آتش‌سوزی در جنگل‌های کانادا همچنان ادامه دارد و بر اساس آخرین اطلاعاتِ منتشر شده در لحظه نگارش این گزارش، بیش از ۲۰ میلیون هکتار از جنگل‌های این کشور در شعله‌های آتش سوخته است؛ حریقی گسترده که علت وقوعش چیزی نیست مگر ترکیبی هولناک از گرما و خشکسالی.

بر پایه آخرین اطلاعات منتشر شده از جانب نهادهای دولتی کانادا در روز جمعه، ۳۰ ژوئن ۲۰۲۳، شعله‌های آتش ۴۹۹ نقطه مختلف از جنگل‌های این کشور را در کام خود فرو برده است. روزنامه ایندیپندنت انگلیسی در گزارش روز جمعه خود در مورد آتش‌سوزی‌های کانادا نوشت از بین این تعداد حریق، حدود ۲۳۰ مورد آن آتش‌سوزی‌هایی به‌حساب می‌آید که در حال حاضر از کنترل خارج شده‌اند؛ حریق‌هایی که ۱۰ استان، ۲ منطقه و شماری از پارک‌های ملی کانادا را طعمه آتش کرده است. 

از این‌رو مقام‌های کانادایی در روزهای اخیر آتش‌سوزی‌های تابستان ۲۰۲۳ را بدترین آتش‌سوزی تاریخ این کشور خطاب کردند و به‌صراحت گفتند دود ناشی از آنها زندگی مردم ساکن این مناطق را در سرتاسر فصل تابستان با دشواری‌های عدیده‌ای روبرو خواهد کرد.

با این‌حال آنچه مقام‌های کانادایی می‌گویند اغراق نیست. آمارهایِ منتشر شده نشان می‌دهد این کشور در سال جاری میلادی شاهد ۳ هزار و ۵۵ مورد آتش‌سوزی بوده و مجموع این آتش‌سوزی‌ها ۳۰ هزار مایل مربع از اراضی کانادا را نابود کرده است؛ یعنی منطقه‌ای که وسعتش به دو برابرِ مساحت کشور سوئیس می‌رسد. 

دردسرهای این آتش‌سوزی اما از مرزهای کانادا عبور کرد و ایالات متحده آمریکا را نیز به بحران انداخت. رادیو ملی آمریکا (NPR) با انتشار گزارشی در روز پنجشنبه، ۲۹ ژوئن ۲۰۲۳، نوشت دود ناشی از آتش‌سوزی‌های کانادا، آلودگی هوا در ایالت‌های شرقی و غربِ میانهٔ آمریکا را به‌شکل چشمگیری بالا برده و وضعیت کیفیت هوای این ایالت‌ها یا بنفش است یا نارنجی و قرمز.

رادیو ملی آمریکا در بخشی از گزارش روز پنجشنبهٔ خود چنین نوشت:«پنج شهرِ ایالات متحده ، یعنی واشینگتن، شیکاگو، دیترویت، مینیاپولیس و نیویورک، در زمرهٔ ده شهر بزرگ جهان با بدترین میزان آلودگی و کیفیت هوا قرار داشتند.»؛ وضعیتی که به‌گزارش روزنامه واشینگتن‌پست در روز جمعه نیز به‌صورتی وخیم‌تر ادامه پیدا کرد.

با این‌وجود داده‌های برخی ایستگاه‌های معتبر هواشناسی نشان می‌دهد وضعیت هوا در بخش‌های تحتانیِ اقیانوس اطلس و همچنین برخی مناطق ساحلی در حال بهبود است، در عین‌حال که وضعیت هوا در شمار دیگری از مناطق، از جمله تورنتویِ کانادا یا شهر بوفالو در ایالت نیویورک، به‌سمت وخیم‌تر شدن حرکت می‌کند. 

با تمامی این اوصاف آلودگی هوا در روزهای اخیر با آنچه در اوایل ماه جاری میلادی در بخش‌هایی از آمریکا و کانادا به‌وقوع پیوست قابل مقایسه نیست؛ زمانی که، به‌نقل از ایندیپندنت انگلیسی، دود غلیظ برخاسته از آتش‌سوزی در جنگل‌های کانادا نه تنها آسمان بخش‌های وسیعی از این کشور را به تیرگی کشاند، بلکه به ۲۰ ایالت آمریکا نیز رسید و راهِ تنفسِ سالم مردم ساکن این ایالت‌ها را بست. 

