سفر رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، به عراق آغاز مرحله‌ای جدید از گسترش روابط میان دو کشور همسایه و همکاری در عرصه‌های امنیتی، اقتصادی، تجاری و توسعه با رویکرد مشترک در پرونده آب و انرژی به شمار می‌رود.
هیئت همراه اردوغان در سفر به بغداد و اربیل شامل وزرای خارجه، دفاع، کشور، حملونقل و زیرساخت، انرژی، تجارت، کشاورزی، جنگلداری، صنعت و فناوری به همراه عاکف چغتای قلیچ، مشاور ارشد رئیس‌جمهوری ترکیه در امور سیاست خارجی، ماهیت پرونده‌هایی را که دو کشور در ماه‌های اخیر روی آن‌ها کار کرده‌اند، نشان می‌دهد.
الگویی برای توسعه
هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، در آستانه سفر به عراق گفت: «در جریان این سفر که نخستین سفر رئیس‌جمهوری ترکیه به عراق پس از ۱۵ سال است، بیش از ۲۰ توافقنامه با عراق امضا خواهد شد.»
باید یادآوری کنیم که آخرین سفر رئیس‌جمهوری ترکیه به عراق در سال ۲۰۰۹ صورت گرفت که عبدالله گل، رئیس‌جمهوری وقت ترکیه، از بغداد دیدار کرد. البته اردوغان هم در دوران نخست‌وزیری سه بار، در سال‌های ۲۰۰۸، ۲۰۰۹ و ۲۰۱۱، به عراق سفر کرده است.
فیدان با اشاره به اینکه هدف ترکیه توسعه روابط با عراق است تا زمینه ثبات، شکوفایی و توسعه منطقه فراهم شود، گفت: «ما در تلاش برای نهادینه کردن روابط دو کشوریم و برای توسعه و رفاه منطقه هر تلاشی لازم باشد، انجام خواهیم داد.»
وزیر خارجه ترکیه با بیان اینکه ترکیه و عراق به دنبال توسعه همکاری در زمینه‌های مختلف از جمله امنیت، انرژی، آب، کشاورزی، بهداشت و آموزش‌اند، گفت: «در جریان این سفر، طرح‌های اولیه ۲۰ قراردادی که تکمیل شده‌اند، امضا خواهد شد.»
او خاطرنشان کرد که روابط ترکیه و عراق الگوی مهمی برای توسعه و همکاری در منطقه خواهد بود، به‌ويژه اینکه رئیس‌جمهوری ترکیه برای طرح «جاده توسعه» اهمیت بسیاری قائل است.
مسائل عمده و کلیدی
اردوغان روز دوشنبه (۲۲ آوریل) وارد بغداد شد و نخست با عبداللطیف رشید، رئیس‌جمهوری عراق و سپس با محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر آن کشور، دیدار کرد. پس از آن، نشستی با حضور هیئت‌های دو کشور برگزار شد.
کارشناسان با تاکید بر اینکه همکاری مشترک دو کشور در زمینه امور امنیتی برای منطقه اهمیت بسیاری دارد، معتقدند که محور اصلی سفر اردوغان به عراق مسائل امنیتی و اقتصادی‌اند.
فاروق کایا، استاد دانشگاه یدی‌تپه استانبول، در گفت‌وگو با الشرق‌الاوسط، گفت: «ترکیه به موضوع پایان دادن به فعالیت حزب کارگران کردستان و تشکیل منطقه امن در عمق ۳۰ تا ۴۰ کیلومتری مرزهای جنوبی با عراق و سوریه، اهمیت زیادی می‌دهد و ممکن است در جریان سفر رئیس‌جمهوری ترکیه به عراق، برای تحقق این هدف گام‌های جدی برداشته شود.»
کایا خاطرنشان کرد که دیدار رئیس‌جمهوری ترکیه از عراق یک تحول کیفی در همکاری میان دو کشور همسایه ایجاد خواهد کرد و طرح «جاده توسعه» که سرمایه‌گذاری‌های آن بالغ بر ۱۷ میلیارد دلار است، نقش مهمی در همکاری میان ترکیه و عراق خواهد داشت.
