کاربران رسانه‌های اجتماعی در ایران از افزایش اختلال در شبکه اینترنت و سخت‌تر شدن دسترسی به فضای مجازی طی تیرماه خبر می‌دهند.

با گذشت نزدیک به دو هفته از موج جدید کاهش سرعت، اختلال و قطعی اینترنت در ایران، این شرایط همچنان تداوم دارد و کارشناسان فضای مجازی تاکید می‌کنند که کاهش و نوسان سرعت در شبکه اینترنت مشهود است.

هم‌زمان با برگزاری دور اول انتخابات ریاست‌جمهوری، گزارش‌هایی در خصوص قطع گسترده بسیاری از فیلترشکن‌ها منتشر شد. به گفته فعالان حوزه آی‌تی، بسیاری از سرورهای وی‌پی‌ان در ایران به‌دلیل اختلال مداوم در شبکه از دسترس خارج شده‌اند.

اعلام نظر روح‌الله مومن‌نسب، یکی از چهره‌های نزدیک به دولت رئیسی و ستاد سعید جلیلی، که دلیل شکست او را ناتوانی حاکمیت در تقویت پیام‌رسان‌های داخلی و بستن راه‌های دسترسی کاربران به پیام‌رسان‌های خارجی دانسته بود، می‌تواند به‌خوبی تفکر حاکم بر وزارت ارتباطات دولت سیزدهم و دلیل احتمالی تداوم اختلال روزهای اخیر در دسترسی به فضای مجازی را مشخص کند.

البته روند کاهش قابل‌توجه سرعت حتی بر شبکه اینترنت داخلی نیز تاثیرگذار بوده و براساس گزارش‌های منتشرشده، مشکل روزهای اخیر اینترنت در ایران بر میزان تعداد تراکنش‌های بانکی اینترنتی هم تاثیر مشخصی داشته و حجم آن را تا ۲۰ درصد کاهش داده است.

تداوم این شرایط هم‌زمان با وعده وزارت ارتباطات برای رفع مشکل، این نگرانی را ایجاد کرده است که مشکل اخیر با اجرایی‌‌شدن شبکه اینترنت ملی ارتباط مستقیمی دارد. 

وزارت ارتباطات دولت سیزدهم تلاش دارد با پیشبرد برنامه اینترنت ملی پیش از آغاز به کار دولت جدید وضعیت شبکه را به شرایطی برساند که دولت چهاردهم نتواند پس از در اختیار گرفتن اداره کشور، آن را به  حالت گذشته بازگردد.

کارشناسان روز بیستم تیرماه با بررسی روند اختلال‌ها اعلام کردند: «وجود اختلال هم‌زمان در سرویس‌دهنده‌های مختلف نشان می‌دهد در سرویس شرکت ارتباطات زیرساخت اشکال وجود دارد.»

وزارت ارتباطات علت اختلال روزهای اخیر را قطع حدود ۴۰درصد از ظرفیت ورودی اینترنت بین‌الملل در خاک کشور همسایه اعلام کرد. رئیس شرکت ارتباطات زیرساخت هم وعده داده است که با «تمهیدات» شرکت ارتباطات زیرساخت در توزیع ترافیک اینترنت بین‌الملل از سایر مسیرها، افتی که در شبکه ارتباطی کشور دیده می‌شود «به‌زودی برطرف خواهد شد»؛ اما پس از گذشت سه روز، نه‌تنها این وعده محقق نشده که کاهش سرعت و قطع مداوم شبکه نیز بیش از گذشته تشدید شده است.

برخلاف ادعای وزیر ارتباطات دولت سیزدهم مبنی‌بر بهبود سرعت اینترنت در سه سال گذشته، از زمان آغاز به کار دولت ابراهیم رئیسی، سیاست دولت توجه به پیشبرد طرح اینترنت ملی و کاهش ظرفیت اتصال به پهنای باند بین‌المللی بوده است. وزیر ارتباطات ۲۰ تیرماه اعلام کرد که پیشرفت شبکه ملی اطلاعات از ابتدای این دولت از حدود ۲۰درصد به بیش از ۶۴درصد رسیده است.