به همین دلیل برخی منابع خبری در روزهای اخیر گزارش دادند حتی آن دسته از افرادِ سالمِ ساکن مناطق مذکور که مجبور شدند طی دو روز گذشته از خانه‌های خود بیرون بیایند، در ریه و گلویِ خود احساس سنگینی می‌کردند.

اما وقوع این بحران محیط‌زیستی در کانادا و ایالات متحده آمریکا، می‌تواند بهانه‌ای باشد برای فکر کردن به برخی پرسش‌ها؛ مثلا اینکه آتش‌سوزی‌های کانادا چه رابطه‌ای با بحرانِ جهانی گرمایش زمین و تغییرات آب‌وهوایی دارد؟ و تبعات سیاسی و اجتماعی این بحران جهانی چه خواهد بود؟

زمانی که در هفتم و هشتم ژوئن ۲۰۲۳ نخستین موج آتش‌سوزی گسترده‌ در جنگل‌های کانادا آغاز شد، غالب سیاستمداران ذی‌نفع بی‌درنگ گفتند آنچه در حال وقوع است یکی از صُور تغییراتِ ناشی از پدیده جهانیِ گرمایش زمین به‌حساب می‌آید؛ به‌عنوان مثال جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا، و همچنین وزیر محیطِ زیست و آب‌وهوای این کشور از جمله چهره‌هایی بودند که بر این مهم تاکید کردند. 

از سوی دیگر برخی پژوهش‌های علمیِ متاخر نیز نشان می‌دهد افزایش جهانی «خشکی، گرما و ورزش باد» مناطق مختلف جهان را در خطر وقوع آتش‌سوزی‌های گسترده قرار داده است و در صورت تشدید بحران‌های آب‌وهوایی شمار چنین حریق‌هایی بیشتر نیز خواهد شد. 

پیشرفت فناوری‌های دیجیتال در دهه‌های اخیر این امکان را به دانشمندان داده است تا داده‌های آب‌وهوایی را با جزئیات بیشتری جمع‌آوری کنند، با دقت بالاتری به تحلیل چنین داده‌های بپردازند و از نتایج این تحلیل‌ها مدل‌هایی بسازند به‌منظور پیش‌بینی وضعیت آب‌وهوایی مناطق مختلف جهان در سال‌ها و دهه‌های پیشِ رو.

در جریان نخستین موج آتش‌سوزی گسترده در جنگل‌های آمریکای شمالی، برخی کارشناس‌ها تاکید کردند اگرچه کانادا پیش از این، به‌ویژه در سال ۲۰۱۷، شاهد آتش‌سوزی‌هایی بود که از حریق‌های ژوئن ۲۰۲۳ مخرب‌تر عمل کرد و بخش‌های وسیع‌تری از اراضی جنگلی این کشور را به خاکستر تبدیل کرد، اما گستردگی آتش‌سوزی‌های ماه اخیر در این کشور از موارد قبلی وسیع‌تر است. 

شبکه خبری بی‌بی‌سی جهانی با انتشار گزارشی تحلیلی در دوازدهمِ ژوئن سال جاری میلادی، از قول کارلی فیلیپس، یکی از دانشمندهای شناخته شدهٔ ایالات متحده آمریکا، نوشت نکته منحصر به‌فردِ آتش‌سوزی‌های اخیر در این است که این حریق‌ها در یک استان محصور نیست و به‌دلیل افزایش دما و طولانی‌تر شدنِ دوره‌های خشکسالی در مناطق مختلف آمریکای شمالی، آتش‌سوزی دارد از استانی به استانِ دیگر و از منطقه‌ای به منطقه دیگر سرایت می‌کند. 

از این جهت برخی اهل نظر می‌گویند سرایت خشکسالی و افزایش دما به دشت‌ها و مناطق کوهستانی کشوری مثل کانادا باعث شده تا مناطقی که در سال‌های عادی با خطر آتش‌سوزی مواجه نبودند، در دوره خشکسالیِ اخیر به مناطقی مستعدِ آتش‌سوزی تبدیل شوند. 

