اسرائیل با کنترل گذرگاه مرزی رفح تنش در مرز مصر و اسرائيل را تشدید کرد. در حالی که قاهره درمورد عواقب این اقدام هشدار داد و خواستار عقب‌نشینی اسرائیل از سیاست لبه پرتگاه شد، پرسش‌هایی مطرح می‌شود مبنی بر اینکه آیا تهاجم ارتش اسرائیل به گذرگاه مرزی رفح بر پیمان صلحی که از سال ۱۹۷۹ میان دو کشور برقرار است تاثیر خواهد گذاشت؟

دولت مصر عملیات نظامی اسرائیل در شهر رفح و کنترل بخش فلسطینی این گذرگاه را به‌شدت محکوم کرد. وزارت امور خارجه مصر با صدور بیانیه‌ای تشدید تنش در رفح را تهدیدی برای جان بیش از یک میلیون فلسطینی، که زندگی‌شان به این گذرگاه وابسته است، تلقی کرد و اسرائیل را به خویشتن‌داری و پرهیز از سیاست لبه پرتگاه فراخواند. وزارت امورخارجه مصر افزود: «اقدام اخیر اسرائيل تلاش‌ برای دستیابی به آتش‌بس پایدار در نوار غزه را به‌شدت تهدید می‌کند.»

همچنان مصر از طرف‌های بین‌المللی بانفوذ خواست برای پایان دادن به وضعیت چالش‌برانگیز کنونی و جلوگیری از تشدید تنش وارد عمل شوند تا مسیر عملی شدن تلاش‌های دیپلماتیک برای توقف جنگ هموار شود.

این در حالی است که روز سه‌شنبه (۷ مه) رادیو ارتش اسرائیل اعلام کرد که نیروهای اسرائیل کنترل بخش فلسطینی گذرگاه رفح را در دست گرفته‌اند. سپس ارتش اسرائیل با اشاره به اینکه نیروهای ویژه گشت‌زنی در منطقه را آغاز کرده‌اند، خاطرنشان کرد که ارتش اسرائيل کنترل گذرگاه فلسطینی رفح را به دست گرفته است.

در همین راستا، ژنرال سمیر فرج، کارشناس نظامی مصری در مصاحبه‌ای با الشرق‌الاوسط گفت که تهاجم ارتش اسرائیل به گذرگاه رفح، پیمان صلح میان مصر و اسرائيل را از دو جهت تهدید می‌کند، زیرا حضور سربازان اسرائيل در خاک مصر نه‌تنها تهدیدی مستقیم برای مصر محسوب می‌شود، امنیت ملی مصر را هم به خطر می‌اندازد. او افزود: حضور ارتش اسرائیل در بخش فلسطینی گذرگاه رفح، تهدیدی غیرمستقیم برای مصر به‌ شمار می‌رود و قاهره برای مقابله با این تهدید گزینه‌های متعددی در دست دارد که اصلی‌ترینشان تعلیق پیمان صلح میان دو کشور است.

از سوی دیگر، دکتر محمد محمود مهران، استاد حقوق بین‌الملل عمومی و کارشناس مناقشات بین‌المللی، کنترل اسرائیل بر گذرگاه فلسطینی رفح را «نقض فاحش حقوق بین‌الملل، حقوق بین‌الملل بشردوستانه و نقض آشکار صلح» دانست. او افزود: اقدام اخیر اسرائيل نقض آشکار توافقنامه صلح امضا‌شده میان مصر و اسرائیل در سال ۱۹۷۹ و پیوست‌های امنیتی آن است.

مهران گفت: تصمیم مصر برای محکوم کردن عملیات نظامی اسرائیل در رفح نشان‌دهنده آگاهی عمیق قاهره از پیامدهای خطرناک این رفتار بی‌سابقه برای شهروندان فلسطینی است. او با اشاره به لزوم ادامه تلاش‌های دیپلماتیک برای دست‌یابی به آتش‌بسی طولانی‌مدت در غزه گفت: «عملیات نظامی اخیر اسرائیل آتش‌بس پایدار در نوار غزه را در معرض خطر فروپاشی قرار داده است.»

به گفته مهران، تل‌آویو به‌دنبال تحریک مصر و آسیب رساندن به مذاکرات آتش‌بسی است که حماس اخیرا با محتوای آن موافقت کرده است. به باور او، بهترین گزینه دربرابر اقدام اخیر اسرائيل پرهیز از واکنش نشان دادن به آن است و بهتر است مصر ضمن محفوظ دانستن حق پاسخ‌گویی در مکان و زمان مناسب، به‌دنبال ادامه گفت‌وگوها و پایان دادن مسالمت‌آمیز به این بحران باشد.

در حالی که مصر، قطر و ایالات متحده از ژانویه گذشته برای دست‌یابی به آتش‌بس موقت در نوار غزه تلاش می‌کنند، جنبش حماس شامگاه دوشنبه (۶ مه) با پیشنهاد مصر و قطر برای برقراری آتش‌بس در نوار غزه موافقت کرد، اما به‌رغم موافقت حماس، اسرائيل طرح حمله به گذرگاه مرزی رفح را به اجرا درآورد.

