جان باختن مهسا امینی در بازداشت پلیس امنیت اخلاقی تهران، خشم عمومی را برانگیخت و خیزش سراسری ایرانیان را کلید زد. یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های خیزش سراسری اخیر با اعتراض‌های پیشین ایرانیان این بود که هزاران کودک و نوجوان نیز به جمع معترضان پیوستند و مطالباتشان را در خیابان‌ها و مدارس فریاد زدند.

بر مبنای ماده ۱ پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک، هر فرد زیر ۱۸ سال کودک محسوب می‌شود و حکومت‌ها باید در همه امور منافع عالی کودکان را در نظر بگیرند. جمهوری اسلامی ایران هم حدود سه دهه پیش به جمع امضاکنندگان این کنوانسیون پیوست اما در تمام این سال‌ها به اشکال مختلف تعهداتش را زیر پا گذاشت. در جریان خیزش سراسری ایرانیان نیز که از اواخر شهریور ۱۴۰۱ آغاز شد، آنچه برای حاکمیت اولویت داشت، بقای جمهوری اسلامی بود نه منافع کودکان؛ بنابراین دستور سرکوب معترضان صادر شد و کودکان نیز از این ماجرا مستثنا نبودند.

در جریان خیزش سراسری در ایران، ده‌ها کودک در شهرهای مختلف بازداشت شدند و شماری نیز به شکل‌های مختلف جانشان را از دست دادند و از ۲۹ شهریور که نیکا شاکرمی در تهران و زکریا خیال در پیرانشهر در جریان اعتراض‌های خیابانی کشته شدند، تا چندین ماه پس از آن‌، ده‌ها کودک و نوجوان در مناطق مختلف ایران قربانی شدند. از این میان، برخی از آن‌ها مانند سارینا اسماعیل‌زاده، کیان پیرفلک، ابوالفضل امیرعطایی، سیاوش محمودی، ابوالفضل آدینه‌زاده، آرتین رحمانی و کومار درافتاده شهرت جهانی پیدا کردند و از برخی دیگر تنها یک نام به جا ماند.

بررسی‌های ایندیپندنت فارسی نشان می‌دهد که در مدت کمتر از یک سال، در مجموع ۹۱ کودک در ایران و یک نوزاد در اقلیم کردستان در ارتباط با جمهوری اسلامی جانشان را از دست داده‌ یا به‌طور مشکوکی فوت کرده‌اند. از این میان، مرگ دست‌کم ۸۸ نفر از آنان مستقیم با خیزش سراسری در ارتباط بوده است.

شماری از این کودکان با سلاح جنگی، شلیک مستقیم گلوله و گاز اشک‌آور یا اصابت جسم سخت (باتوم) کشته شدند و برخی نیز در بازداشت یا پس از آزادی به طرز مشکوکی فوت کردند.

مقام‌های امنیتی و انتظامی جمهوری اسلامی مسئولیت مرگ هیچ‌یک از این کودکان را برعهده نگرفتند. آن‌ها کشته شدن کودکان با شلیک مستقیم را به «عوامل تروریستی» نسبت دادند و درباره کودکانی که اصابت جسم سخت باعث مرگ آن‌ها شد، ادعای پرت شدن از ارتفاع را مطرح کردند. کودکانی هم که به‌طور مشکوک جان باختند، به «خودکشی» متهم شدند.

روز هشتم مهرماه که به «جمعه خونین زاهدان» مشهور شد، خونین‌ترین روز کودکان در ایران بود؛ به‌ طوری‌ که طی یک روز دست‌کم ۱۸ کودک در زاهدان هدف قرار گرفتند و کشته شدند. البته احتمال می‌رود شمار جان‌باختگان زیر ۱۸ سال بیش از این باشد اما کمپین فعالان بلوچ و خبرگزاری حال‌وش از احراز هویت ۱۸ کودک خبر داده‌اند.