در این میان افزایش چشمگیر فیلترینگ وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌های خارجی که با هدف حمایت از پلتفرم‌ها و پیام‌رسان‌های داخلی صورت گرفت، در عمل نتوانست به رشد کوچ کاربران ایرانی از پیام‌رسان‌های خارجی به داخلی کمک کند.

سیاست محدودسازی دسترسی کاربران از همان آغاز به کار دولت رئیسی برنامه اصلی وزارت ارتباطات بود. رئیسی که در زمان تبلیغات انتخابات سال ۱۴۰۰ مدعی بهبود کیفیت اینترنت شده بود، با انتخاب عیسی زارع‌پور نشان داد که برخلاف وعده‌های انتخاباتی‌اش، پیشبرد طرح شبکه ملی اینترنت و محدودشدن دسترسی به اینترنت آزاد را در دستور کار دارد.

زارع‌پور که در دولت محمود احمدی‌نژاد مجری طرح شبکه ملی فرهنگ بود، از حامیان محدودسازی دسترسی کاربران به پیام‌رسان‌های خارجی شناخته می‌شود. او با افزایش حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی تلاش کرد برای تلگرام که در دولت روحانی با دستور قضایی فیلتر شده بود، جایگزینی بومی معرفی کند.

معافیت مالیاتی کسب‌وکارهای فعال در پلتفرم‌های داخلی، افزایش دوبرابری هزینه استفاده از پهنای باند خارجی، اجبار وب‌سایت‌های داخلی برای انتقال سرورهایشان به داخل ایران، اجرای طرح اتصال پیام‌رسان‌های داخلی به یکدیگر و اجبار کاربران به عضویت در پیام‌رسان‌های داخلی برای دریافت برخی خدمات دولتی و بانکی از جمله اقدام‌های وزارت ارتباطات دولت سیزدهم در راستای ترغیب کاربران به استفاده از پلتفرم‌های داخلی بود.

با آغاز اعتراض‌های شهریور ۱۴۰۱، فرصت برای اجرای برنامه فیلترینگ پلتفرم‌های خارجی فراهم شد. دولت سیزدهم با فیلتر کردن اینستاگرام، واتس‌اپ، تیک‌تاک، گوگل‌پلی، سیگنال، ایکس‌باکس، لینکدین و مجموعه‌ای گسترده از وب‌سایت‌های خبری و سایر وب‌سایت‌های مورداستفاده کاربران، رکورددار میزان فیلترینگ در دولت‌های جمهوری اسلامی پس از ورود اینترنت به ایران است.

قطع سراسری اینترنت طی اعتراض‌ها نیز از نظر تداوم زمان قطعی یکی از طولانی‌ترین دوره‌ها را در جهان را ثبت کرده است.

اختلال هدفمند با هدف قطع دسترسی کاربران به فیلترشکن‌های رایگان و همچنین توصیه وزیر ارتباطات به استفاده از فیلترشکن‌های پولی یکی از مصادیقی است که کارشناسان به استناد آن مدعی شده‌اند دولت سیزدهم در راستای منافع مافیای فیلترشکن‌فروش‌ها عمل کرده است.

گردش مالی ماهانه چهار هزار و ۵۰۰ میلیارد تومانی فروش فیلترشکن که هم‌زمان با افزایش میزان استفاده کاربران از آن در دولت سیزدهم شکل گرفت، باعث شد میزان درآمد این مافیا به بیش از سه برابر درآمد دولت از فروش اینترنت به کاربران برسد.

حالا وزارت ارتباطات دولت سیزدهم به‌عنوان کاسب فیلترینگ شناخته می‌شود و زارع‌پور به‌دلیل نقش‌آفرینی در سرکوب معترضان از طریق قطع اینترنت تحت تحریم‌های بین‌المللی قرار گرفته است.

