط بیانیه کاهش تعهدات ایران در برجام نیز به چشم می‌خورد. روحانی می‌گوید به جای هفته‌ها، ماه‌ها به اروپا زمان داده شد تا قصور ایالات متحده را جبران کنند اما در عمل اتفاقی نیفتاد. با این حال او همچنان معتقد است، اروپا می‌تواند در بحث تحریم‌ها به خصوص تحریم‌های بانکی راهگشا باشد. ظریف نیز در توییتی نوشته است اروپا باید برای حفظ برجام قدم جلو بگذارد.
به همین دلیل است که روحانی موضوعاتی مانند مبارزه با قاچاق و ترانزیت مواد مخدر به اروپا، مهاجران غیر قانونی و امنیت منطقه را مطرح می‌کند و می‌گوید هزینه‌ای که ایران برای این فعالیت‌ها می‌پردازد، بسیار زیاد است. او می‌گوید:«نمی‌شود برجامی باشد و هزینه‌اش را ما بپردازیم.»
این شاید هشداری از جانب تهران باشد که همچنان باور دارد باوجود کناره‌گیری آمریکا از برجام، اروپا می‌تواند شریان حیاتی نقل و انتقال‌های بانکی برای ایران را باز کند و ابتکار عمل‌هایی مانند اینستکس را نه روی کاغذ، بلکه در عمل اجرا کند. از نگاه تهران، حرکت اروپا در این مسیر آن را از زیر سایه آمریکا خارج می‌کند، اما به نظر نمی‌رسد بروکسل انگیزه‌ای برای ظاهر شدن در نقش منجی برجام داشته باشد.
واکنش‌های اولیه بریتانیا ، فرانسه و آلمان به کاهش تعهدات ایران بر خلاف انتظار تهران، دلگرم کننده نبوده است. وزیر دفاع فرانسه در واکنش به اعلام توقف اجرای برخی تعهدات ایران ذیل برجام گفت، چیزی بدتر از خروج ایران از توافق هسته‌ای وجود ندارد و تروئیکای اروپا تمام تلاش خود را انجام می‌دهد تا توافق (هسته‌ای) را زنده نگه دارند. فلورانس پارلی هشدار داد اگر ایران به تعهداتش پایبند نباشد، در آن حالت، مسئله آغاز مکانیسمی که ممکن است به اعمال تحریم‌ها منجر شود، روی میز خواهد بود.
از سوی دیگر انگلیس که میزبان وزیر امور خارجه آمریکا است، تصمیم ایران برای متوقف کردن برخی اقداماتش در برجام را ناخوشایند خواند و اعلام کرد توقف پایبندی ایران به تعهدات‌اش پیامدهایی به دنبال خواهد داشت. جرمی هانت، وزیر امور خارجه انگلیس در کنفرانس خبری مشترک با پمپئو گفت: تا زمانی که ایران به تعهدات‌اش پایبند باشد، لندن نیز متعهد خواهد بود او به ایران هشدار داد قبل از عهد شکنی به خوبی فکر کند. هانت با تأکید بر اینکه از جانب همتایان اروپایی خود نیز سخن می‌گوید از ایران خواست در تصمیم اخیر خود تجدید نظر کند.
همچنین آلمان، دیگر عضو مذاکرات هسته‌ای منتهی به برجام ضمن ابراز تأسف از مواضع تهران از ایران خواسته اقدام تحریک آمیزی انجام ندهد. سخنگوی وزارت امور خارجه آلمان گفت این کشور به توافق هسته‌ای پایبند است و انتظار دارد ایران نیز به آن متعهد بماند.
واکنش سرد اروپا به بازی ایران با کارت تعهدات‌اش در برجام ناشی از قدرت مانور محدودی است که رفتارهای ایران برای این قاره سبز ایجاد کرده است. تهدید اسرائیل، روابط متشنج با عربستان و افشای طرح‌های ترور در شهرهای اروپایی که برخی آن را به جمهوری اسلامی نسبت داده‌اند، از جمله عواملی است که مانع از حمایت عملی بروکسل از تهران می‌شود.
علاوه بر این، روسیه و چین که ایران بر شراکت اقتصادی با آنها تکیه دارد، باوجود تأکید بر حفظ برجام و پایبندی به آن، واکنش محافظه‌کارانه‌ای نشان داده اند. مسکو اقدام اخیر تهران را نتیجه رفتار نسنجیده آمریکا توصیف کرده و می‌گوید، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه قبلا در این مورد به آمریکا هشدار داده بود. سخنگوی وزارت امور خارجه چین نیز خواستار اجرای کامل برجام شده است.
گام بعدی
روحانی در سخنان خود به طور ملموسی تلاش می‌کند به افکار عمومی در داخل و خارج از ایران اطمینان دهد، تهران قصد خروج رسمی از برجام را ندارد. هزینه‌های خروج از برجام مانع از آن می‌شود که دست کم در شرایط کنونی، این گزینه روی میز دولت روحانی قرار گیرد.
رئیس جمهور ایران می‌گوید در صورت به نتیجه نرسیدن ضرب الاجل دو ماهه، گام بعدی ایران تکمیل راکتور اراک و متعهد نماندن به سطح غنی سازی ۳.۵ درصدی است. گام هایی که در صورت عملی شدن برای حصول نتیجه به زمان زیادی نیاز دارند. تجربه دو دهه روند ساخت نیروگاه بوشهر نشان می‌دهد که تکمیل راکتور اراک در آینده نزدیک اتفاق نمی‌افتد. در مورد غنی سازی، باوجود اینکه علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران می‌گوید ۴ روزه به غنی سازی ۲۰ درصدی باز می‌گردیم، افزایش سریع حجم تولید با توجه به کاهش تعداد سانتریفوژها امکان‌پذیر نیست.
ایران با اعلام کاهش تعهدات در برجام در سالگرد خروج آمریکا، تیری در تاریکی رها کرده و قصد دارد با جلب توجه‌ها، اروپا و شاید آمریکا را به واکنش وادار کند تا تنها دستاورد دولت روحانی از انفعال خارج شود. این در حالی است که نه تنها اروپا، بلکه روسیه و چین نیز هیچ پاسخی به خواسته اصلی ایران یعنی مذاکره ندادند و از تهران خواستند به تعهدات‌اش در برجام پایبند بمانند.