پس از هشتم مهرماه، روز ۳۰ شهریور، دومین روز خونین کودکان در ایران بود. در این روز دست‌کم ۱۰ کودک از جمله سارینا اسماعیل‌زاده کشته شدند. مهدیس حسینی هم که در همین روز مجروح شده بود، مدتی بعد به‌طرز مشکوکی فوت کرد.

روز ۲۵ آبان، هم سومین روز خونین کودکان در ایران بود؛ در جریان اعتراض‌های این روز مهدی کابلی کفشگیری در گرگان، دانیال پابندی در سقز و سپهر مقصودی، آرتین رحمانی و کیان پیرفلک در ایذه هدف قرار گرفتند و جان باختند.

روز ۳۱ شهریور هم با جان باختن دست‌کم چهار کودک، چهارمین روز خونین کودکان در ایران بود. طی روزهای دیگر نیز تا زمانی که اعتراض‌ها ادامه داشت، کشته شدن کودکان هم ادامه پیدا کرد. 

از میان ۹۲ کودک جان‌باخته طی یک سال اخیر ۲۱ یک نفر دختر بودند. پراکندگی جغرافیایی کودکان کشته‌شده هم نشان می‌دهد که سیستان و بلوچستان با ۲۲ کودک قربانی در صدر است. پس از آن، تهران با ۱۲ کودک و آذربایجان غربی با هشت کودک در ردیف دوم و سوم قرار دارند. استان خوزستان با هفت کودک در ردیف چهارم است و استان‌های کردستان، کرمانشاه، البرز و مازندران هم هر یک با پنج کودک در ردیف‌های بعدی قرار گرفته‌اند.

نگاهی به روزشمار جان ‌باختن کودکان در روزهای اول خیزش سراسری آشکار می‌کند که از ۲۹ شهریور تا روز هشتم مهر، دست‌کم ۴۱ کودک در نقاط مختلف ایران در ارتباط با اعتراض‌ها جانشان را از دست دادند. در حالی‌ که سازمان‌های مرتبط با حقوق کودکان از جمله یونیسف در قبال قربانی شدن کودکان سکوت کرده‌اند.

طنین فریاد «مرگ بر حکومت بچه‌کش» در سراسر ایران

در بیش از چهار دهه گذشته، کودکان ایران بارها و به اشکال مختلف قربانی سیاست‌ها و زیاده‌خواهی‌های جمهوری اسلامی شدند. در سال‌های ابتدای وقوع انقلاب اسلامی، کودکان زیادی تحت‌تاثیر آموزش‌های ایدئولوژیک و به نام دفاع از «اسلام و میهن» راهی جبهه‌های جنگ شدند. بسیاری از آن‌ها مجروح جنگی به خانه بازگشتند و ۳۳ هزار کودک‌سرباز هم کشته شدند.

قربانی کردن کودکان پای منافع حاکمیت به کشته شدن آنان در جبهه‌های جنگ محدود نبود. در سال‌های پس از انقلاب، بسیاری از منتقدان حاکمیت و باورمندان به ادیانی مانند بهائیت نیز با دستور مستقیم سران حکومت اعدام شدند؛ در حالی‌ که تعداد قابل‌توجهی از آنان زیر ۱۸ سال داشتند.

گزارش‌های آماری نشان می‌دهد که در هفت‌ سال منتهی به سال ۱۳۶۷ دست‌کم ۱۲۶ نوجوان با عناوین اتهامی جمهوری اسلامی و با احکام ناعادلانه اعدام شدند. نیلوفر تشید، دختر ۱۵ ساله عضو سازمان مجاهدین خلق که سه ماه پس از دستگیری اعدام شد، یکی از این افراد بود.

کودکان مخالف جمهوری اسلامی، طی سال‌های پس از آن نیز هدف حملات ماموران حکومت قرار گرفتند و برخی از آن‌ها نیز در جریان اعتراضات سال‌های پیشین کشته شدند.

