اغلب مردم حس بویایی را نسبت به سایر حواس پنجگانه کم‌اهمیت‌تر می‌‌دانند. اما پژوهش‌ها نشان می‌دهد که این حس نه‌تنها برای شناخت غذا، گل و سایر چیزها مهم است، بلکه در حافظه نیز حائز اهمیت است. 

یو‌اس‌ای تودی به گزارشی در این زمینه پرداخته است. 

در تحقیقی جدید مشخص شده است که با تحریک حس بویایی، می‌توان حافظه را تقویت کرد. 

بر اساس مطالعه‌ای که در نشریه «فرونتیرز نوروساینس» (پیشگامان علم عصب‌شناسی) منتشر شده است، افراد مسنی که هنگام خواب در معرض بوی خاصی قرار گرفتند، در آزمون‌های حافظه کلامی عملکرد بهتری نشان دادند. همچنین عملکرد آن‌ها در مسیر مغزی که پشتیبان حافظه است، بهبود یافت. 

لزلی کی، استاد روانشناسی و علوم اعصاب در دانشگاه شیکاگو، که در این پژوهش شرکت نداشته است، می‌گوید: «این اولین قدم مهم است که نشان می‌دهد چگونه غنی‌سازی خیلی ساده بو‌ها می‌تواند بر حافظه تاثیر‌گذار باشد یا دست‌کم مانع از بین‌ رفتن آن شود.» 

تعدادی از بیماری‌های عصبی، مانند آلزایمر، پارکینسون، اسکیزوفرنی و افسردگی، قبل از تضعیف حس بویایی ایجاد می‌شوند. از مدت‌ها پیش، مشخص شده است که صدمه دیدن حس بویایی، چه به‌دلیل افزایش سن باشد چه قرار گرفتن در معرض سموم، سیگار کشیدن، یائسگی و گرفتگی‌های شدید بینی، به از دست رفتن حافظه منجر می‌شود. 

مایکل لئون، استاد عصب‌شناس و رفتارشناس در دانشگاه ارواین کالیفرنیا، می‌گوید: «با افزایش سن، حافظه قدم‌به‌‌قدم با توانایی حس بویایی پیش می‌رود.»

البته این پژوهشی بزرگ نبود و در آن ۴۳ داوطلب سالم در گروه سنی ۶۰ تا ۸۵ سال بررسی شدند. 

نصف افراد شرکت‌کننده به‌مدت چهار ماه، هر شب دو ساعت، در معرض رایحه قرار گرفتند. حافظه کلامی این افراد ۲۲۶ درصد بهتر از افرادی بود که در معرض بو قرار نگرفتند. اسکن مغز این افراد نیز تفاوت‌هایی را نشان می‌داد. 

چرا چنین اتفاقی می‌افتد؟

ارتباط بین عملکرد حافظه و حس بویایی توجیه زیست‌شناختی (بیولوژیکی) دارد. سیستم دخیل در بویایی در مغز یک یا دو اتصال با منطقه دخیل در شناخت فاصله دارد و در واقع، این دو ناحیه به هم نزدیک‌اند. در حالی که سیستم‌های بویایی و شنوایی بسیار دورتر قرار دارند. 

به گفته لئون، بویایی تنها حسی است که یک مسیر مستقیم به مرکز حافظه دارد در نتیجه، تاثیر آن بر حافظه از سایر حواس پنج‌گانه بیشتر است. 

لئون و گروه تحقیق از مشاهده بهبود حافظه کلامی بسیار شگفت‌زده شدند. اغلب افراد در شناسایی عطرها ناتوان‌اند، آن‌ها می‌دانند که مثلا فلان عطر خوب است، اما قادر به تشخیص بوی گل رز یا دارچین و ... نیستند.  

مطالعه اخیر روی افراد مسن مبتلا به زوال عقل نشان می‌دهد با قرار گرفتن آن‌ها در معرض ۴۰ رایحه مختلف، آن هم دوبار در روز، حافظه‌شان به میزان قابل‌ملاحظه‌ای تقویت می‌شود. 

البته، برای تایید این نظر که تحریک مغز با رایحه‌های مختلف، حافظه را تقویت می‌کند یا به کاهش زوال شناختی منجر می‌شود، به آزمایش و پژوهش بسیار گسترده‌ای نیاز است. 

تحریک حس بویایی بیش از هر زمان دیگری مهم است

لزلی کی در این زمینه می‌گوید: «همه‌گیری کووید-۱۹ خطر کاهش حس بویایی را بیشتر کرد. بنا‌ بر نتایجی که از تحقیقات به دست آمد، تقریبا ۱۵ میلیون نفر پس از ابتلا به کووید-۱۹، حس بویایی‌شان را اگرچه نه برای همیشه، تا ماه‌ها از دست دادند، که احتمال دارد بعدها در معرض خطرات ناشی از مشکلات شناختی مغز قرار بگیرند.»

او در ادامه می‌افزاید: «فکر می‌کنم در حال حاضر توجه به سلامت حس بویایی بسیار مهم است.»

حتی ابتلا به نوع خفیف کووید-۱۹ می‌تواند در نقاطی از مغز که با حس بویایی در ارتباط است مشکل‌ساز شود، که نشان می‌دهد پس از کووید‌ـ‌۱۹ احتمالا موجی از زوال عقل در راه است. 

برای تحریک حافظه چه رایحه‌ای مناسب است؟

لئون می‌گوید: «به نظر می‌رسد که نوع رایحه زیاد مهم نیست. البته ترکیب کردن بوهای مختلف درست نیست، اما هرچه تنوع رایحه‌ها بیشتر باشد بهتر است.»

به عقیده او، خواب یا بیدار بودن فرد در شناخت بو‌ها تاثیری ندارد، اما استفاده از پخش‌کننده‌ رایحه در شب در هر صورت راحت‌تر است تا اینکه بخواهید دو بار در روز در شیشه عطر را باز و آن را استشمام کنید. 

لئون می‌گوید: «بو خواب را مختل نمی‌کند. نور شدید، صدا و لمس افراد را از خواب بیدار می‌کند. اما افراد با بوها– حتی اگر بوی سرخ‌ کردن گوشت باشد‌ــ بیدار نمی‌شوند.»

به باور لئون، مغز به‌ویژه با افزایش سن، به انواع محرک‌ها نیاز دارد. 

افراد مسنی که آب مروارید دارند برای بهبود بینایی، باید جراحی شوند. آن‌ها که مشکلات شنوایی دارند، باید از سمعک استفاده کنند. پس از قرنطینه و تعطیلی سراسری در دوران همه‌گیری کووید-۱۹، همه باید روابط اجتماعی خود را افزایش دهند. ورزش و تغذیه سالم هم از ارکان ضروری زندگی است. 

حالا هم به توصیه پژوهشگران، باید تحریک حس بویایی را به فهرست فعالیت‌هایی که در راستای مبارزه با پیر شدن مغز انجام می‌دهیم، اضافه کنیم.