شب سه‌شنبه ۲ مهر ۱۳۹۸، امانوئل مکرون در هتل «ملنیوم هیلتون» نیویورک منتظر بود تا حسن روحانی از اتاق‌اش بیرون بیاید و به سالن کنفرانسی برود که برای گفتگوی تلفنی سه‌جانبه روسای جمهور ایران، آمریکا و فرانسه ترتیب داده شده بود.

امروز، مکرون هدایت ناوگان دریایی اروپایی در خلیج فارس را بر عهده دارد و از یک توافق بلندمدت‌ با ایران سخن می‌گوید که نام محافظه‌کارانه «توافق ترامپ» است.

بدون تردید نحوه عملکرد تهران از اردیبهشت‌ماه امسال تا کنون نقش موثری در تبدیل کردن یک «میانجی» به یک «مدعی» داشت و این رویکرد همچنان نیز دنبال می‌شود.

امانوئل مکرون از بهار امسال که تنش‌ها در منطقه به طور ناگهانی افزایش یافت، بنا بر دلایل متعددی از جمله جلوگیری از بی‌ثباتی‌های بیشتر در خاورمیانه، تسهیل روند آزادی دو شهروند فرانسوی از ایران، افزایش اعتبار فرانسه از طریق نقش‌آفرینی در حل یک بحران جدی و … تلاش‌های زیادی برای میانجی‌گری بین ایران و آمریکا انجام داد.

او ساعات‌ها با روسای جمهور ایران و آمریکا به گفتگو نشست و طرح‌ تعلیق تحریم‌ها در مقابل بازگشت ایران به تعهدات هسته‌ای و موافقت برای مذاکره در مورد فعالیت‌های موشکی و منطقه‌ای را روی میز گذاشت.

گزارش‌ها حاکی از آن است که مکرون در ماه‌های منتهی به نشست مهرماه مجمع عمومی سازمان ملل در حال برنامه‌ریزی برای برقراری نوعی تعامل بین حسن روحانی و دونالد ترامپ بوده است.

در این مدت مقامات تهران نیز به نقش فرانسه رنگ و لعاب بیشتری دادند. تا جایی که محمد‌جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در سفری از پیش اعلام نشده به بیاریتز فرانسه رفت تا در حاشیه نشست رهبران گروه ۷ (جایی که دونالد ترامپ نیز حضور داشت) با مکرون دیدار کند. عباس عراقچی، معاون ظریف هم نامه روحانی را به پاریس برد.

اما ماه‌ها دیپلماسی فرانسوی و رایزنی‌های فشرده مقامات عالی فرانسه، بریتانیا، آلمان، ژاپن و پاکستان در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل موثر واقع نشد و روحانی برای گفتگوی تلفنی با ترامپ از اتاق خود خارج نشد.

شاید بتوان تصمیم روحانی و مشاوران‌اش برای پرهیز از این مکالمه و بی‌نتیجه ماندن ماه‌ها سرمایه‌گذاری دیپلماتیک فرانسه را یکی از دلایل مهم تغییر موضع مکرون برشمرد.

در ماه‌های پس از نشست سازمان ملل، نقش میانجی‌گری فرانسه و دیگران به حاشیه رفت و همزمان تنش‌ها بین تهران و واشینگتن شدت گرفت.

به موازت این تنش‌ها، مسیر کاهش تعهدات هسته‌ای ایران در برجام که از اردیبهشت‌ماه آغاز و در نیمه دی‌ماه به دست کشیدن از همه تعهدات انجامید، عامل دیگری در تغییر رویکرد پاریس در قبال تهران بود.

فرانسه، بریتانیا و آلمان در واکنش به این اقدام ایران و پس از حمله موشکی سپاه به پایگاه‌های نظامی امریکا در عراق در واکنش به کشته شدن قاسیم سلیمانی، فرمانده سابق سپاه قدس، اعلام کردند که مکانیسم حل اختلاف برجام را به کار می‌اندازند.

این ساز و کار به نوعی طراحی شده که می‌تواند ظرف مدت ۶۵ روز، همه تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران را دوباره برقرار کند.

اما آنچه بیش از اجرای این مکانیسم اهمیت دارد، هماهنگی فرانسه با بریتانیا در حمایت از توافقی طولانی‌مدت با ایران است. بیانیه روز گذشته دفتر نخست‌وزیری بریتانیا حاکی از آن است که مکرون و بوریس جانسون بر تعریف یک چارچوب درازمدت برای پیشگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای تاکید دارند.

نخست‌وزیر بریتانیا هفته گذشته و در گفتگو با بی‌بی‌سی این توافق درازمدت‌تر که شامل فعالیت‌های موشکی و منطقه‌ای ایران می‌شود را «توافق ترامپ» خوانده بود.

اکنون با این بیانیه مشترک روشن است که فرانسه، بریتانیا (و به احتمال بسیار زیاد آلمان) به مواضع کاخ سفید در قبال ایران نزدیک‌تر شده‌اند.

بریتانیا هم اکنون در ائتلاف امنیت دریایی خلیج فارس تحت رهبری ایالات‌متحده حضور دارد و فرانسه ناو جنگی خود را به منطقه اعزام کرده تا در کنار ناوهای آمریکایی و بریتانیایی امنیت منطقه را تضمین کند.

از سویی دیگر سه کشور باقی‌مانده در برجام هم مکانیسم حل اختلاف را فعال کرده‌اند و هم در نامه‌ای که ماه گذشته منتشر شد، نگرانی‌های عمیق خود از برنامه‌های موشکی بالستیک جمهوری اسلامی را اعلام کردند.

به این ترتیب اروپا در هر سه فاکتور اصلی مورد نظر «توافق ترامپ» شامل فعالیت‌های هسته‌ای، برنامه‌های موشکی و ماجراجویی‌های منطقه‌ای ایران با واشینگتن همسو است.

این در حالی است که بدون اقدامات چند ماه اخیر ایران، ایجاد این همگرایی برای دولت ترامپ هدف آسانی نبود.