برای کسانی که عملکرد ارتش روسیه در سطح جهان را دنبال می‌کنند «گروه واگنر» سال‌ها است که نامی آشنا است. این گروه شبه‌نظامی حضوری قاطع به‌خصوص در کشورهای آفریقایی داشته است. طی یک سال اخیر، دخالت گسترده آن در جنگ اوکراین باعث مطرح شدن بیشتر نام آن و رئیسش، یوگنی پریگوژین، شده است. اما کمتر کسی انتظار داشت که واگنر دست به شورش علیه نیروهای مسلح روسیه بزند و پریگوژین به سوی میدان سرخ مسکو لشکر بکشد.

اما این گروه و رئیسش چه کسانی‌اند و از کجا آمده‌اند؟

پریگوژین متولد لنینگراد (سنت پترزبورگ) در سال ۱۹۶۱ است. در سال‌های جوانی‌اش در شوروی چندین بار به‌دلیل سرقت و جرایم کوچک دادگاهی شد و مجموعا ۹ سال را در زندان بود. در سال ۱۹۹۰ و در سن ۲۹ سالگی، پس از اینکه از زندان خارج شد، در  کنار مادر و پدرخوانده‌اش در بازاری در لنینگراد هات‌داگ می‌فروخت. اما در سال‌های پس از سقوط شوروی موفق شد مثل خیلی‌های دیگر از فروپاشی اقتصادی جامعه استفاده کند و به یکی از غول‌های عرصه مغازه‌های خواربارفروشی در سنت پترزبورگ بدل شد. او در عین حال درگیر صنعت قمار بود و از اولین کازینوهای روسیه سرمایه‌داری را بنیان نهاد. معروف است که اولین دیدارش با پوتین به زمانی برمی‌گردد که پوتین رئیس اداره نظارت بر کازینوها بود. او وارد صنعت رستوران‌داری نیز شد و اولین رستورانش را در سال ۱۹۹۵ در سنت پترزبورگ بر پا کرد. موفقیتش چنان بود که پوتین به یکی از مشتریان دائمش بدل شد و در سال ۲۰۰۳ تولدش را در یکی از رستوران‌های معروف او به نام «جزیره نو» جشن گرفت. ژاک شیراک و جرج دبلیو بوش از جمله مهمانان آن سال‌های همین رستورانِ پریگوژین بودند.

همین بود که این چهره به «سرآشپز پوتین» بدل شد و در حالی که خیلی از اولیگارش‌ها از کنار پوتین حذف شدند او جایگاه خودش را حفظ کرد. در سال ۲۰۱۴ که روسیه دست به دخالت نظامی در اوکراین زد، مسکو مدتی نیاز به این داشت که منکر نقش مستقیم نیروهای این کشور شود و همین بود که «گروه واگنر» برپا شد. گفته می‌شود که بنیانگذار واقعی این گروه البته نه پریگوژین که افسر مرموزی به نام دیمیتری اوتکین بوده که نام مستعارش در سازمان اطلاعات ارتش «واگنر» بوده است. اوتکین متولد اوکراین است و در جنگ‌های اول و دوم چچن جنگید، اما احتمالا از حمایت مالی و تشکیلاتی پریگوژین برخوردار بود. پریگوژین خود تا کمتر از یک سال پیش منکر نقشش در وانگر بود و تنها در حوالی پاییز سال گذشته بود که در گفت‌وگوها اعتراف کرد که بنیانگذار واگنر بوده است. او گفت هدفش از این کار کمک به نیروهای روسیه در شبه‌جزیره کریمه و شرق اوکراین بوده است. 

پریگوژین در ضمن مردی متعلق به عصر رسانه‌های اجتماعی است. او با سخنان گزاف از نقش خودش در درست کردن ارتش‌های سایبری برای پوتین گفته و حتی دخالتش در انتخابات‌های خارجی مثل آمریکا را تایید کرده است. نقشش در درست کردن شبکه‌های متعدد در تلگرام و دروغ‌پراکنی‌ها و جنگ رسانه‌ای‌اش در ماه‌های اخیر روشن بوده است.

کارشناسان می‌گویند «گروه واگنر» بیش از آنکه سازمانی واحد و تحت فرمان پریگوژین باشد، شبکه‌ای از گروه‌های مختلف است. طبق گزارشی که «مرکز پژوهش‌های راهبردی و بین‌المللی» در واشنگتن منتشر کرد، این گروه در ۳۰ کشور حاضر است و دو اردوگاه تعیلماتی هم در روسیه دارد. این گزارش در ضمن می‌گوید علیرغم شبه‌نظامی بودن واگنر، ارتباط عمیقی بین این گروه و ارتش و دستگاه‌های اطلاعاتی مسکو وجود دارد. استفاده از آن در واقع بیشتر به این دلیل بوده که مسکو بتواند منکر برخی دخالت‌های خود شود.

اما این گروه با تحریم‌های متعددی از طرف آمریکا و سایر کشورها مواجه شده است. آمریکا آن‌ را «سازمان جنایی فراملیتی چشمگیر»‌ خوانده است. جنت یلن، وزیر خزانه‌داری آمریکا، چند ماه پیش ضمن محکومیت این گروه آن‌ را به «اعدام‌های دسته‌جمعی، تجاوز، ربودن کودکان و آزار جسمی در جمهوری آفریقای مرکزی و مالی» متهم کرد. گزارش‌های متعدد رسانه‌های غربی همچون «فارین پالیسی» و «نیویورک تایمز» از آفریقا خبر از نقش کلیدی این گروه در حفظ حکومت‌های آفریقایی وفادار به مسکو می‌دهند.

گروه واگنر در ضمن نقشی کلیدی در تصرف شهرهایی مثل باخموت در اوکراین داشت و به گفته آمریکایی‌ها، ۵۰ هزار نیروی آن به اوکراین اعزام شدند که اکثریتشان از زندان‌های روسیه به خدمت گرفته شده‌اند. اما در عین حال، پریگوژین چندین هفته است که از رهبری نظامی ارتش روسیه انتقاد می‌کند، حاضر به امضای قرارداد همکاری با وزارت دفاع نیست و حتی برخی رهبران ارتش را خائن خوانده است. پس شاید جای تعجبی نباشد که او حالا بخت خود را آزموده و مستقیما به مسکو لشکر کشیده است.