بیماری سرطان و شرایط تامین دارو و درمان آن به یکی از بحران‌های بزرگ حوزه بهداشت و درمان در ایران بدل شده است.

هر سال هزاران نفر در سراسر ایران به بیماری سرطان مبتلا می‌شوند اما چالش‌ها و مشکلات متعددی که پیش روی آنان وجود دارد، تنها به روند پیچیده درمان این بیماری جدی محدود نیست.

به گفته کارشناسان، سرطان در ایران دومین عامل مرگ مردم بعد از بیماری‌های قلبی‌عروقی است و طبق پیش‌بینی‌ها تا سال ۱۴۲۰ با ۱۰۰ درصد افزایش مواجه خواهد شد. چنانچه معاون امور بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بهمن‌ ۱۴۰۲ اعلام کرد: «در ایران سالانه بیش از ۱۳۵ هزار نفر به سرطان مبتلا می‌شوند که تا سال ۱۴۲۰ تعداد آن‌ها به بیش از ۲۹۰ هزار نفر در سال خواهد رسید.»

سرطان‌ پستان در زنان و سرطان روده بزرگ و پروستات در مردان و نیز سرطان معده و سرطان پوست شایع‌ترین انواع سرطان در ایران‌اند.

یکی از دلایلی که سبب رشد تعداد مبتلایان به سرطان در ایران شده و آن را به معضلی مهم بدل کرده، تشخیص دیرهنگام بیماری است که یکی از اصلی‌ترین علل آن هم نادیده گرفتن آزمایش‌های دوره‌ای و غربالگری سالانه است.

هزینه‌های آزمایش‌ خون معمولی در ایران برای افراد فاقد پوشش بیمه‌ای، دست‌کم به ۵۰۰ تا یک میلیون تومان می‌رسد که این جدا از هزینه‌های اسکن، سونوگرافی یا ماموگرافی برای زنان به‌منظور تشخیص بیماری در مراحل اولیه آن است؛ خدماتی که بر اساس آمارها، تا ۸۰۰ درصد رشد قیمت داشته‌اند.

هزینه‌ سنگین درمان، کمبود دارو، نوبت‌های طولانی جراحی و نبود امکانات درمانی به‌خصوص در شهرهای کوچک نیز از جمله مسائل دیگری‌اند که بیماران مبتلا به سرطان و خانواده‌‌هایشان با آن روبرو می‌شوند.

بیماری سرطان به دلیل طولانی‌ بودن دوره درمان و خاص بودن داروهای آن هزینه‌های سنگینی دارد؛ آنچه برخی بیماران را ناچار می‌کند به دلیل ناتوانی از تامین آن، روند درمانی‌ را در میانه‌راه متوقف کنند.

درمان سرطان شامل مراحل مختلفی مانند جراحی، شیمی‌درمانی و پرتودرمانی است که هر یک به‌تنهایی هزینه‌ بالایی دارند. بسیاری از بیماران مجبور می‌شوند برای تامین این هزینه‌ها اموال و دارایی‌هایشان را بفروشند که این موضوع تبعات اجتماعی و رنج خانوادگی را هم بر دردهای ناشی از این بیماری می‌افزاید.

اگرچه مراجعه به بیمارستان‌های دولتی هزینه‌های کمتری برای بیماران دارد، این بیمارستان‌ها با کمبود امکانات و نیروی انسانی مواجه‌اند و دریافت نوبت‌ درمانی از آن‌ها بسیار طولانی است که با در نظر گرفتن اهمیت زمان در درمان سرطان، با وضع بیماران همخوانی ندارد. برای مثال، بیمارستان امام خمینی تهران که «انستیتو سرطان»، یکی از بزرگ‌ترین مراکز درمان سرطان در ایران، آنجا فعالیت می‌کند، با چالش‌هایی همچون کمبود تخت، نیروی انسانی و تجهیزات مواجه است.

در کنار کمبود تجهیزات در بیمارستان‌های دولتی، توزیع ناعادلانه خدمات درمانی در ایران هم باعث می‌شود بیماران برای درمان از نقاط مختلف به پایتخت مراجعه کنند که این امر بحران سرانه تخت و نیروی درمانی را در این مراکز پدید آورده است.

تصاویر همراهان بیماران که در خیابان‌ها و پارک‌های اطراف بیمارستان‌های دولتی چادر زده‌اند، نشان می‌دهند جدا از نیاز به هزینه‌های دارویی و درمانی مسئله اسکان در پایتخت هم معضل بزرگی برای خانواده‌ بیماران است.

علاوه بر هزینه‌های سرسام‌آور درمان، کمبود دارو نیز از چالش‌های بیماران مبتلا به سرطان در ایران طی سال‌های اخیر است. اکثر داروهای سرطان وارداتی‌اند و با نوسان ارزی و مشکلات اقتصادی، تامین آن‌ها دشوارتر شده است.

طبق اطلاعات منتشرشده، در برخی موارد بیماران باید ماهانه تا ۳۰ میلیون تومان برای خرید دارو و شیمی‌درمانی هزینه کنند که این مبلغ از توان ‌بخش عمده‌ای از بیماران خارج است.

