با وجود اینکه طالبان پیوسته از لزوم کمک جامعه جهانی به مردم افغانستان صحبت می‌کنند، اعمال نفوذ و خواسته‌های متنوع این گروه از سازمان‌های امدادرسان در این کشور باعث شده است فعالیت این سازمان‌ها محدود شود. 

در دو سال گذشته، ده‌ها سازمان امدادرسان فعالیت‌هایشان را در افغانستان متوقف یا محدود کرده‌اند. این نهاد‌ها اعمال سلیقه طالبان در کارهایشان را دلیل اصلی اثرگذاری بر فعالیت‌های بشردوستانه خود می‌د‌انند. شبکه تحلیلگران افغانستان در گزارش تحقیقی که روز یکشنبه منتشر شد، به دلایل گوناگون این محدودیت‌ها پرداخته است.

بر اساس این گزارش، طالبان در نخستین روزهای سقوط نظام جمهوریت در اوت ۲۰۲۱ اعلام کردند که از فعالیت امدادرسانی سازمان ملل متحد و دیگر سازمان‌های بشردوستانه در افغانستان استقبال می‌کنند. آنان گفتند که از این پس تامین امنیت این سازمان‌ها به عهده طالبان خواهد بود و آن‌ها بی‌هیچ دغدغه‌ای می‌توانند در سراسر افغانستان فعالیت کنند.

سازمان‌های بشردوستانه نیز با توجه به پایان جنگ در افغانستان و تامین امنیت نسبی در تلاش برای گسترش فعالیت‌هایشان برآمدند اما حالا با گذشت دو سال از عمر امارت اسلامی، به نظر می‌رسد طالبان درباره فعالیت‌ امدادرسانی سازمان‌های خارجی مثل روز اول فکر نمی‌کنند. اعمال نفوذ و محدود کردن فعالیت نهادهای خارجی کمک‌رسان به‌حدی رسیده که بسیاری از این سازمان‌ها به این باور رسیده‌اند که دیگر نمی‌توان مانند گذشته در افغانستان فعالیت کرد. این در حالی است که مردم افغانستان نسبت به هر زمان دیگر بیشتر به کمک‌های بین‌المللی وابسته‌اند و قطع این کمک‌ها می‌تواند به بروز فاجعه‌ای انسانی در افغانستان منتهی شود.

بارزترین نشانه محدود شدن سازمان‌های امداد‌رسان در دسامبر ۲۰۲۲ آشکار شد؛ زمانی که طالبان دستور دادند زنان دیگر حق ندارند در موسسات داخلی و خارجی غیردولتی کار کنند. طالبان پیش از آن زنان را از دولتشان اخراج کرده بودند و جز در حوزه بهداشت و آموزش، آنان را از سایر حوزه‌ها کاملا کنار گذاشته بودند.

در ژانویه ۲۰۲۳، طالبان به نهادهای وابسته به سازمان ملل متحد اعلام کردند که آن‌ها نیز حق ندارند در دفاتر خود زنان افغان را استخدام کنند. البته سازمان ملل متحد ادعا کرد که به این دستور طالبان توجه نمی‌کند اما به کارمندان زن این سازمان دستور داد در خانه بمانند. 

نگرش طالبان در قبال کمک‌های خارجی کمی پیچیده است. در قدم اول، طالبان به این موضوع خوب واقف‌اند که کمک‌های خارجی باعث می‌شود آن‌ها فشارهای اقتصادی کمتری احساس کنند. کمک‌های خارجی برای بخش عمده‌ای از مردم افغانستان غذا و شغل مهیا می‌کند و ارسال بسته‌های کمک نقدی در چارچوب این کمک‌ها برای سر پا نگه‌ داشتن اقتصاد،، تزریق نقدینگی به بازار، تثبیت ارز و کنترل تورم، نقشی حیاتی داشته است. 

از سوی دیگر، طالبان به عوامل کمک و انگیزه کمک‌کننده‌ها مشکوک‌اند. آنان می‌بینند که کشورهای خارجی میلیاردها دلار به افغانستان تحت سلطه آنان کمک می‌کنند و با آن‌ها دائم در تعامل‌اند اما از به رسمیت شناختن طالبان به عنوان یک دولت مستقل سر باز می‌زنند.

رویه‌ای که طالبان در قبال سازمان‌های خارجی در پیش گرفته‌اند، این فرضیه را به وجود می‌آورد سازمان‌های کمک‌رسان غیرشفاف و فاسدند و نسبت به زمان نظام جمهوری، نظارت دقیق‌تری بر آنان نیاز است.

دفتر هماهنگی کمک‌های بشردوستانه سازمان ملل بررسی کرده که طالبان در فاصله دو سال گذشته، ۱۷۳ دستورالعمل سراسری و محلی صادر کرده‌اند که همه این دستورالعمل‌ها فعالیت‌های بشردوستانه را مختل یا برای آن‌ها محدودیت ایجاد کرده است. بی‌توجهی به این دستورالعمل‌ها و نقض آن‌ها می‌تواند واکنش‌های تند طالبان از شلاق و ضرب‌وشتم گرفته تا زندان و مجازات و شکنجه در پی داشته باشد. طالبان حتی می‌توانند مهم‌ترین و باارزش‌ترین پروژه‌ها را صرفا به دلیل اجرا نکردن روش‌های اعلام‌شده متوقف کنند. 

