به آغاز سال نو در ایران و تعطیلات نوروزی کمتر از یک ماه زمان باقی است، اما مسئولان دولتی هنوز زمان دقیق رزرو بلیت‌ اتوبوس و قطار برای سفرهای نوروزی را اعلام نکرده‌اند. بلیت‌ هواپیما هم بسیار گران و نایاب شده‌ اما اتاق‌ هتل‌ها حتی در شهرهای گردشگرپذیر خالی‌ و رزرو‌نشده مانده‌اند.

گزارش‌هایی که رسانه‌های داخلی به نقل از کارشناسان درباره پیش‌بینی سفرهای نوروزی در آستانه سال نو منتشر می‌کنند، از این حقیقت پرده برمی‌دارد که بسیاری از مردم ایران نوروز امسال نیز مانند سال‌های پیشین نمی‌توانند به مسافرت بروند، چون پول کافی ندارند. در این میان، آن‌هایی هم که امکان سفر دارند ترجیح می‌دهند که تعطیلاتشان را در کشورهای اطراف ایران سپری کنند.

طی روزهای اخیر گزارش‌های متعددی در رسانه‌های داخلی منتشر شد مبنی بر اینکه بلیت‌ هواپیما برای مقاصد داخلی نایاب شده است. روزنامه دنیای اقتصاد روز دوشنبه هفتم اسفند در گزارشی با عنوان «جعبه سیاه بلیت هواپیما»، به این موضوع پرداخت و از قول محمدفرید اعتماد، کارشناس گردشگری، نوشت که پیدا نشدن بلیت هواپیما برای سفرهای نوروزی به احتمال‌های مطرح‌شده برای «آزادسازی نرخ بلیت» ارتباط دارد. به همین دلیل شرکت‌های هواپیمایی هنوز پروازها را باز نکرده‌اند تا پس از آزادسازی نرخ، با افزایش قیمت بلیت‌ بفروشند.

بر مبنای این گزارش، دلیل دیگر نایاب شدن بلیت‌های هواپیما این است که پروازها معمولا چارتر می‌شوند و افراد به صورت شخصی امکان خرید بلیت ندارند. چارترکنندگان هم با این توجیه که در طول سال «ضررهایی» متحمل می‌شوند، به سود خوب روزهایی که بازار سفر داغ است، مانند نوروز، چشم می‌دوزند و بلیت‌ها را به انحصار خود درمی‌آورند. به‌ این‌ ترتیب اشخاص عادی مجبورند از چارترکنندگان بلیت بخرند که احتمالا هزینه‌ یک یا چند شب اقامت در هتل را هم با آن‌ها حساب می‌کنند و اگر مسافری نخواهد در هتل اقامت کند، هم چاره‌ای ندارد جز اینکه هزینه‌های تحمیلی شرکت‌های چارترکننده را بپذیرد؛ فرایندی که در پروازهای خارجی به‌هیچ‌عنوان وجود ندارد و مسافران به‌راحتی می‌توانند بلیتشان را از خود شرکت‌ها بخرند، بدون اینکه مجبور باشند هزینه‌ اضافی پرداخت کنند.

تورم فزاینده، نبود امنیت اقتصادی در خانواده‌ها در کنار مشکلاتی مانند افزایش سرسام‌آور هزینه‌های سفر اعم از بلیت، هتل و هزینه‌های جانبی موجب شده‌ است که بسیاری از مردم قید مسافرت در داخل ایران را بزنند.

ظرفیت‌های خالی، هتل‌های داخلی

حدود یک هزار و ۲۶۰ هتل در ایران وجود دارد که از این میان ۶۵ هتل پنج ستاره، ۱۶۰ هتل چهار ستاره و باقی آن‌ها یک تا سه ستاره‌اند. پیش‌بینی‌ فعالان گردشگری این است که در تعطیلات آتی نوروز، ظرفیت شمار زیادی از این هتل‌ها تکمیل نخواهد شد.

