هفته پیش شهر جده در عربستان سعودی میزبان نخستین اجلاس بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و کشورهای آسیای میانه بود. بیانیه مشترکی که در پایان اجلاس منتشر شد، بازتاب‌دهنده اهمیت گام برداشتن در جهت تقویت مناسبات بین طرفین در سطوح جمعی و دوجانبه بود. در این بیانیه، بر ضرورت فعالیت مشترک به منظور تضمین انعطاف‌پذیری زنجیره تامین کالا و در عین حال بهبود حمل‌ونقل و ارتباطات و همچنین تامین امنیت مواد غذایی، انرژی و آب تاکید شد. این بیانیه همچنین خواستار هماهنگی لازم برای مقابله با چالش‌ها شد.

این اجلاس انتظارات زیادی را در میان ناظران برانگیخت و آن‌ها با توجه به پیوندهای جغرافیایی، اقتصادی، فرهنگی و تاریخی، به لزوم تحول کیفی در مناسبات بین این دو بلوک اشاره کردند.

من در سه سال گذشته از چند کشور در آسیای میانه بازدید کردم. بین موسسه بین‌المللی ایرانشناسی (رسانه) و اندیشکده‌های همتای آن در برخی از این کشورها چند مشارکت پژوهشی و آکادمیک شکل گرفته و با دانشگاه‌ها و استادان متخصص در زمینه مطالعات مربوط به بلوک‌ شرق و غرب هم مناسبات مستحکمی ایجاد شده است.  

با توجه به رقابت بین‌المللی فزاینده بر سر منطقه، ضرورت فوری به وجود آمده است تا عربستان سعودی مناسباتش را با کشورهای آسیای میانه تقویت کند، اما این کار نباید با ابزارهای گذشته صورت پذیرد. ما طی سفرهایمان به این کشورها متوجه شدیم دولت‌ها و مردمان این کشورها برای تقویت مناسبات با عربستان سعودی در همه سطوح تمایل و به عربستان سعودی اعتماد دارند.

در برخی از این کشورها، در زمینه گشایش در برابر دیگران تغییرات بنیادین در جریان است و آن‌ها در حال اجرای اصلاحات سیاسی و اقتصادی و اجتماعی‌اند. همچنین ترویج اعتدال و میانه‌روی دینی در جریان است و همین امر احتمال موفقیت روابط آن‌ها با کشورهای منطقه خلیج فارس را در مقایسه با سایر کشورها، افزایش می‌دهد.

من شخصا با چندین تن از افراد بانفوذ در این کشورها ملاقات کردم. همگی تکرار کردند کشورهای آن‌ها به تقویت مناسبات و گشایش فرصت‌های جدید برای همکاری‌های اقتصادی و تجاری بین پادشاهی عربستان سعودی و کشورهایشان تمایل دارند.

عربستان سعودی سرمایه‌گذاری در این کشورها از جمله جمهوری ازبکستان را شروع کرده است. میزان سرمایه‌گذاری عربستان سعودی در این کشور بالغ بر ۴۵ میلیارد ریال سعودی (۱۲ میلیارد دلار) در بخش‌های متفاوت است. از نظر من، فرصت‌های سرمایه‌گذاری بزرگ‌تری هم در آینده به وجود خواهد آمد و همچنین فرصت‌هایی برای سرمایه‌گذاری در سایر کشورهای آسیای میانه نیز وجود خواهد داشت. از همین رو، شاید لازم باشد بازرگانان و صندوق‌های سرمایه‌گذاری سعودی در خصوص روند بازارها در این کشورها و همچنین فضای سرمایه‌گذاری ارزیابی جدی انجام دهند.

کشورهای آسیای میانه دارای زمین‌های کشاورزی حاصلخیز و همچنین مناظر طبیعی شگفت‌انگیزی‌اند که می‌تواند آن‌ها را به مقاصد گردشگری محبوب برای شهروندان سعودی‌ تبدیل کند. آن‌ها همچنین به دلیل زیرساخت‌های ضعیف و نبود منابع انسانی ماهر منابع طبیعی دست‌نخورده‌ای دارند. افزون بر این، بازار سعودی می‌تواند مقصد مناسبی برای محصولات کشاورزی این کشورها باشد.

