خبرگزاری سی‌ان‌ان روز چهارشنبه، ۴ اکتبر (۱۲ مهر)، در گزارشی به موضوع تجارت تسلیحاتی اسرائیل با جمهوری آذربایجان در اوضاع حساس پس از پیروزی در مناقشه قره‌باغ پرداخت.

بر اساس این گزارش، جمهوری آذربایجان از سال ۲۰۲۰، با کمک تسلیحاتی ترکیه و اسرائیل، جنگ ۴۴ روزه را برای تصرف مناطقی به راه انداخت که در اختیار ارمنی‌های قومی بود. در آن زمان، نیروهای آذربایجان از هاروپ- که پهپادی انتحاری شناخته می‌شود- و همچنین دیگر پهپادهای اسرائیلی در جریان جنگ استفاده کردند.

  سی‌ان‌ان نوشته است که به گفته محققان تسلیحاتی، اگرچه روابط میان دولت‌های جمهوری آذربایجان و اسرائیل در مجموع محتاطانه است، بیشتر واردات تسلیحاتی آذربایجان شامل تجهیزات اسرائیلی است. مقام‌های آذربایجان خودشان نیز تسلیحات اسرائیلی را بخشی جدانشدنی از موفقیت کشورشان در قره‌باغ کوهستانی در جنگ ۲۰۲۰ معرفی کرده‌اند.

اکنون، در حالی که پس از حمله نظامی آذربایجان بیش از یکصد هزار ارمنی قومی از قره‌باغ کوهستانی گریخته‌اند، روابط اسرائیل و جمهوری آذربایجان بیش از پیش زیر ذره‌بین قرار گرفته است، تا آنجا که سرمقاله‌ یکی از مهم‌ترین روزنامه‌های اسرائیل به نام هاآرتص تیتر زد: «اثر انگشت این کشور در پاک‌سازی قومی قره‌باغ دیده می‌شود.»

یک سرهنگ سابق ارتش دفاعی آرتساخ (نیروی نظامی جدایی‌طلبان ارمنی در قره‌باغ) که نخواست نامش فاش شود به سی‌ان‌ان گفت: «در جنگ ۲۰۲۰ و همچنین در درگیری اخیرهمواره از پهپادها استفاده شده است.»

او تاکید کرد: «جمهوری آذربایجان از پهپادهای تهاجمی کامیکازه هاروپ، هرمس-۴۵۰، و پهپادهای شناسایی دیگری استفاده کرده است که همه آن‌ها ساخت شرکت‌های اسلحه‌سازی اسرائیلی است.»

آذربایجان در مدتی کوتاه در جنگ ۲۰۲۰ پیروز شد و پس از اخراج آذری‌های قومی در اواخر دهه ۱۹۸۰ و اوایل دهه ۱۹۹۰، بخش بزرگی از سرزمین‌هایی را که در سطح بین‌المللی بخشی از آذربایجان شناخته شده است، اما به دست ارمنی‌های قومی اداره می‌شد، پس گرفت.

نبرد آخر در قره‌باغ نیز طی ۲۴ ساعت به سود جمهوری آذربایجان به نتیجه رسید و پس از ماه‌ها محاصره، کل آن منطقه زیر سلطه و نظارت جمهوری آذربایجان باقی ماند. تقریبا همه ۱۲۰ هزار ارمنی قومی در این قلمرو یا به ارمنستان گریخته‌اند یا پیش‌بینی می‌شود که از ترس پاک‌سازی قومی تمام‌عیار یا جنایت‌های جمعی فرار کنند، اگرچه آذربایجان تاکید می‌کند که به حقوق آن‌ها در آنجا احترام خواهد گذاشت.

آذربایجان و اسرائیل شریکان نظامی نزدیکی محسوب می‌شوند. بر اساس گزارش موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم، بیش از ۶۰ درصد از واردات تسلیحات آذربایجان بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰ از اسرائیل بوده است. این میزان ۱۳ درصد از کل صادرات اسرائیل در آن مدت بود. تحقیقات این موسسه نشان می‌دهد که بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰، آذربایجان طیف گسترده‌ای از پهپادها و موشک‌ها و خمپاره‌ها را از اسرائیل خریده است.

با این حال، به گفته پیتر ویزمن، محقق ارشد موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم، جزئیات گستره تجارت تسلیحاتی آذربایجان-اسرائیل ناشناخته است.

او در این مورد تاکید کرد: «ما پیش از سال ۲۰۲۰ اطلاعات زیادی داشتیم و این اطلاعات ناگهان متوقف شد. آذربایجان در سال ۲۰۲۰ از مقدار چشمگیری از تجهیزاتش استفاده کرد. بنابراین، به احتمال زیاد، آن‌ها به روابطشان با اسرائیل ادامه داده‌اند.»

