داشتن کپی برابر اصل از یک انسان تا قرن‌ها از نظر علمی حل‌نشده باقی مانده بود و دوقلوهای همسان تا زمانی که علم ژنتیک اسرار شباهت آن‌ها به هم را فاش کرد، از عجایب خلقت به شمار می‌رفتند. به دوقلوها گاه قدرت‌های ماوراء طبیعی هم نسبت داده می‌شد؛ مخصوصا اینکه هر دوقلویی که از یک رحم بیرون می‌آمدند الزاما هم‌جنس یا شبیه هم نبودند.

تولد دوقلو، سه قلو و حتی چندقلوها در بسیاری از پستانداران رایج است. جوجه‌تیغی‌های اروپایی معمولا در یک زایمان ۹ بچه به دنیا می‌آورند اما ما انسان‌ها بیشتر به تک‌زایی در هر زایمان متمایل‌ایم و اگرچه راه‌های زیادی برای تشکیل دوقلوها وجود دارد، شما به احتمال زیاد در زندگی خود تنها با دوقلوهای ناهمسان و همسان روبرو شده‌اید و احتمالا پیش‌تر در مورد این دو نوع معمولی دوقلوها چیزهایی هم شنیده‌اید؛ اما آیا تفاوت آن‌ها را می‌دانید؟ و آیا می‌دانستید که انواع دیگری از دوقلوها هم وجود دارند؟

دنیای دوقلوها همچنان برای دانشمندان علوم پزشکی و انسانی محل کشف رمزورازهای جدید است. جولیان پسکین، پزشک متخصص زنان و زایمان که خود یکی از دوقلوها است، در مورد انواع رایج دوقلوها، انواع نادر دوقلوها و هر چیز دیگری که در مورد دوقلوها ممکن است پرسش‌برانگیز باشد با مجله پزشکی کلینیک کلیولند صحبت کرده است.

دوقلوهای ناهمسان و همسان 

بیایید با اصول اولیه در تشکیل جنین شروع کنیم تا شیوه خلق دوقلوها را بفهمیم.

هنگام تخمک‌گذاری، یک یا چند تخمک آزاد می‌شوند. هنگامی که اسپرم یک تخمک را بارور می‌کند، آن تخمک زیگوت نامیده می‌شود. زیگوت به‌سرعت رشد می‌کند و به یک خوشه کوچک از سلول‌ها تبدیل می‌شود که از لوله فالوپ حرکت می‌کند و در رحم جاگیر می‌شود. این خوشه سلولی به رشد ادامه می‌دهد و شروع به تشکیل جفت می‌کند تا مواد مغذی برای جنین در حال رشد را فراهم کند.

دوقلوهای ناهمسان

ممکن است فکر کنید در هر چرخه تخمک‌گذاری یک تخمک آزاد می‌شود اما همیشه این‌طور نیست. دوقلوهای ناهمسان به این دلیل به وجود می‌آیند که برخی افراد هم‌زمان دو تخمک (یا بیشتر) آزاد می‌کنند که به آن ابرتخمک‌گذاری می‌گویند.

شکل‌گیری دوقلوهای ناهمسان زمانی اتفاق می‌افتد که دو اسپرم مختلف که معمولا از یک اهداکننده‌اند، دو تخمک مختلف در یک چرخه تخمک‌گذاری را بارور می‌کنند. بنابراین هر کدام از قل‌ها از یک زیگوت مجزا می‌آیند و ژن‌های متفاوتی دارند. به دوقلوهای ناهمسان دوقلوهای دوتخمکی هم می‌گویند.

اما دوقلوهای همسان حاصل یک زیگوت‌اند که به دو قسمت تقسیم می‌شود. آن‌ها از یک تخمک و اسپرم یکسان می‌آیند، بنابراین ژنتیک یکسانی دارند.

دوقلوهای ناهمسان چقدر به هم شبیه‌اند؟

دوقلوهای ناهمسان از نظر ژنتیکی به اندازه هر خواهر و برادر دیگری که والدین بیولوژیکی مشترک دارند، به هم شباهت دارند.

دکتر پسکین توضیح می‌دهد که این امر به این دلیل است که هر تخمک و هر اسپرم حاوی ژن‌های متفاوتی‌اند. ژن‌های موجود در هر تخمک و هر اسپرم ترکیبی از ژن‌های به ارث رسیده از والدین‌اند. بنابراین یکی از دوقلوهای ناهمسان می‌تواند ژن‌هایی برای چشم‌ آبی و چال گونه داشته باشد در حالی که دیگری چشم‌هایی قهوه‌ای دارد و از چال لپ هم خبری نیست.

