در حالی که مصر و ترکیه گام‌های سریعی به سمت بهبودی روابط میان دو کشور برمی‌دارند، جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یک بازیگر عمده و رقیب، به دنبال تحمیل نفوذ در منطقه است. اکنون این پرسش مطرح می‌شود که آشتی قاهره و آنکارا چه تاثیری بر منافع منطقه‌ای تهران خواهد داشت؟

در فوریه گذشته، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، از قاهره دیدار کرد و دو کشور مرحله جدیدی از همکاری را آغاز کردند. سپس روند آشتی مصر و ترکیه به‌طرز چشمگیری شتاب گرفت و با اولین سفر رسمی عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهوری مصر، به آنکارا در چهارم سپتامبر جاری، به یک دهه تنش پایان داد.

این در حالی است که روند آشتی مصر و جمهوری اسلامی ایران به‌رغم اظهارات مثبت و مکرر تهران و دیدارهای رسمی مقام‌های دو کشور در سطح روسای‌جمهوری و وزرا، با سرعت موردانتظار پیش نمی‌رود. بازتاب این واقعیت را می‌توان در روابط کشورهای عربی با جمهوری اسلامی ایران مشاهده کرد.

در همین راستا، احمد ابوالغیط، دبیرکل اتحادیه عرب، سه‌شنبه ۲۰ شهریور در یک کنفرانس مطبوعاتی، گفت: «پس از لغو کمیته وزرای عرب پیگیر مداخله ترکیه و جمهوری اسلامی در امور داخلی کشورهای عربی در نشست سران عرب در بحرین در ماه مه گذشته، ترکیه به سمت بهبود روابط با جهان عرب گام برمی‌دارد اما جمهوری اسلامی ایران هنوز در این زمینه به‌طور جدی دست‌به‌کار نشده است». ابوالغیط در حالی این موضوع را مطرح کرد که هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، در نشست وزرای خارجه عرب در قاهره، پایتخت مصر، حضور داشت و آنجا سخنرانی کرد.

کارشناسان درباره میزان تاثیرگذاری نزدیکی مصر و ترکیه بر منافع منطقه‌ای جمهوری اسلامی دیدگاه‌های متفاوتی دارند، به‌ویژه اینکه تهران هنوز در مورد آشتی قاهره و آنکارا به‌طور رسمی اظهارنظر نکرده است.

در همین راستا دکتر یاسر ارشادمنش، مدیر مرکز مطالعات راهبردی سازمان جوانان حقوق بشر، در مصاحبه‌ای با الشرق‌الاوسط، گفت: «در حال حاضر، توجه تهران در درجه اول بر مقابله با نفوذ اسرائيل در منطقه متمرکز است».

او خاطرنشان کرد: «جمهوری اسلامی ایران باید سیاست کلی خود را با چشم‌انداز ائتلاف و وحدت کشورهای اسلامی بنا کند و در تلاش برای تحقق وحدت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در جهان اسلام باشد.»

از سوی دیگر، احمد فورکان اوزیاکار، استاد دانشگاه آتاتورک، در صحبتی با الشرق‌الاوسط، گفت: «مصر و ترکیه دو قدرت اقتصادی و نظامی مهم در منطقه محسوب می‌شوند. بنابراین، تقویت روابط میان آن‌ها به این معنی است که باید تهران به دنبال گزینه‌های جایگزینی برای مقابله با قاهره باشد، در حالی که دستیابی به این امر در شرایط کنونی کاملا دشوار است».

او یادآور شد: «طرح‌های راهبردی ترکیه به مصر جذاب‌تر از طرح‌های ایران است. علاوه بر اینکه ترکیه می‌تواند در درگیری‌های شرق مدیترانه، بحران لیبی و جنگ اسرائیل در نوار غزه نقش موثری ایفا کند. در نتیجه، می‌توان گفت افزایش همکاری میان ترکیه و مصر می‌تواند به تحریک رقابت ژئوپلیتیکی در منطقه منجر شود».

ست فرانتزمن، پژوهشگر سیاسی در بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، نیز در مصاحبه‌ای با الشرق‌الاوسط گفت: «طی دو سال گذشته، ترکیه برای آشتی با مصر تلاش‌های بسیاری انجام داده و ایران نیز به تقویت روابطش با مصر ادامه داده است. انگیزه گرایش کشورهای یادشده از بهبود روابط این است که هر سه قدرت تاریخی منطقه‌ای منافعشان را در ایجاد روابط دوستانه‌تر می‌بینند».