از سوی دیگر، جوشکون باشبوغ، کارشناس امور امنیت و مبارزه با تروریسم، گفت: «سه عامل مهم وجود دارد که اهمیت این سفر را در شرایط کنونی منعکس می‌کند: اول طرح جاده توسعه، پروژه‌ای که باید با توجه به ظهور پروژه‌های جایگزین در سریع‌ترین زمان ممکن اجرا شود. دوم، توافق برای همکاری در تامین امنیت مرزهای جنوبی ترکیه و ایجاد مرکز عملیات مشترک ترکیه و عراق که ترکیه مدت‌ها است روی آن کار می‌کند اما تحولات اخیر ناشی از جنگ غزه به آن اولویت بیشتری داد. شایعه احتمال خروج آمریکا از منطقه هم عامل دیگری است که ترکیه را به حرکت سریع برای پر کردن شکافی که در منطقه ایجاد خواهد شد، سوق می‌دهد. افزون بر آن، مسئله آب و انرژی از مهم‌ترین موضوع‌های در دستور کار دو کشور است و انتظار می‌رود با توجه به سفر اردوغان به عراق بر راه‌حل‌های رضایت‌بخش برای دو طرف توافق شود.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
عبدالقادر اورال‌اوغلو، وزیر حملونقل و زیرساخت ترکیه، در آستانه این سفر گفت: «با تکمیل طرح جاده توسعه که از عراق و خاک ترکیه می‌گذرد، مدت زمان حملونقل کالا بین منطقه و اروپا به ۲۵ روز کاهش خواهد یافت.»
عبور کشتی‌ها از کانال سوئز ۳۵ روز و از طریق مسیر دماغه امید نیک بیش از ۴۵ روز طول می‌کشد، در حالی که با تکمیل طرح جاده توسعه این مدت به ۲۵ روز کاهش می‌یابد.
اورال‌اوغلو با بیان اینکه فاز اول این پروژه در سال ۲۰۲۵ به بهره‌برداری می‌رسد، خاطرنشان کرد: «ترکیه در نظر دارد در چارچوب این پروژه، هزار و ۲۰۰ کیلومتر راه‌آهن، بزرگراه و مسیر جدید احداث کند.»
او با تاکید بر اهمیت پروژه‌های حملونقل ملی و بین‌المللی برای ترکیه، افزود: «خط آهن از روستای اواکوی در مرز با عراق در جنوب شرقی ترکیه احداث خواهد شد. طرح جاده توسعه نیز سریع‌تر از انتظار پیش می‌رود و دیدوبازدیدهای روزافزون مقام‌های ترکیه و عراق به پیشرفت‌های بزرگی می‌انجامد.»
پرونده آب
دورسون یلدیز، رئیس انجمن سیاست آب ترکیه، درباره پرونده آب گفت: «عراق بیشتر آب موردنیازش را از رودخانه‌های دجله و فرات که از ترکیه سرچشمه می‌گیرند، تامین می‌کند. این کشور در طول سال‌های خشکسالی بارها خواستار رهاسازی آب بیشتر از رودخانه دجله به سمت عراق شد و ترکیه همواره به این درخواست‌ها پاسخ مثبت داد. حتی روند ذخیره‌سازی آب در سد ایلیسو روی دجله را به درخواست عراق، سه بار به تعویق انداخت.»
او افزود: «با توجه به افزایش تاثیر تغییرات اقلیمی، استفاده از آب در عراق باید بهینه‌تر شود، زیرا همه گزارش‌های تهیه‌شده در مورد تغییرات اقلیمی در حوضه‌های آبریز فرات و دجله نشان می‌دهند که کمبود آب در این منطقه در سال ۲۰۵۰ به میزان قابل‌توجهی افزایش خواهد یافت و مدیریت آب را دشوارتر خواهد کرد.»
یلدیز خاطرنشان کرد: «مسائل مربوط به آب مانند سایر پرونده‌های مهم از جمله امنیت و انرژی در اولویت دستورکار سفر رئیس‌جمهوری ترکیه به عراق قرار دارد. این در حالی است که ترکیه مدت‌ها است برای کمک به توسعه پروژه‌های مختلف در عراق به‌منظور استفاده بهینه از آب و جلوگیری از هدر رفتن آن تلاش می‌کند و در این عرصه با بخش خصوصی عراق همکاری‌های همه‌جانبه خواهد کرد.»
نگرانی از سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران
در همین حال، عبدالقادر سلفی، روزنامه‌نگار روزنامه حریت نزدیک به دولت ترکیه، معتقد است که روابط ترکیه و عراق در مسیری درست و مثبت در حال توسعه و به گفته وزير خارجه ترکیه، در حال تبدیل شدن به یک الگوی منطقه‌ای است. بنابراین در سایه تلاش‌های کنونی، روابط دو کشور همسایه می‌تواند به یک «چشم‌انداز توسعه منطقه‌ای» تبدیل شود.