دوقلوهای ناهمسان ممکن است همجنس باشند یا نباشند. یعنی دوقلوهای ناهمسان می‌توانند دو پسر، دو دختر یا یک پسر و یک دختر باشند.

تولد دوقلوهای ناهمسان چقدر رایج‌ است؟

امکان تولد دوقلوهای ناهمسان بیشتر از دوقلوهای همسان است. دکتر پسکین می‌گوید آنچه جالب است این است که دوقلوهای ناهمسان در برخی نقاط جهان بیشتر از سایر مناطق متولد می‌شوند.

تحقیقات نشان داده‌ که نرخ دوقلوزایی در آفریقا و آمریکای شمالی بالاتر است و از هر هزار تولد، حدود ۱۷ مورد دوقلو است. البته جامعه ایگبوــ‌اورا (Igbo-Ora) در جنوب‌غربی نیجریه در زمینه تولد دوقلوی ناهمسان در جهان رکورددار است و محققان می‌گویند که از هر هزار تولد در این جمعیت، ۴۵ بار دوقلو به دنیا می‌آیند.

دوقلوها در آمریکای جنوبی و آسیا نادرترند و از هر هزار تولد تنها حدود ۹ تولد به دوقلوزایی منجر می‌شوند.

دکتر پسکین می‎‌گوید: «نرخ تولد دوقلوهای همسان در هیچ نقطه‌ای از جهان تغییر چندانی نمی‌کند اما تولد دوقلوهای ناهمسان بسیار متفاوت است. دلیل این امر به تحقیقات بیشتری نیاز دارد، اما ما می‌دانیم که ابرتخمک‌گذاری که برای رشد دوقلوهای ناهمسان لازم است، چیزی است که ممکن است از نظر ژنتیکی مستعد آن باشید.»

چه کسی بیشتر احتمال دارد که دوقلوهای ناهمسان داشته باشد؟

احتمالا شنیده‌اید که درمان‌های باروری مانند لقاح آزمایشگاهی (آی‌وی‌اف) و داروی باروری کلومیفن می‌تواند به افزایش شانس تولد دوقلوهای ناهمسان منجر شوند. این درست است، اما عوامل دیگری نیز وجود دارند. دکتر پسکین می‌گوید افراد در موارد زیر بیشتر احتمال دارد که ابرتخمک‌گذاری داشته باشند:

ــ کسانی که بالاتر از ۳۵ سال دارند
ــ افراد دارای شاخص توده بدنی (BMI) بالاتر از ۳۰
ــ آن‌هایی که قبلا هم زایمان کرده‌اند
ــ‌آن‌هایی که در گذشته هم دوقلوهای ناهمسان داشته‌اند
ــ کسانی که مادر یا خواهر بیولوژیکی آن‌ها دوقلوهای ناهمسان داشته‌اند

دوقلوهای همسان (مونوزیگوت)

به دوقلوهای همسان دوقلوهای تک‌تخمکی نیز گفته می‌شود. به این دلیل که آن‌ها نتیجه یک زیگوت‌اند (تخمک بارور شده) که به دو قسمت تقسیم می‌شود. دانشمندان در حال حاضر نمی‌دانند چه چیزی باعث این تقسیم می‌شود اما نتیجه به هر حال دو جنین است که چون از یک تخمک و یک اسپرم می‌آیند، ژنتیک یکسانی دارند.

به جز در مواردی که دوقلوهای همسان دارای اندام تناسلی مبهم یا بیناجنسیتی‌اند، اکثر دوقلوهای همسان در بدو تولد هم‌جنس خواهند بود (دو دختر یا دو پسر).

دوقلوهای همسان بسیار شبیه به هم‌اند؛ در واقع از اکثر خواهر و برادرها شبیه‌ترند! اما دکتر پسکین توضیح می‌دهد که وقتی از دوقلوهای «همسان» حرف می‌زنیم، به این معنا نیست که آن‌ها هیچ تفاوت فیزیکی با هم ندارند: «عواملی فراتر از ژن‌های شما وجود دارند که بر ظاهرتان تاثیر می‌گذارند. زندگی دوقلوهای همسان می‌تواند تفاوت بزرگی در ظاهر آن‌ها ایجاد کند. چیزهایی مانند اینکه یکی از آن‌ها سیگار بکشد یا زمان بیشتری را زیر نور خورشید بگذراند، یا بیشتر ورزش می‌کند، یا استرس‌های بیشتری در زندگی داشته باشد... همه این‌ها تاثیر دارند.»