انجمن تجارت الکترونیکی تهران ۱۲ تیرماه در سومین گزارشش از وضعیت شبکه اینترنت اعلام کرد: «اینترنت ایران با سه گزاره پراختلال، محدود و کند قابل‌ توصیف است.» این گزارش می‌افزاید: «نقش فیلترینگ از ایجادکننده محدودیت بسیار فراتر رفته و امروز به بزرگ‌ترین عامل ایجاد کندی مستمر و ناپایداری و مانع بزرگی برای افزایش سرعت و توسعه اینترنت تبدیل شده است.»

اصرار بر سیاست اعمال فیلترینگ در دولت سیزدهم در شرایطی ادامه دارد که مطابق این گزارش، دست‌کم ۸۳درصد کاربران از فیلترشکن استفاده می‌کنند و با گذشت نزدیک به دو سال از شروع فیلترینگ اینستاگرام، بیش از ۹۰درصد کاربران آن در ایران با استفاده از فیلترشکن‌ها به اپلیکیشن بازگشته‌اند.

کارشناسان وزارت ارتباطات دلیل کاهش سرعت اینترنت را استفاده طیف گسترده‌ای از کاربران از انواع پروکسی‌ها و فیلترشکن‌ها می‌دانند اما این ادعا در حالی مطرح می‌شود که به نظر می‌رسد اعمال اختلال و قطع مداوم دسترسی در فواصل چندثانیه‌ای با هدف قطع اتصال کاربر با فیلترشکن‌های رایگان انجام می‌شود، موضوعی که می‌تواند همدستی دولت با شبکه فروش فیلترشکن‌ را تقویت کند.

فعال‌‌بودن برخی سرورهای وی‌پی‌ان در شرایطی که حتی بسیاری از سرورهای پولی در دو هفته گذشته با قطع گسترده مواجه بودند، نظریه هدفمند بودن مشکلات روزهای اخیر را تقویت می‌کند.

نکته عجیب دیگری که خشم کاربران در پی داشته، پایان‌ یافتن حجم بسته‌های اینترنتی در زمانی است که اینترنت این افراد قطع بوده؛ این موضوع پدیده حجم‌دزدی اپراتورها را در کانون توجه قرار داده است. کاربران ایرانی یادآور می‌شوند دولت رئیسی در زمان اعطای مجوز افزایش قیمت بسته‌های اینترنت، شرط افزایش قیمت را اصلاح کیفیت و بهبود سرعت اعلام کرده بود، شرطی که از زمان اعمال اصلاح قیمت‌ها نه‌تنها محقق نشده که با کاهش سرعت، به رشد پدیده حجم‌دزدی منجر شده است.

بر اساس آخرین گزارش سایت اسپیدتست از میانگین سرعت اینترنت ایران که به‌ پیش از آغاز اختلال دو هفته اخیر باز می‌گردد، میانگین سرعت اینترنت سیار ایران ۳۷.۳۶ مگابیت بر ثانیه بوده که این کشور را در میان ۱۵۵ کشور جهان در رتبه ۷۳ قرار داده است.

این عدد در شرایطی منتشر می‌شود که کاربران و کارشناسان آی‌تی یادآور می‌شوند به دلیل اختلال و نوسان سرعت، دسترسی به این میانگین سرعت به شکل پایدار هرگز فراهم نیست و در کنار این گزارش، باید برای نوسان بی‌وقفه سرعت، افت کیفیت و قطعی‌های مکرر چندثانیه‌ای هم سهمی در نظر گرفت.

مسعود پزشکیان که برچیدن بساط فیلترشکن‌فروشی را وعده داده است، حالا زمانی به ساختمان ریاست‌جمهوری وارد خواهد شد که اولین مطالبه جامعه از او، پایان‌ دادن به وضع فعلی دسترسی به فضای مجازی و حذف فیلترینگ گسترده شبکه‌های اجتماعی است.