به‌رغم اینکه کشتار کودکان و هدف قرار دادن آنان در جمهوری اسلامی سابقه‌ای دیرینه داشت، آنچه در جریان خیزش سراسری ۱۴۰۱ اتفاق افتاد، جهانیان را در بهت و حیرت فرو برد. سازمان عفو بین‌الملل کمتر از سه ماه پس از آغاز خیزش سراسری، با انتشار بیانیه‌ای درباره کشتار کودکان معترض در ایران ابراز نگرانی کرد و گفت که مشخصات ۴۴ کودک را که در اعتراض‌ها کشته شده‌اند، مستند کرده است.

چند روز پس از آن، نیز خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر، اعلام کرد ۶۴ نفر از کشته‌شدگان خیزش سراسری کودک بوده‌اند. این آمار طی ماه‌های پس از آن به ۷۱ نفر افزایش یافت.

کشته شدن کودکان بر جامعه به‌تنگ‌آمده از استبداد ایران حکم ضربه‌ای سنگین را داشت و به همین دلیل شعارهایی مانند «حکومت بچه‌کش‌ نمی‌خوایم، نمی‌خوایم» و «مرگ بر حکومت بچه‌کش» در سراسر ایران طنین‌انداز شد. به‌خصوص کشته شدن کیان پیرفلک در ایذه که آتش خشم مردم ایران را شعله‌ورتر هم کرد.  

اکنون در یک سالگی خیزش سراسری، در حالی‌ که هیچ سند مکتوب و معتبری از آمار کودکان کشته‌شده طی یک سال اخیر وجود ندارد، جست‌وجوها و بررسی‌ها نشان می‌دهد که از اواخر شهریور ۱۴۰۱ تاکنون دست‌کم ۸۸ کودک در ارتباط با اعتراض‌ها جانشان را از دست داده‌اند.

مرگ سه کودک (ملیکا برجی، مرتضی دلف زرگانی و مهرداد ملک) در جریان تعقیب و گریز خودروها رقم خورد و یک نوزاد یک‌روزه (وانیار رحمانی) هم در پی حمله‌ هوایی سپاه پاسداران به اقلیم کردستان جان باخت.

درباره ۸۸ کودکی که در ارتباط با اعتراض‌ها کشته شده‌اند، روایت‌ شاهدان عینی و سازمان‌های حقوق بشری با روایت‌ جمهوری اسلامی ایران بسیار مغایرت دارد. به‌ عنوان‌ مثال جمهوری اسلامی درباره نیکا شاکرمی و سارینا اسماعیل‌زاده، فرضیه خودکشی و سقوط از ارتفاع را مطرح کرد اما منابع حقوق بشری مرگ این دو نوجوان در اثر اصابت جسم سخت را تایید کرده‌اند. کشته شدن کودکانی مانند آرتین رحمانی و کیان پیرفلک هم از سوی جمهوری اسلامی به «تروریست‌ها» نسبت داده شد اما خانواده‌های آنان حکومت را عامل کشته شدن فرزندانشان می‌دانند. درباره کودکانی مانند آرنیکا قائم‌مقامی هم روایت حاکمیت خودکشی بود.

جمهوری اسلامی درباره علت مرگ برخی کودکان به اعتراف‌گیری اجباری از خانواده‌های آنان متوسل شد. برای مثال، پدر و مادربزرگ هستی نارویی، کودک هفت ساله اهل زاهدان، در یک ویدیو که معلوم نیست تحت چه شرایطی از آن‌ها گرفته شده است، کشته شدن فرزندشان را انکار کردند. حال‌ آنکه منابع بلوچ تایید کرده‌اند این کودک در ازدحام جمعه خونین زاهدان بر اثر استنشاق گاز اشک‌آور فوت کرده است.

درباره برخی کودکان از جمله صدف موحدی، فاطمه رحیمی، دیانا محمودی، کیانا آتش‌زر و برخی جان‌باختگان جمعه خونین زاهدان هم اطلاعات زیادی وجود ندارد اما سازمان‌های حقوق بشری نام آن‌ها را در میان کودکان جان‌باخته ثبت کرده‌اند.