 نظر کارشناسان بر این است که تجارت تسلیحاتی این دو کشور در دوره‌ای درست قبل از شروع جنگ آذربایجان شکل فعال‌تری به خود گرفته است. یک گزارش تحقیقی هاآرتص در مارس ۲۰۲۳ نشان داد که پروازهای یک شرکت هواپیمایی آذربایجان بین باکو و پایگاه هوایی اوودا در اسرائیل در ماه‌های قبل از حمله آذربایجان به مواضع جدایی‌طلبان در قره‌باغ در سپتامبر ۲۰۲۰ افزایش یافت.

به همین ترتیب، هاآرتص در اواسط سپتامبر گزارش داد که همان شرکت هواپیمایی کمتر از یک هفته پیش از اینکه آذربایجان آخرین حمله را در قره‌باغ آغاز کند، بین باکو و اوودا پروازهایی داشته است.

محقق ارشد موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم با اشاره به این شواهد گفت: «‌نمی‌دانیم چه چیزی در هواپیما بوده، اما به احتمال زیاد، تجهیزات نظامی بوده است که اسرائیل به آذربایجان داده است.»

فراتر از اسلحه و مهمات

تجارت تسلیحات بین اسرائیل و آذربایجان منعکس‌کننده روابط دیپلماتیک آن‌هاست که زمانی در یک تلگراف دیپلماتیک آمریکا به بیرون درز کرده بود: «مانند کوه یخ، که بیشتر آن زیر سطح است». با وجود چند دهه همکاری دوجانبه این دو کشور، آذربایجان فقط در سال جاری سفارتش را در اسرائیل افتتاح کرد.

 روابط این دو کشور فراتر از اسلحه و مهمات است. آمارها نشان می‌دهد که اسرائیل ۶۵ درصد نفت خام مورد نیازش در سال ۲۰۲۱ را از آذربایجان خریده است. همچنین، گفته می‌شود که این کشورها اطلاعاتی در مورد ایران، دشمن اصلی اسرائیل، که آذربایجان با آن هم‌مرز است، به اشتراک می‌گذارند. به‌علاوه، گفته می‌شود که آذربایجان به سازمان اطلاعاتی اسرائیل (موساد) اجازه داده است که از آن کشور به‌عنوان مرکزی برای دریافت اطلاعات درباره ایران استفاده کند.

به گفته افرایم اینبار، کارشناس روابط اسرائیل و آذربایجان و رئیس موسسه استراتژی و امنیت اورشلیم، روابط بین جمهوری آذربایجان و اسرائیل از سال ۲۰۲۰ تقویت شده است.

او افزود: «مخالفت سیاسی کمی در اسرائیل برای فروش اسلحه به آذربایجان وجود دارد. فروش تسلیحات چندان رسانه‌ای نمی‌شود، اما سهم پهپادهای اسرائیلی در جنگ آذربایجان به‌خوبی شناخته شده است. اسرائیلی‌ها به سلاح‌هایشان افتخار می‌کنند و فروش تسلیحات برای اسرائیل مهم است.»

یک تحلیلگر دفاعی در ارمنستان نیز معتقد است که علاوه بر نقش هواپیماهای بدون سرنشین (پهپاد)، نباید از نقش دیگر تسلیحات اسرائیلی در حمله به قره‌باغ چشم پوشید.

به نوشته سی‌ان‌ان، در پی مهاجرت دسته‌جمعی ارامنه از قره‌باغ‌، در حالی که برخی در جامعه بین‌المللی اکنون خواستار اقدام علیه آذربایجان‌اند، اسرائیل ممکن است زیر فشار متحدان غربی مجبور شود در فروش تسلیحات به آذربایجان تجدیدنظر کند.

کارشناسان معتقدند اگرچه توقف فروش تسلیحات اسرائیلی به آذربایجان ممکن است به روابط اسرائیل با آذربایجان آسیب بزند، برای اسرائیل مهم است که به فکر روابطش با کشورهای اروپایی نیز باشد که شریکان مهم‌تری‌اند.

در سوی دیگر نیز برخی معتقدند که اسرائیل می‌خواهد شهرتش را به‌عنوان تامین‌کننده قابل‌اعتماد تسلیحات آذربایجان حفظ کند. به گفته آن‌ها، آذربایجان برای اسرائیل بسیار مهم‌تر است تا ارمنستان و آنچه سیاست خارجی اسرائیل را هدایت می‌کند اوضاع و واقعیت‌های موجود است.