کشورهای آسیای میانه مشخصا تمایل دارند کشورهای منطقه خلیج فارس در ساخت خط آهنی که پاکستان و افغانستان را به کشورهای این منطقه متصل کند، مشارکت کنند. این مسیر، در مقایسه با خط آهنی که عمان و ایران را از طریق ترکمنستان به کشورهای آسیای میانه متصل می‌کندــ و با نام توافق‌نامه عشق‌آباد شناخته می‌شودــ سریع‌ترین و آسان‌ترین راه است. این مسیر پروژه‌ای راهبردی برای منطقه خلیج فارس به شمار می‌رود.

به باور من، نگرانی‌های امنیتی موجود در این منطقه در خصوص عبور از افغانستان را نیز می‌توان حل‌وفصل کرد؛ آن هم با توجه به اینکه کامیون‌ها در حال حاضر طی چند روز و بدون مواجهه با مشکلات امنیتی قابل‌ملاحظه‌ای، در حال عبور از این کشورند. ساخت جاده‌ای برای تسهیل تجارت بین این دو بلوک نیز امری ضروری است.

دو سال پیش در یک کنفرانس بین‌المللی در تاشکند شرکت داشتم که در آن رئیس‌جمهوری ازبکستان ضرورت اتصال و اهمیت آن برای کشورهای خلیج فارس، چین و اروپا را با استفاده از عکس و نقشه به‌خوبی توضیح داد. آن کنفرانس پیش از آن بود که طالبان قدرت را در افغانستان در دست بگیرد. در آن زمان در یک توییت، به رقابت موجود بین اشرف غنی، رئیس‌جمهوری وقت افغانستان و عمران خان، نخست‌وزیر سابق پاکستان، اشاره کردم.

مشخص است که مسیر اقتصادی و تجاری کانالی برای تفاهمات سیاسی و رسیدن به هماهنگی لازم در زمینه چشم‌اندازها و مواضع به شمار می‌رود. غیبت عربستان سعودی از چشم‌انداز فرهنگی موجود در این کشورها باید به طور جدی بازبینی شود. به لحاظ تاریخی، فرهنگی و فکری، کلیشه‌ای درباره عربستان سعودی وجود دارد که باید به شیوه‌‌ای صادقانه که بازتاب‌دهنده واقعیت است و در عین حال داوری‌های موجود بین نخبگان در آسیای میانه را برطرف می‌کند، با آن روبرو شد.

بنابراین پیشنهاد می‌کنم یک کمیته فرهنگی و همچنین یک کمیته اقتصادی‌ــ‌تجاری برای دیدار از این کشورها تشکیل و جلسات و کارگاه‌هایی با حضور روشنفکران و بازرگانان سعودی برگزار شود. روز فرهنگی عربستان سعودی‌ــ که می‌تواند در ابتدا چندان بزرگ هم نباشد‌ــ نیز باید برگزار شود زیرا این امر موجب باز شدن افق‌های عمده و مهم برای عربستان سعودی و پروژه‌های ناشی از چشم‌انداز ۲۰۳۰ در این کشور خواهد شد.

در حال حاضر تکیه بر قدرت نرم سعودی با استفاده از همه ابزارهای گوناگون آن، نقشی عمده و حیاتی در تعریف صحیح و واقع‌بینانه توانایی‌ها و پتانسیل‌های پادشاهی عربستان سعودی ایفا می‌کند. این امر همچنین به ایجاد مناسبات با بسیاری از کشورها و همچنین برقراری روابط مبتنی بر اطلاعات درست و یک تصویر واقعی‌ــ به دور از تحریف‌ها و جعلیاتی که با هدف خدشه وارد کردن بر تصویر، جهت‌گیری‌ها، تاریخ و فرهنگ عربستان سعودی صورت می‌پذیرد‌ــ کمک می‌کند.