سلفی گفت: «ترکیه و عراق نه‌تنها در عرصه مبارزه با تروریسم و حزب کارگران کردستان گفت‌وگو می‌کنند، بلکه قصد دارند با یک چشم‌انداز مبتنی بر توسعه مشترک به همکاری ادامه بدهند. به همین دلیل، قرار است کمیته‌های مشترک وزارتی در زمینه‌های بازرگانی، کشاورزی، انرژی، آب، بهداشت و حملونقل میان دو کشور تشکیل شود.»
عبدالقادر سلفی افزود: «از آنجا که منطقه ما در معرض تهدید تروریسم و درگیری‌های داخلی قرار دارد، هدف اساسی این است که توسعه و پیشرفت را وجه مشترک قرار دهیم. اگر ترکیه و عراق در این امر به موفقیت دست یابند، آنگاه زمینه برای پیوستن ایران به این همکاری‌ها نیز فراهم می‌شود و منطقه می‌تواند به‌طور هماهنگ و یکپارچه در مسیر پیشرفت و ترقی گام بردارد، اما نگرانی من این است که جمهوری اسلامی به جای پیوستن به این همکاری‌ها درصدد تخریب آن‌ها برآید.»
راه‌اندازی عملیات نظامی گسترده علیه حزب دموکرات کردستان
عبدالقادر سلفی با اشاره به اینکه یکی از مسائل عمده در سفر اردوغان به عراق بحث درباره عملیات گسترده علیه حزب کارگران کردستان است، گفت: بغداد هنوز حزب کارگران کردستان را در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار نداده و تنها آن را یک سازمان ممنوع معرفی کرده است. این اقدام مستلزم تصویب در مجلس نمایندگان عراق است.
او افزود: «این عملیات مفهوم متفاوتی خواهد داشت، زیرا آنکارا قصد دارد این عملیات را از طریق نیروهای زمینی و هوایی ترکیه و در همکاری و هماهنگی با دولت مرکزی عراق، دولت اربیل و حشدالشعبی انجام دهد تا زمینه برای ایجاد یک منطقه امن در مرز ترکیه و عراق که طول آن به ۳۷۸ کیلومتر می‌رسد، فراهم شود.»
سلفی خاطرنشان کرد حملاتی که در ۲۲ و ۲۳ دسامبر ۲۰۲۳ و ۲۴ ژانویه ۲۰۲۴، پایگاه‌های ترکیه در منطقه عملیاتی قفل‌پنجه در شمال عراق را هدف قرار داد، ایجاد منطقه حائل را به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر تبدیل کرد. او به نقل از منابع آگاه گفت: «با آغاز عملیات نظامی، مرزهای عراق و سوریه به‌طور هم‌زمان تحت کنترل قرار خواهند گرفت تا از انتقال رهبری حزب دموکرات کردستان از عراق به سوریه جلوگیری شود. البته ماموریت مبارزه علیه حزب دموکرات کردستان را نیروهای دولت مرکزی عراق و حشدالشعبی بر عهده خواهند داشت و ترکیه آن‌ها را در زمینه‌های فنی همکاری و حمایت خواهد کرد.»
پیامی به طالبانی
عبدالقادر سلفی به نقل از منابع آگاه گفت: «علیه حزب کارگران کردستان در سلیمانیه، سنجار و اردوگاه مخمور اقدام‌هایی انجام خواهد شد و در این مرحله بغداد و اربیل علاوه بر مقابله با تهدیدهای آتی از سمت سلیمانیه که تحت کنترل حزب اتحاد میهنی کردستان به رهبری بافل طالبانی است، از مبارزه با حزب کارگران کردستان پشتیبانی اطلاعاتی خواهند کرد.»
سلفی افزود: «خانواده بارزانی اصرار داشتند که رئیس‌جمهوری ترکیه در سفر به عراق به اربیل هم برود و اردوغان با این درخواست موافقت کرد. سفر اردوغان به اربیل به معنای حمایت از دولت اربیل است اما در عین حال، برای اتحادیه میهنی کردستان و بافل طالبانی حامل پیامی درباره با همکاری با حزب کارگران کردستان است؛ به این معنی که ترکیه به همان میزان که به دوستانش اعتماد دارد و همکاری می‌کند، برای دشمنانش خطرناک است.»
برگرفته از روزنامه الشرق‌الاوسط