در ادامه این گزارش نام ۹۲ کودک جان‌باخته طی یک سال اخیر به تفکیک روزها آمده است؛ با ذکر این توضیح که در نبود اطلاعات جامع و مستند، تنها منبع قابل‌اتکا برای فهرست کردن نام این کودکان، محل فوت و سن آن‌ها منابع خبری و تایید برخی سازمان‌های حقوق بشری بوده است.

در آماده‌سازی این فهرست از داده‌های اطلاعاتی و آماری کانون حقوق بشر ایران، حساب ۱۵۰۰ تصویر، آموزشکده توانا، سازمان حقوق بشری هه‌نگاو، سایت کردپا، شبکه حقوق بشر کردستان، خبرگزاری حال‌وش، کمپین فعالین بلوچ، سازمان حقوق بشر ایران، مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران و رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور استفاده شده است.

۲۹ شهریور

نیکا شاکرمی، ۱۶ ساله ساکن تهران متولد خرم‌آباد
زکریا خیال، ۱۶ ساله، پیرانشهر

۳۰ شهریور

امین معروفی (معرفت) ۱۶ ساله، اشنویه
ابوالفضل بائو، ۱۶ ساله، قائم‌شهر
عبدالله محمد‌پور، ۱۶ ساله، ارومیه
امیرمهدی ملک محمدی، ۱۷ ساله، تهران
سیدمهدی موسوی ۱۶ ساله، زنجان
امیرحسین بساطی، ۱۵ ساله، کرمانشاه
سارینا اسماعیل‌زاده، ۱۶ ساله، مهرشهر کرج
محمدرضا سروری، ۱۳ ساله ساکن تهران و متولد افغانستان
پویا شیدا، ۱۸ ساله، ارومیه
علی مظفری سالان‌قوچ، ۱۷ ساله، قوچان
مهدیس حسینی، ۱۶ ساله، از آمل که ۳۰ شهریور مجروح شد و چند روز بعد به‌طور مشکوکی جان باخت

۳۱ شهریور

امیرمحمد نوروزی، ۱۸ ساله، بندر انزلی
پدرام آذرنوش، ۱۷ ساله، دهدشت
ستاره تاجیک، ۱۷ ساله، ساکن تهران و متولد افغانستان
اسماعیل حیدری، ۱۸ ساله، ساکن تنکابن و متولد مشکین‌شهر

اول مهر

پارسا رضادوست، ۱۸ ساله، هشتگرد
احسان علیبازی، ۱۶ ساله، ساکن شهر قدس و متولد ایلام
پویا (علی) احمدپور پسیخانی، ۱۷ ساله، رشت

۵ مهر

سیاوش محمودی، ۷ ساله، تهران
امیرمهدی فرخی‌پور، ۱۷ ساله، تهران

۷ مهر

وانیار رحمانی، یک روزه، اقلیم کردستان

۸ مهر، زاهدان

هستی نارویی، ۷ ساله
امید نارویی، ۱۶ ساله،
دانیال شه‌بخش، ۱۱ ساله
 جواد پوشه، ۱۲ ساله
 محمد رخشانی، ۱۲ ساله
 امید سارانی، ۱۳ ساله
 سدیس کشانی، ۱۴ ساله
 موسی ویراء، ۱۸ ساله
 سامر هاشم‌زهی، ۱۵ ساله
 محمد‌امین گمشادزهی، ۱۷ ساله
 جابر شیروزهی، ۱۲ ساله
 یاسر شاهوزهی، ۱۶ ساله
علی براهویی، ۱۴ ساله
 عادل بریچی، ۱۷ ساله
 متین قنبرزهی، ۱۸ ساله
 محمد اقبال نایب‌زهی (شهنوازی)،۱۶ ساله
 امید صفرزهی، ۱۷ ساله
( ... ) میرشکار، دو ساله