با این‌حال خشکسالی در کانادا فرایند اطفای حریق را نیز با اختلال‌هایی روبرو کرده است. به‌عنوان مثال مارک مازلین، از دانشمندهای حوزه آب‌وهوایی، می‌گوید گرما و خشکی مناطق درگیر با آتش‌سوزی باعث می‌شود تا آتش به سرعت از منطقه‌ای به منطقه دیگر سرایت کند و آتش‌نشان‌ها امکانات و سرعت لازم برای اطفای حریق را نداشته باشند؛ وضعیتی که از نظر کارشناس‌ها به «انبار باروت» شباهت دارد و آنگونه که پیش‌تر نیز به آن اشاره شد، در حال حاضر کار را به‌جایی رسانده تا کنترلِ ۲۳۰ منطقهٔ درگیرِ آتش‌سوزی از دست آتش‌نشان‌های کانادایی و آمریکایی خارج شود.

از این‌رو ارزیابی سازمان‌های دولتی و ناظران مسائل زیست محیطی بر این است که عامل تعیین‌کننده در اطفای حریق بارندگی کافی در مناطق درگیرِ حریق است. به‌همین دلیل کسانی می‌گویند اگرچه نیروی انسانی دولت‌ها می‌تواند تا حدود قابل ملاحظه‌ای حریق را کنترل کند، اما تا باران نبارد نمی‌توان به اطفای کامل حریق امید بست. 

با تمامی این تفاسیر، بسیار احتمال دارد که آتش‌سوزی‌های فعلی در جنگل‌های آمریکای شمالی به زودی خاموش شود و آنچه در ماه گذشته به‌وقوع پیوست، مثل موارد متعلق به سال‌های گذشته، از حافظه کوتاه‌مدت افکار عمومی پاک شود؛ خاصه به این دلیل که کانادا در باشگاه ثروتمندترین و پیشرفته‌ترین کشورهای جهان قرار دارد و ظرفیت‌ها و زیرساخت‌های صنعتی‌اش اجازه کنترل بحرانی در این ابعاد را به مقام‌های دولتی‌اش می‌دهد؛ هرچند چنین بحرانی در پایان کارش میلیون‌ها هکتار زمین سوخته بر جای بگذارد و میلیون‌ها موجود زنده را به کام مرگ بکشد. 

با این‌حال گرمایش زمین، خشکسالی و تغییرات آب‌وهوایی میراثی سیاسی نیز برای جوامع بشری برجای خواهد گذاشت. در دهه‌های اخیر شماری از متفکران جهان معاصر در این‌باره هشدارهایی جدی داده‌اند. به‌عنوان مثال نائومی کلاین، روزنامه‌نگار، نویسنده و فعال زیست‌محیطیِ بنامِ کانادایی، به‌صراحت در اکتبر سال ۲۰۱۹ گفت بحران‌های زیست‌محیطی و تغییرات اقلیمی ناشی از آن دارد به‌شکل بی‌سابقه‌ای آتش تعصب‌های کور ملی‌گرایانه و نژادی را بر می‌انگیزد.

چند ماه پیش از این اظهارات نائومی کلاین، گروهی از کارشناس‌های سازمان ملل متحد نیز با انتشار گزارشی در مورد تغییرات آب‌وهوایی و بحران‌های جهانی زیست‌محیطی، چشم‌اندازی هولناک را ترسیم کردند: جهان در آستانه «آپارتاید آب‌وهوایی» قرار دارد و ممکن است در چنان شرایطی «حقوق بشر دوام نیاورد». شرایطی که به‌گفته سازمان ملل متحد، ثروتمندان برای گریختن از گرما و گرسنگی پول می‌پردازند و مردم فقیر، در دسته‌های چند هزار نفری، قربانی آب‌وهوای به‌شدت گرم و به‌شدت سرد خواهند شد و از گرسنگی و بی‌آبی جان می‌دهند؛ آیا انسانِ معاصر چنان روزهایی را به‌چشم خواهد دید؟