جمشید حمزه‌زاده، رئیس جامعه هتلداران ایران، در گفت‌وگو با خبرگزاری صدای میراث، اذعان کرد که ۵۰ درصد هتل‌ها در نوروز ۱۴۰۳ خالی خواهند ماند و این در حالی است که آن‌ها افزایش قیمت هم نداشته‌اند و مسافران را با تعرفه‌های نوروز ۱۴۰۲ پذیرش می‌کنند. به گفته حمزه‌زاده، هتلداران امسال نیز مانند سال‌های گذشته متضرر می‌شوند و تنها در سه روز اول نوروز ممکن است هتل‌ها در برخی استان‌های گردشگرپذیر کامل پر شوند.

استان‌های گردشگرپذیر در ایران به چند دسته تقسیم می‌شوند که هرکدام علاقه‌مندان خاص خود را دارند. برخی از مردم استان‌های شمالی یعنی گیلان و مازندران را برای سفرهای نوروزی انتخاب می‌کنند. برخی برای بازدید از آثار تاریخی و باستانی به استان‌هایی مانند اصفهان، شیراز و یزد می‌روند و برخی هم به قصد زیارت راهی استان خراسان رضوی و شهر مشهد می‌شوند.

مرور هزینه‌های سفر به هریک از این استان‌ها با حداقل روزهای اقامت نشان می‌دهد که یک خانواده چهارنفری برای سفر نوروزی دست‌کم باید ۲۰ میلیون تومان هزینه کنند، آن هم به شرطی که با اتوبوس به مسافرت برود و به اقامت در مهمانخانه‌ها و هتل‌های کم‌امتیاز رضایت دهد؛ رقمی که معادل چهار تا پنج ماه حقوق یک کارگر حداقل‌بگیر است.

وب‌سایت بازار روز ششم اسفند در گزارشی با عنوان «گذر گردشگران به دباغ‌خانه افتاد»، هزینه‌های سفر معمولی و لوکس به مشهد را بررسی کرد و نوشت هزینه سفر به مشهد برای یک خانواده چهارنفره از ۲۰ میلیون تومان به ازای اقامت در هتل سه ستاره تا ۱۰۰ میلیون تومان به ازای اقامت در هتل پنج ستاره متغیر است. چنانچه این خانواده‌ بخواهد با هواپیما به مسافرت برود، باید هزینه بلیت را هم به این مبلغ بیفزاید.

حرمت‌الله رفیعی، رئیس انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی، به‌تازگی اعلام کرد که هزینه‌های پرواز رفت‌وبرگشت مسافران به شهرهای مشهد، قشم، کیش، چابهار، سیستان و بلوچستان و اهواز در ایام نوروز برای هر مسافر به طور متوسط حدود پنج میلیون تومان تمام می‌شود و میانگین نرخ اقامت در هتل نیز شبی دو میلیون تومان است.  

رئیس انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی همچنین اذعان کرد که در نوروز ۱۴۰۳ هزینه‌های سفر ایرانیان ۳۰ درصد گران‌تر می‌شود. او پیش‌بینی کرد که امسال حدود ۲۰ میلیون ایرانی به مسافرت روند ولی از این تعداد، فقط دو میلیون ایرانی از حمل‌ونقل هوایی و ریلی استفاده کنند و باقی‌ زمینی سفر خواهند کرد.

در اظهارنظری مشابه، علی‌اصغر شالبافیان، معاون گردشگری وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، ادعای «استقبال مردم» از سفرهای نوروزی را مطرح کرد و مدعی شد که «الگوی مسافرت» مردم ایران پس از همه‌گیری کرونا تغییر کرده است و بیشتر آن‌ها با خودروهای شخصی سفر می‌کنند.  