۱۲ مهر

نیما شفیق‌دوست، ۱۶ ساله، ساکن ارومیه و متولد سلماس

۱۶ مهر

آیناز جواهری، ۱۵ ساله، کرمانشاه
ابوالفضل آدینه‌زاده، ۱۷ ساله، مشهد

۱۷ مهر

کیانا آتش‌زر، ۱۵ ساله، تهران

۲۰ مهر

آرمین صیادی، ۱۸ ساله، کرمانشاه
اسرا پناهی، ۱۶ ساله، اردبیل

۲۸ مهر

رضا خشنود هولاری، ۱۶ ساله، ساری

۲۹ مهر

علیرضا فیلی، ۱۷ ساله، تهران

۳۰ مهر

آرنیکا قائم‌مقامی، ۱۷ ساله، تهران

اول آبان

مهدی فرحانی، ۱۷ ساله، اهواز
علی باوی، ۱۷ ساله، اهواز

۲ آبان

مونا نقیب، ۸ ساله، سراوان
صدف موحدی، ۱۸ ساله، تهران

۳ آبان

پارمیس همنوا، ۱۴ ساله‌، ایرانشهر

۴ آبان

محمدحسین فرجی، ۱۸ ساله، تهران

۵ آبان

سارینا ساعدی، ۱۶ ساله، سنندج

۷ آبان

دیانا محمودی، ۷ ساله، پیرانشهر
کومار درأفتاده، ۱۶ ساله، پیرانشهر

۱۱ آبان

محمدمومن زند کریمی، ۱۷ ساله، سنندج

۱۲ آبان

مهدی حضرتی، ۱۸ ساله، کرج
نیما نوری، ۱۸ ساله، کرج

۱۳ آبان

مبین میرکازهی، ۱۴ ساله، خاش
یاسر بهادرزهی، ۱۷ ساله، خاش

۱۵ آبان

محمد قائمی‌فرد، ۱۷ ساله، دزفول

۲۰ آبان

امیرعلی فولادی، ۱۶ ساله، کرمانشاه

۲۱ آبان

علی آبیار، ۱۷ ساله، تکاب
محمدجواد زمانی، ۱۶ ساله‌، تهران

۲۴ آبان

میلاد سعیدی، ۱۶ ساله، تنکابن

۲۵ آبان

مهدی کابلی کفشگیری، ۱۵ ساله، گرگان
دانیال پابندی، ۱۷ ساله، سقز
سپهر مقصودی، ۱۴ ساله، ایذه
آرتین رحمانی، ۱۶ ساله، ایذه
کیان پیرفلک، ۹ ساله، ایذه

۲۹ آبان

بهاالدین ویسی، ۱۶ ساله، جوانرود
کاروان قادرشکری، ۱۶ ساله، پیرانشهر

۳۰ آبان

آرام مجد، ۱۷ ساله، قائم‌شهر

اول آذر

محمدحسین کمندلو، ۱۶ ساله، تهران

۴ آذر

مائده (ماهک) هاشمی، ۱۶ ساله، ساکن شیراز و متولد کنگان

۶ آذر

رضا کاظمی، ۱۶ ساله، کامیاران

۷ آذر

امین خانلو، ۱۶ ساله، تهران

۱۱ آذر

سیروس شریفی آب‌دوزک
امیرمحمد (ایلیاد) رحمانی‌پور، ۱۶ ساله، فیروزآباد فارس

۴ دی

سها اعتباری، ۱۲ ساله، بستک هرمزگان

۵ دی

مهرداد ملک، ۱۷ ساله، قزوین

دی‌ماه

فاطمه رحیمی، ۱۶ ساله، خمین

۲۳ دی

ستایش شریفی‌نیا، ۱۶ ساله، کردکوی استان گلستان

۲۸ دی

شیده علی‌پرست، ۱۸ ساله، لاهیجان

۳ فروردین

مزدک مریانه همدانی، ۱۶ ساله، رشت

۵ خرداد

ابوالفضل‌ امیرعطایی، ۱۶ ساله‌، شهرری

۱۸ خرداد

مرتضی دلف زرگانی، ۹ ساله، شوشتر

۱۳ تیر

ملیکا برجی، ۱۲ ساله، کرج