در بحران دارویی سال‌های اخیر ایران، کمبود داروهای سرطان یکی از اصلی‌ترین بخش‌های زنجیره داروهای نایاب بوده است. داروهایی که برای قرار گرفتن در پوشش خدمات بیمه‌ تنها در اختیار تعداد معدودی از داروخانه‌های دولتی مانند ۱۳ آبان در تهران قرار می‌گیرند اما حجم داروی موردنیاز با ذخیره دارویی این مراکز همخوانی ندارد و خانواده بیماران ناچارند برای تهیه هر نوبت دارو روزهای زیادی را در صف انتظار بمانند.

موضوع فقط به تامین منابع مالی برای تهیه دارو محدود نیست؛ بیماران با پدیده مافیای دارو هم مواجه‌اند. به طوری که برخی داروهایی که دولت مدعی است به دلیل تحریم‌ امکان ورود به چرخه توزیع را ندارند، در بازار سیاه با قیمتی چندبرابری به‌راحتی قابل‌تهیه‌اند.

این وضع نشان می‌دهد مشکل را نباید در واردات دارو دید و بیشتر پای فساد حاکم بر ساختار درمانی و قاچاق دارو در میان است.

مشکل دیگری که در مورد برخی داروهای شیمی‌درمانی وجود دارد این است که پزشکان نمونه‌های موجود در بازار را که تولید برخی کشورهای آسیایی مانند هندند، فاقد اثرگذاری می‌دانند و از بیماران می‌خواهند به هر طریق که شده، داروهای باکیفیت بالا را تهیه کنند.

در ماه‌های اخیر کمبود داروهای مخصوص آزمایش پت اسکن که تصویربرداری ضروری برای تعیین روند درمان بیماران مبتلا به سرطان است، به مشکل تازه بیماران در ایران بدل شده است.

شهریورماه مونا فرجاد، بازیگر سینما و تلویزیون ایران که در حال مبارزه با بیماری سرطان است، از کمبود داروی پت‌اسکن که در تشخیص و ردیابی سلول‌های سرطانی نقش حیاتی دارد، خبر داد. پس از آن کاربران شبکه‌های اجتماعی هم با مراجعه به صفحه این بازیگر از تجربیاتشان در زمینه کمبود دارو نوشتند.

 روزنامه اعتماد در گفت‌وگو با بیماران تایید کرد که برخی آزمایشگاه‌های مخصوص پت اسکن در تماس با افرادی که از قبل نوبت داشتند، اعلام کرده‌اند که به دلیل نبود داروی تزریق، امکان پت اسکن وجود ندارد.

یکی دیگر از مشکلات بیماران مبتلا به سرطان موضوع مهاجرت پزشکان متخصص است که طی سه سال گذشته روندی روبه‌افزایش داشته است.

کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی خردادماه در گزارشی اعلام کرد به‌ ازای هر ۱۰۰ هزار نفر در ایران تنها ۶۲ پزشک متخصص فعالیت دارد. این آمار برای کشورهای اروپایی بین ۲۵۰ تا ۳۵۰ پزشک و برای کشورهای منطقه، ۱۴۳ پزشک به‌ ازای هر ۱۰۰ هزار نفر است.

کاهش سرانه پزشک در ایران در کنار بی‌رغبتی دانشجویان به تحصیل در برخی رشته‌های فوق‌تخصصی به موضوع مهاجرت پزشکان بازمی‌گردد. سال ۱۴۰۲ حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی درباره کمبود پزشک در ایران هشدار داد و گفت: «در دو سال گذشته ۱۰ هزار نفر از پزشکان مهاجرت کردند و خیلی از استان‌ها با کمبود شدید پزشک به‌خصوص کمبود جراح مواجه‌اند.»

موضوع ناترازی سرانه پزشکان متخصص در سطح ایران به وضعیتی رسیده است که در گزارش کمیسیون اصل ۹۰ مجلس اعلام شد ۴۵ درصد از پزشکان متخصص در شهر تهران فعال‌اند، در حالی که فقط ۱۱ درصد جمعیت ایران در این شهر زندگی می‌کنند.

 کمبود نیروی انسانی در بخش درمان تنها به کمبود پزشک محدود نیست و کاهش تعداد پرستاران هم از مشکلات روبه‌افزایش نظام بهداشت و درمان ایران است که بر روند درمان بیماران مبتلا به سرطان هم تاثیر منفی گذاشته است. بر اساس استانداردهای جهانی، به‌ ازای هر بیمار باید یک پرستار وجود داشته باشد، اما در ایران هر پرستار مسئولیت سه تا چهار بیمار را بر عهده دارد که این امر فشار زیادی بر آن‌ها وارد می‌کند.

رئیس‌کل سازمان نظام پرستاری ۹ مهرماه در اولین جلسه کارگروه ساماندهی مهاجرت پرستاران، از افزایش دو برابری مهاجرت پرستاران در سال‌های اخیر خبر داد و گفت: «مسائل معیشتی، اقتصادی و اجتماعی دلایل اصلی مهاجرت پرستاران است.»

ساختار درمانی ایران در شرایطی زیر فشار کاهش نیروی درمانی، کمبود دارو و تجهیزات هر روز فرسوده‌تر از پیش می‌شود که مطابق آمارها، افزایش تعداد مبتلایان به سرطان روند خدمات‌دهی به این بیماران را سخت‌تر از پیش کرده است. این موضوع در درازمدت می‌تواند سرطان را‌ــ به دلیل افزایش هزینه‌های درمان، نیازهای تجهیزاتی و کاهش سن ابتلا‌ــ  به دلیل اول مرگ‌ومیر در ایران تبدیل کند.