دولتهای مستبد پر از تناقض اند. از جمله اینکه همیشه چهره قدر قدرت بودن میگیرند، در واقعیت اما از همه چیز میترسند. حتی از روزهای ساده تقویم.
دولت حزب کمونیست چین امروز در موقعیتی به ظاهر قدرتمند قرار دارد. با آمریکا بر سر تعرفه های تجاری درگیر شده و دست به سرکوب گسترده مسلمانان کشور، بخصوص آنهایی که تبار ترکِ اویغور دارند زده است. اما همیشه یک روز در تقویم هست که رسیدنش، این دولت را به وحشت میاندازد: چهار ژوئن، سالروز به خون کشیده شدن تظاهرات صلح آمیز جوانان چینی در میدان «تیان آن منِ» در پایتخت آن کشور، پکن. در این روز بود که در سال ۱۹۸۹، حمله نیروهای دولتی به تظاهرات کنندگان خواهان آزادی که بیشترشان دانشجویان و کارگران بودند، بین سه تا ده هزار کشته بر جای گذاشت (این آخری رقمی است که در مکاتبات دیپلماتیک بریتانیا مطرح شده بود و دو سال پیش در رسانه ها منتشر شد.)
در آن روزها نظام استالینیستی تک حزبی در مهد آن، اتحاد جماهیر شوروی و کشورهای همپیمانش در اروپای شرقی به چالش کشیده بود و طولی نمیکشید که از میان برود. سال پرشور ۱۹۸۹ در چین نیز پر اتفاق بود. در ۱۷ ژانویه آن سال بود که ژائو زیانگ، از رهبران اصلاحطلب حزب، درگذشت. جوانان یاد او را با طرح گسترده نیاز به إصلاحات، زنده نگاه داشتند. سه ماه بعد، نوبت هو یائوبانگ، یکی دیگر از رهبران اصلاح طلب بود. موج اعتراضات که در فراز و فرود بود، در اواسط ماه مه شدت گرفت. سفر میخائیل گورباچف، رهبر اصلاحطلب حزب کمونیست شوروی نیز در به میدان آمدن مردم نقش داشت — و نیز، در جلب توجه روزنامه نگاران و عکاسان از سراسر جهان.
اما این اطلاعات ساده راجع به تاریخ سال ۱۹۸۹ در چین، امروز به این راحتی ها در دسترس نیست. چند سال پیش بود که گوگل با پذیرش درخواست دولت چین برای محدود کردن جستجو در مورد «تیان آن من» جنجال ساز شد. گوگل بنا به درخواست پکن، کاری کرده بود که جستجوی تصویری در مورد این میدان هر جور عکسی را به میان بیاورد، جز عکسهای مشهور چهار ژوئن ۱۹۸۹، از جمله عکس جوان بی باکی که یک تنه مقابل تانک های چینی ایستاد.
آن عکس را پاتریک زاکمن، عکاس آژانس مگنوم گرفته بود. او با نزدیک شدن سی امین سالروز چهار ژوئن مقاله ی در وبسایت «وایس» درباره خاطراتش از آن سال نوشت که در بخشی از آن آمده است: «اوضاع میدان مخلوط غریبی بود از شور و تنش، و مدام بین این دو در حرکت بود. زیبا بود که ببینیم جوانان درست جلو چشمان ما راههای جدیدی برای مقاومت ابداع میکنند. بعضیها کارگاههای کوچکی در گوشه گوشه میدان برگزار کرده بودند و بعضی دیگر سندیکای کارگری به راه انداخته بودند. دانشجویان خیلی سریع یاد گرفتند چطور خودشان را سازمان دهند.»
دولت چین هر سال در آستانه آن روزهای شورانگیز به قدری نگران میشود که طبق برخی گزارشها، حتی پیش آمده که جستجوی کلمه «امروز» را در اینترنت ممنوع کند. یک روزنامه نگار چینی که در یکی از نهادهای دولتی پکن کار میکند، به «ایندپندنت فارسی» گفت: «امسال فشارها از همیشه بیشتر بود و به نظر میرسد دولتی ها خیلی نگران سالروز «تیان آن من» هستند.»