مهران معتقد است که تهاجم نیروهای اسرائيلی به گذرگاه رفح، «نقض آشکار ماده اول توافقنامه صلح میان مصر و اسرائیل» است، زیرا ماده اول این توافقنامه توسل به‌زور یا تهدید علیه تمامیت ارضی و استقلال سیاسی هریک از دو طرف را ممنوع کرده است. او گفت: «تهاجم سربازان اسرائيلی به گذرگاه رفح و وارد کردن تجهیزات نظامی سنگین به این گذرگاه، ماده چهارم پیمان صلح مبنی بر لزوم ایجاد مناطق غیرنظامی در دو طرف مرز مصر و اسرائيل را نقض می‌کند.» مهران خاطرنشان کرد که تشدید تنش و نقض آشکار مفاد توافقنامه صلح، نه‌تنها آینده این پیمان را تهدید می‌کند، این حق را به مصر می‌دهد که طبق مقررات حقوق بین‌الملل این پیمان را به حالت تعلیق درآورد یا از آن خارج شود.

شایان ذکر است که در ۲۶ مارس ۱۹۷۹، انور سادات، رییس‌جمهوری پیشین مصر، و مناخیم بگین، نخست‌وزیر وقت اسرائيل، با نظارت جیمی کارتر، رییس‌جمهوری سابق ایالات متحده، پیمان صلحی را امضا کردند. در بند دوم این پیمان آمده است که هرگونه فعالیت نظامی در نوار مرزی واقع در سینا و رفح، که به ۴ منطقه (الف، ب، ج و د) تقسیم شده است، ممنوع است.

ژنرال محمد عبدالواحد، کارشناس امنیت ملی مصر، در گفت‌وگو با الشرق‌الاوسط گفت: «براساس توافقنامه صلح میان اسرائیل و مصر و پروتکل گذرگاه‌های امنیتی، که در سال ۲۰۰۵ امضا شد، هرگونه افزایش در میزان یا نوع نیرو در منطقه مرزی (د) مستلزم هماهنگی دو کشور است.» او افزود: «در جریان جنگ با تروریسم، مصر شمار نیروهایش در سینا را در هماهنگی با اسرائيل افزایش داد.»

در سال ۲۰۲۱، مصر و اسرائيل برای نخستین بار در پیمان صلح اصلاحیه‌ای را ایجاد کردند که حضور ارتش مصر در رفح را تقویت کند. براساس این پیمان، یک نیروی محدود اسرائیلی متشکل از ۴ گردان پیاده، تجهیزات نظامی، استحکامات و نیروهای ویژه دیده‌بان سازمان ملل، در منطقه (د) حضور خواهند داشت. این منطقه از شرق شهر رفح فلسطین تا شهر ایلات دو و نیم کیلومتر امتداد دارد و محدود به «محور فیلادلفیا»، که عرض آن تنها به نیم کیلومتر می‌رسد، نیست.

عبدالواحد با اشاره به اینکه حضور نیروهای اسرائیلی در منطقه مرزی تهدیدی برای امنیت ملی مصر است، گفت: «با این حال، موضوع منوط به محاسبات سیاسی و منطقه‌ای است که نحوه برخورد با آن را رهبری کشور مشخص می‌کند.»

در پیوند به گزینه‌های مصر برای مقابله با این تهدید، مهران گفت: «مصر می‌تواند با ارائه شکایت رسمی به شورای امنیت سازمان ملل متحد، تهاجم ارتش اسرائيل به گذرگاه رفح را محکوم کند و اسرائيل را به توقف فوری جنگ فراخواند. افزون برآن، مصر می‌تواند برای هماهنگ کردن مواضع منطقه‌ای و بین‌المللی به‌منظور وارد کردن فشار بر تل‌آویو، نشستی اضطراری در اتحادیه عرب برگزار کند، کمیته مشترک مقرر در پیمان صلح را فعال کند و برای متقاعد کردن اسرائیل به اجرای تعهدات قانونی به مکانیسم‌های حل اختلاف مانند داوری بین‌المللی متوسل شود.»

عبدالواحد گفت: «مصر گزینه‌های متعددی برای مقابله با این موضوع دارد که ازجمله می‌توان به تعلیق پیمان صلح یا لغو آن اشاره کرد. افزون بر اینکه مصر می‌تواند برای دفاع از امنیت ملی‌اش تصمیم مناسبی بگیرد.»

این کارشناس مصری بر این باور است که در حال حاضر بهترین گزینه خویشتن‌داری و تاثیر نگرفتن از اقدام‌های تحریک‌آمیز اسرائيل است. او برای تاکید بر صحت دیدگاهش گفت: «چند سال پیش، جمهوری اسلامی ایران یک پهپاد آمریکایی را بر فراز خلیج فارس سرنگون کرد، اما واشینگتن، که نمی‌خواست درگیری با تهران را تشدید کند، از پاسخ خودداری کرد.»

درواقع، از اواخر دسامبر گذشته، هنگامی که اسرائيل کنترل بر نوار مرزی را مطرح کرد، «محور فیلادلفیا» به موضوع تنش میان مصر و اسرائیل بدل شد. چندی پیش، ضیا رشوان، رییس سرویس اطلاع‌رسانی دولتی مصر، هشدار داد که اشغال دوباره محور فیلادلفیا (صلاح‌الدین) روابط مصر و اسرائیل را به‌شدت تهدید خواهد کرد. او افزود: «این امر علاوه بر خط قرمز اعلام‌شده در خصوص اخراج اجباری فلسطینیان از نوار غزه، خط قرمز دیگری است که تخطی از آن پذیرفتنی نیست.» رشوان تاکید کرد که مصر توانایی دفاع از منافع، حاکمیت و تمامیت ارضی‌اش را دارد و هرگز به گروهی از رهبران تندرو اسرائیل، که می‌خواهند منطقه را به آشفتگی و بی‌ثباتی سوق ‌دهند، اجازه نخواهد که منافع، حاکمیت و امنیت ملی مصر را به خطر اندازند.

برگرفته از روزنامه الشرق‌الاوسط