بازی مسئولان با آمار گردشگران داخلی

درباره آمارهایی که مسئولان از شمار گردشگران نوروزی ارائه می‌دهند، نکته قابل‌توجه این است که آن‌ها افرادی را هم که در تعطیلات بین شهرها تردد می‌کنند، در آمار گردشگران داخلی محسوب می‌کنند؛ در حالی‌ که گردشگری تعریف و معیارهای خاص خود را دارد.

بسیاری از مردم برای کار و زندگی از زادگاهشان به شهرهای دیگر مهاجرت کرده‌اند و از فرصت تعطیلات مانند نوروز برای دیدار خانواده و اقوامشان استفاده می‌کنند. بیشتر آن‌ها نیز با خودروهای شخصی، اتوبوس و قطار به شهرشان می‌روند اما به دلیل اینکه صرفا قصد سیاحت، زیارت و تفریح ندارند و از امکانات گردشگری استفاده نمی‌کنند، گردشگر محسوب نمی‌شوند. با این‌ حال، ترددهای بین‌شهری آنان به مقام‌های دولتی کمک می‌کند آمار گردشگران داخلی را بالا ببرند.

رونق سفر به کشورهای همسایه

با وجود عددسازی‌های مسئولان دولتی، بررسی کلی وضعیت هتل‌های ایران و بلیت‌های گران و نایاب در کنار رونق سفر به کشورهای همجوار نشان می‌دهد که بسیاری از مردم امسال نیز مانند سال‌های پیش، ترجیح می‌دهند تعطیلاتشان را در کشورهای همسایه بگذرانند تا کمی طعم آرامش و برخورداری از آزادی‌های مدنی را بچشند. فعالان صنفی و کارشناسان گردشگری نیز این موضوع را تایید کرده‌اند. ترکیه، ارمنستان، گرجستان، امارات متحده عربی، قبرس شمالی و عمان و قطر حالا به مقاصد مسافرتی ایرانیان در روزهای تعطیل تبدیل شده‌اند.

سفر به برخی از این کشورها از سفرهای داخلی در ایران نیز ارزان‌تر تمام می‌شوند. در این میان، برخی کشورها مانند ترکیه با برنامه‌ریزی‌های گسترده می‌کوشند از سفر ایرانیان بیشترین بهره‌ اقتصادی را ببرند. شهرهای مختلف ترکیه از جمله وان، استانبول، آنتالیا، ازمیر، کوش‌آداسی، بدروم، مارماریس هر سال در آستانه نوروز با تدارک برنامه‌های مختلف و برپایی بازارچه‌های نوروزی به کسب‌وکارها رونقی ویژه‌ می‌بخشند و از هتلداران و تورگردانان این کشور گرفته تا فروشگاه‌ها از مسافرت‌های ایرانیان سود می‌برند.

به همین میزان، مسافران در داخل ایران با انواع محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها مواجه‌اند. مسئولان دولتی هم‌زمان با اینکه درباره تاریخ فروش بلیت‌های اتوبوس و قطار سفرهای نوروزی از عبارت «به‌زودی» استفاده می‌کنند، خطونشان کشیدن‌ برای مخالفان حجاب اجباری را نیز آغاز کرده‌اند. میعاد صالحی، مدیرعامل راه‌آهن ایران، یکی از این افراد است که به‌صراحت اعلام کرده است با مسافرانی که حجاب را رعایت نمی‌کنند، برخورد خواهد شد.

در واقع به همان دلایلی که توریست‌های خارجی با وجود تمام جاذبه‌های گردشگری، از سفر به ایران خودداری می‌کنند، گردشگران داخلی نیز چنانچه پولی در بساط داشته باشند، ترجیح می‌دهند آن را در خارج از ایران هزینه کنند. حجاب اجباری و ممنوعیت نوشیدن الکل در کنار برخوردهای امنیتی با گردشگران دلایلی‌اند که موجب می‌شوند این صنعت در ایران از رونق بیفتد. در حالی‌ که گردشگری می‌تواند یکی از مهم‌ترین منابع کسب درآمد غیرنفتی برای ایران باشد.