سوءظن طالبان به سازمان‌های خارجی کمک‌رسان در حدی است که اکثر کارمندان این نهادها را جاسوس می‌دانند. شبکه تحلیلگران افغانستان ۱۶ مصاحبه با مقام‌های طالبان و نزدیکان آنان انجام داده است. این مقام‌ها در استان‌های کابل، هرات، کنر، قندوز، دایکندی و غزنی فعالیت دارند. به باور آن‌ها، این نهادها و افراد آنان به نفع کشورهای خارجی کار می‌کنند و می‌خواهند جلو ترویج ارزش‌های اسلامی را بگیرند. 

یکی از مقام‌های طالبان در غزنی می‌گوید: در زمان جنگ این گروه با دولت وقت، ما به سازمان‌های مردم‌نهاد (ان‌جی‌او)ها اجازه دادیم در مناطق تحت‌نفوذ ما فعالیت کنند. اما نتیجه این اجازه این شد که حملات هواپیماهای بدون‌سرنشین دقیق‌تر و آگاهانه‌تر شد و ما بهترین جنگجویان و فرماندهانمان را از دست دادیم. آن‌گاه بود که فهمیدیم میان فعالیت ان‌جی‌اوها با حملات هواپیماهای بدون سرنشین ارتباطی وجود دارد. 

طالبان همچنین معتقدند که سازمان‌های بین‌المللی امدادرسان اطلاعات مهم و سری را از افغانستان به کشورهای متبوع خود انتقال می‌دهند. آنان می‌گوید بسیاری از کارمندان این سازمان‌ها در زمان جمهوریت به چهره‌های قدرتمند در دولت تبدیل شدند، از جمله اشرف غنی که برای بانک جهانی کار می‌کرد، و نیز رحمت‌الله نبیل، رئیس عمومی امنیت ملی سابق افغانستان، حنیف اتمر، وزیر خارجه و تعدادی دیگر. طالبان نگران‌اند که در صورت فعالیت خارج از چارچوب این سازمان‌ها، تعدادی از اعضای طالبان نیز به این سازمان‌ها جذب شوند و برای خارجی‌ها کار کنند. 

یکی از عوامل دیگر محدودکننده سازمان‌های خارجی، باور طالبان به این مسئله است که اکثر سازمان‌های امدادرسان با کشورهایی ارتباط دارند که ارتش آن‌ها با طالبان جنگیده‌اند. برای طالبان هضم این مسئله که این کشورها تحریم‌ها علیه طالبان را همچنان افزایش می‌دهند، ممنوعیت سفر را گسترش داده‌اند و از به رسمیت شناختن طالبان امتناع می‌کنند اما هم‌زمان، برای کمک به افغانستان تمایل فراوانی دارند، بسیار سخت است. یکی از مقام‌های طالبان می‌گوید: خارجی‌ها سال‌ها ما را بمباران کردند. می‌خواستند ما را بکشند. بسیاری از ما را سال‌ها زندانی کردند، آن وقت حالا نگران جان ما شده‌اند و نمی‌خواهند ما از گرسنگی بمیریم؟ 

این‌ها که برشمردیم، تنها برخی عوامل مهم و برجسته در محدود شدن فعالیت سازمان‌های خارجی در افغانستان‌اند وگرنه در میان طالبان دیدگاه‌های جالبی دیگری نیز وجود دارد. به طور مثال، یک ملای طالب می‌گوید: کمک‌کننده‌ها همه کافرند و یک کافر هیچ وقت با یک مسلمان دوست نمی‌شود. بنابراین این کمک‌ها هم نوعی دشمنی است.

طالبان گرسنگی و فقر مردم را مشیت الهی می‌دانند و میل ندارند این مشیت الهی به دست بندگان خدا تغییر کند. بنابراین حتی مرگ جمعی مردم در صورت قطع کمک‌های خارجی نیز برایشان اهمیتی ندارد. این گروه در تلاش است مدیریت کمک‌های خارجی در داخل خاک افغانستان را از کشورها و سازمان‌های خارجی بگیرد و به نهاد‌های داخلی بسپرد. با اینکه سازمان ملل و دیگر نهاد‌های کمک‌رسان بین‌المللی فعالیت‌هایشان را در گوشه‌کنار افغانستان از طریق همکاران داخلی انجام ‌می‌دهند، طالبان دوست دارند کمک‌های خارجی بدون نظارت بین‌المللی و به دست خود این گروه یا نهاد‌های موردتایید آن‌ها اداره شود.

با این حال نگرش به فعالیت سازمان‌های امدادرسان در میان طالبان یکسان نیست. برخی چهره های این گروه خواهان تداوم کمک‌های خارجی‌اند وحتی تلاش می‌کنند سطح محدودیت‌ها علیه این سازمان‌ها کاهش یابد. همین مسئله به‌خودی‌خود باعث نگرانی رهبران طالبان می‌شود و کوشش می‌کنند با محدودسازی بیشتر نگذارند کمک‌های خارجی و نحوه توزیع آن‌ها کانون اختلاف میان طالبان شود.