شی ژینپینگ، رئیس جمهوری جدید چین، از یک سو وعده رساندن پکن به سطح یک قدرت جهانی و رساندن مردم به «رویای چینی» را داده و از سوی دیگر، دست به سرکوب شدید زده است. در چند دهه اخیر، وضعیت حقوق بشر به این بدی نبوده است. از وکلای حقوق بشری گرفته تا دانشجویان مارکسیستی که خواهان دستیابی کارگران به حقوق دموکراتیک هستند، سرکوب میشوند.
رئیسجمهوری چین چند روز پیش در نشستی دو روزه در پکن سخنرانی کرد. موضوع آن سخنرانی «امنیت عمومی» بود و شرکتکنندگان در آن، نیروهای امنیتی و انتظامی دولت از سراسر کشور. آقای شی خواهان «وفاداری سیاسی» نیروهای انتظامی به حزب کمونیست شد و گفت، پلیس کشور باید کاری کند که «خطوط، اصول، سیاستهای و تصمیمها و برنامههای عمده حزب کمونیست، مو به مو اجرا شوند.»
یاچیو وانگ، پژوهشگر امور چین در «سازمان دیدهبان حقوقبشر»، میگوید: «سی سال از کشتار «تیان آن من» گذشته و وضعیت حقوق بشر در چین امروز در بدترین حد خود است و فعالیت مردمی در سختترین شرایط قرار دارد.»
گائو یو، روزنامهنگاری که جزو معترضان سال ۱۹۸۹ بود و اکنون در حصر خانگی قرار دارد، در گفتوگو با رسانههای غربی از محدودیتهای شدیدی که امسال بر او اعمال شده است، میگوید: «چند ماه پیش شاهد بودیم که چهار نفر به جرم اینکه روی برچسب های بطری مشروبات الکلی تاریخ واقعه «تیان آن من» را درج کرده بودند به زندان محکوم شدند. آنها سه سال در زندان منتظر محاکمه بودند.»
هو جیا، از فعالان بنام دموکراسی در چین، میگوید: «شرایطی درست کردهاند که هر کس جرات کند صدایش را بلند کند بهشدت مجازات میشود. راه را برای امسال آماده کردهاند، چون میدانند سی امین سالروز برای مردم معانی بسیاری دارد.»
نسل جدید کمتر از جوانان ۱۹۸۹ خواهان برقراری دموکراسی و پایان دادن به حکومت تک حزبی میشوند. آنها خواسته های محدودتری همچون اجرای قانون اساسی و قوانین کیفری خود چین دارند و در زمینه هایی مانند حقوق کارگران (از جمله در زمینه رعایت ایمنی)، حقوق مسکن و حق آموزش برابر، فعالیت میکنند. با این حساب آیا چهار ژوئن اصلا زنده است؟
پو ژیچیانگ، وکیل حقوق بشری که جزو دستگیرشدگان پنج سال پیش سالروز تیان آن من بود، میگوید: «چه بین مردم و چه درون دولت، چهار ژوئن همیشه سر جای خودش هست. خیلی ها هنوز آنرا از خاطر نبردهاند.»
آقای پو در ضمن از نگرانی حزب حاکم از سی امین سالگرد میگوید: «تحت فشار زیادی هستند. همه فشار را حس میکنند، چون از دولت به جامعه رسیده.»
آقای هو اما امید خودش را از دست نداده و فکر میکند روح تیان آن من هنوز زنده است. او میگوید: «من عوض نمیشوم چون احساسم همین است که هست. من باور ندارم که حزب کمونیست چین را از آهن ساخته اند. هرگز ایمانم را از دست نداده ام. فکر نمیکنم قدرت شر تا ابد دوام بیاورد. چنین نخواهد بود.»