حتی در بدو تولد نیز ممکن است بتوانید تفاوت‌هایی را در دوقلوهای همسان مشاهده کنید. زیرا ممکن است در رحم جهش‌های ژنتیکی کوچک اتفاق بیفتد. بنابراین یکی از دوقلو ممکن است لکه یا خال مادرزادی داشته باشد که به شما کمک کند او را از دیگری تشخیص دهید. یا شاید یکی نسبت به دیگری از جفت خون بیشتری دریافت کرده باشد، بنابراین یکی از دوقلوها در بدو تولد کمی بزرگ‌تر از دیگری است.

تولد دوقلوهای همسان چقدر رایج است؟

موارد تولد دوقلوهای همسان کمتر از دوقلوهای ناهمسان است. تولد دوقلوهای همسان از هر هزار تولد در سه تا پنج مورد اتفاق می‌افتد. امکان تولد دوقلوهای همسان در یک خانواده هم به میزان تولد دوقلوهای ناهمسان نیست.

مشکلات بارداری

این یک تصور رایج اشتباه است که دوقلوهای ناهسان دو جفت دارند و دوقلوهای همسان یک جفت مشترک. دکتر پسکین می‌گوید تنها راهی که می‌توانید مطمئن شوید دوقلوها همسان‌اند یا ناهمسان، آزمایش‌های دی‌ان‌ای بعد از زایمان است.

دوقلوهای همسان ممکن است یک یا دو جفت داشته باشند؛ این بستگی دارد که زیگوت چقدر زود شکافته شود. اگر شکاف زودتر اتفاق بیفتد، یعنی حدود سه یا چهار روز پس از لقاح، آن‌ها دو جفت جداگانه ایجاد می‌کنند اما اگر شکاف بعدا اتفاق بیفتد، ممکن است جفت مشترک داشته باشند.

دکتر پسکین توضیح می‌دهد: «مشکل جفت منفرد در دوقلوهای تک‌تخمکی این است که در این صورت، رگ‌های خونی مشترک وجود دارند که به آن سندرم انتقال خون دوقلو به دوقلو گفته می‌شود و می‌تواند باعث شود یکی از دوقلوها نسبت به دیگری خون بسیار بیشتری دریافت کند. در نتیجه می‌تواند باعث شود یکی از قل‌ها بسیار بزرگ شود و دیگری کوچک‌تر بماند یا حتی رشد نکند.»

به همین دلیل و موارد دیگر حاملگی دوقلو نسبت به تک‌قلو خطر بیشتری دارد. به افرادی که دوقلو و چند قلو باردارند، توصیه می‌شود برای اطمینان از رشد سالم جنین، آزمایش‌های قبل از تولد و مشاوره‌های پزشکی مضاعف انجام دهند.

انواع کمیاب دوقلوها

دوقلوهای همسان و ناهمسان تا حد زیادی رایج‌ترین انواع دوقلوها به شمار می‌روند، اما انواع دیگری از دوقلوها نیز وجود دارد. این دوقلوها معمولا پایشان به رسانه‌ها و سرخط خبرها هم باز می‌شود زیرا بسیار غیرمعمول‌اند.

دوقلوهای به‌هم‌چسبیده

دوقلوهای به‌هم چسبیده دو جنین کاملا شکل‌گرفته را توصیف می‌کنند که به هم متصل‌اند. تولد دوقلوهای به‌هم‌چسبیده در مواردی بسیار نادر اتفاق می‌افتد که زیگوت‌ شروع به شکافتن می‌کند، اما به طور کامل از هم باز و جدا نمی‌شود. نتیجه تولد دوقلوهای همسانی است که احتمالا یک یا چند عضو مشترک دارند.

دکتر پسکین توضیح می‌دهد: «اگر تخمک حدود روز هفتم پس از لقاح شکافته شود، خطر ایجاد دوقلوهایی با اعضای مشترکی، وجود دارد.»

دوقلوهای به‌هم‌چسبیده ممکن است به اشکال مختلفی به هم وصل باشند؛ از قسمت شکم، سینه، سر یا جاهای دیگر. دکتر پسکین اشاره می‌کند که این روزها ممکن است بتوان برخی دوقلوهای به‌هم‌چسبیده را از هم جدا کرد، اما این همیشه ممکن نیست. جدا کردن دوقلوهای به‌هم‌چسبیده تصمیمی است که به والدین با مشورت تیم پزشکی واگذار می‌شود.

تخمین زده می‌شود که تولد دوقلوهای به هم چسبیده تنها یک بار در هر ۵۰ هزار بارداری اتفاق می‌افتد.

دوقلوهای انگلی

دوقلوهای انگلی نوعی از دوقلوها هستند که یکی از آن‌ها کاملا رشد یافته و دیگری رشد نیافته است. جنین رشد‌نیافته در واقع زنده نمی‌ماند و اغلب از بارداری جان سالم به در نمی‌برد. در نتیجه قل باقی‌مانده ممکن است شبیه انسانی باشد که چند اندام‌ اضافی دارد.