به گفته فرانتزمن، «هدف جمهوری اسلامی ایران منزوی کردن اسرائیل و تقویت نفوذ تهران در یمن، لبنان، عراق، سوریه و همچنین در غزه و کرانه باختری است و این دستور کار منطقه‌ای به منافع ترکیه و مصر آسیب نخواهد رساند».

دکتر محمد عباس ناجی، کارشناس مرکز مطالعات راهبردی الاهرام، در گفت‌وگوی با الشرق‌الاوسط گفت: «نزدیکی ترکیه و مصر بر منافع جمهوری اسلامی ایران تاثیر نخواهد گذاشت؛ به‌ویژه اینکه قاهره مسیر نزدیکی با آنکارا را بر اساس منافع ملی خود بنا کرد، نه آنکه منافع طرف دیگر را به خطر اندازد. به‌رغم ناسازگاری در برخی پرونده‌ها، ترکیه و جمهوری اسلامی روابط گسترده و مستحکمی دارند. بیانیه مصر و ترکیه پس از دیدار سیسی و اردوغان مبنی بر وحدت اراضی سوریه نیز همسو با دیدگاه ایران است، در حالی که سوریه به دلیل حضور نظامی ترکیه، برای آنکارا و تهران از اهمیت زیادی برخوردار است.

با این حال، به باور احمد فورکان اوزیاکار، تنش در دریای سرخ و پیامدهای مالی آن بر درآمدهای کانال سوئز مصر می‌تواند یکی از نقاط اختلاف‌نظر باشد و بر منافع منطقه‌ای جمهوری اسلامی تاثیر بگذارد، به‌ویژه اینکه تهران از گروه حوثی حمایت می‌کند. او افزود: «نزدیکی مصر و ترکیه و همکاری مشترک برای حل منازعه  فلسطین می‌تواند تهدیدی برای نفوذ ایران در منطقه باشد.»

به گفته اوزیاکار، تهران در حالی تحولات روابط مصر و ترکیه را زیر نظر دارد که در تلاش برای کاهش انزوایش در منطقه و به دنبال بهبود روابط با قاهره است.

ناجی درباره احتمال نزدیکی تهران و قاهره، معتقد است که رابطه مصر و جمهوری اسلامی در مقایسه با رابطه قاهره و آنکارا متفاوت است، زیرا مصر این روند را در چارچوبی دوجانبه و بدون دخالت طرف‌های دیگر، مدیریت می‌کند و منتظر است تا تهران قبل از صحبت در مورد افزایش سطح نمایندگی دیپلماتیک، سیاست‌هایش را در قبال مسائل موردنظر آشکار کند.

از سوی دیگر، فرانتزمن معتقد است که آشتی بین مصر و ترکیه بر تلاش‌های ایران برای بهبود روابط با کشورهای مختلف عربی از جمله مصر تاثیر می‌گذارد. او گفت: روابط ترکیه و مصر ممکن است به موازات امیدواری تهران به آشتی آنکارا با دمشق پیش رود، زیرا نزدیکی دمشق و آنکارا مسیر گسترش نفوذ جمهوری اسلامی را در منطقه هموارتر می‌کند. دکتر ارشادمنش هم بر این باور است که ثبات ناشی از نزدیکی مصر و ترکیه ممکن است به گسترش روابط ایران با کشورهای عربی منجر شود.

به عقیده اوزیاکار، هرچند آنکارا و تهران در مسیر توسعه روابط با قاهره گام برمی‌دارند، آینده این روابط هنوز در ابهام است. او گفت: «اگر جمهوری اسلامی برای حفاظت از منافع اقتصادی مصر بر رویکرد حوثی‌ها در دریای سرخ تاثیر بگذارد و برای حل بحران جنگ در غزه به گزینه‌های دیپلماتیک اولویت بدهد، از یک سو موقعیت ایران در منطقه تقویت خواهد شد و از سوی دیگر روابط تهران با مصر و سایر کشورهای عربی گسترش خواهد یافت.»

برگرفته از روزنامه الشرق‌الاوسط