دوقلوهای انگلی ممکن است مانند دوقلوهای به هم چسبیده رشد کنند، جایی که یک زیگوت به طور کامل از هم جدا نمی‌شود یا ممکن است از دو تخمک بارورشده جداگانه که با هم ترکیب می‌شوند به وجود بیایند. در این صورت، رشد یک زیگوت به‌خودی‌خود متوقف و بقایایش به قل دوم متصل می‌شود.

آمار تولد دوقلوهای انگلی حدودا یک مورد از هر یک میلیون تولد در سراسر جهان است.

دوقلوهایی که در سنین بارداری متفاوت‌اند

معمولا فرد باردار در دوران بارداری دوباره تخمک‌گذاری نمی‌کند زیرا تغییرات هورمونی تقریبا همیشه از آزاد شدن تخمک جلوگیری می‌کنند و اجازه نمی‌دهند جنین دیگری تشکیل شود؛ اما در شرایط استثنایی، ممکن است در دوران بارداری هم تخمک آزاد شود و آن تخمک بارور شود و رشد کند. به این حالت بارداری مضاعف یا سوپرفتیشن می‌گویند.

نتیجه این بارداری دو جنین است که از نظر رشدی در مراحل مختلف سنی‌اند زیرا به طور جداگانه تشکیل شده‌اند. تنها حدود ۱۰ مورد تاییدشده از دوقلوهای مضاعف وجود دارد. اگرچه سن آن‌ها از نظر بارداری متفاوت است، معمولا تمایل دارند با هم متولد شوند.

دوقلوها با پدرهای متفاوت

در موارد بارداری مضاعف ممکن است دوقلوها پدرهای متفاوتی داشته باشند. از آنجا که تخمک‌ها در زمان‌های مختلف آزاد می‌شوند، می‌توانند با اسپرم دو شریک جنسی جداگانه بارور شوند.

دوقلوهای نیمه‌همسان

همه ما شنیده‌ایم که برای باردار شدن به یک تخمک و یک اسپرم نیاز است. اما در موارد فوق‌العاده نادر که در حال حاضر دو مورد از آن ثبت شده، دوقلوها ممکن است نتیجه لقاح یک تخمک با دو اسپرم باشند.

یک مطالعه موردی در سال ۲۰۱۹ مجموعه‌ای از «دوقلوهای نیمه‌همسان» را توصیف می‌کند. از آنجا که آن‌ها جفت مشترک داشتند، پزشکان ابتدا تصور می‌کردند که آن‌ها دوقلوهای همسان‌اند. اما وقتی سونوگرافی نشان داد که دستگاه تناسلی آن‌ها متفاوت است، آزمایش‌های بیشتری انجام شد.

دانشمندان می‌گویند که این دوقلوها ۱۰۰ درصد از دی‌ان‌ای مادر بیولوژیکی و ۷۸ درصد از دی‌ان‌ای پدر بیولوژیکی خود به ارث می‌برند.

فرضیه این است که دو اسپرم مختلف تخمک را بارور کرده‌اند و سپس زیگوت شکافته شده است. این بدان معنا است که دوقلوها از یک تخمک به وجود آمده‌اند اما مواد ژنتیکی از دو اسپرم متفاوت را به اشتراک می‌گذارند.

دوقلوهای شبه‌همسان (دوقلوهای جسم قطبی)

ممکن است در مورد نوع دیگری از دوقلوزایی به نام دوقلوهای شبه‌همسان یا دوقلوهای جسم قطبی شنیده باشید. محققان می‌گویند از این نوع دوقلوها هیچ مورد شناسایی‌شده‌ای وجود ندارد و ما راهی برای آزمایش آن‌ها نداریم. بنابراین این ایده که آن‌ها می‌توانند وجود داشته باشند، بیشتر یک نظریه است تا چیزی که ما به طور قطع از آن مطمئن باشیم.

ایده این است: یک تخمک بارورنشده تقسیم شود. این یک بخش طبیعی از فرایند تخمک‌گذاری است که به پدید آمدن یک تخمک و یک شاخه به نام جسم قطبی منجر می‌شود. جسم قطبی معمولا توسعه‌نیافته است و عموما ناپدید می‌شود.

به لحاظ نظری، اگر جسم قطبی به اندازه کافی قوی باشد، می‌توان آن را همراه با تخمک بارور کرد. نتیجه دوقلوهایی خواهند بود که چون از یک تخمک اما دو اسپرم متفاوت می‌آیند، جایی مابین ناهمسان و همسان‌اند.