دولت سیزدهم جمهوری اسلامی دو سال پیش با ادعای مقابله با «قاچاق آرد»، ارز ترجیحی نان را حذف کرد و با راه‌اندازی طرح موسوم به «هوشمندسازی خرید نان» عملا سهمیه‌بندی نان در ایران را کلید زد. به‌ فاصله کوتاهی پس از اجرای این طرح که در اصطلاح عمومی تحت عنوان «نان کارتی» شناخته می‌شود، نان چندنرخی به پدیده‌ای رایج در نقاط مختلف ایران تبدیل شد. در صورتی‌ که مقام‌های دولتی وعده داده بودند قیمت نان هیچ تغییری نمی‌کند. حالا نیز با گذشت بیش از دو سال از اجرای آن، نانوایان می‌گویند این طرح معیشت و کسب‌وکارشان را به خطر انداخته و دردسرهای زیادی برای آنان به‌ وجود آورده است.

یکی از مهم‌ترین دردسرها به سامانه مدیریت نان یا همان «نانینو» ارتباط دارد که ظاهرا تاوان مشکلات فنی‌ آن را نانوایان می‌دهد. این سامانه که کارت‌های هوشمند خرید نان به آن متصل است، قرار بود مواردی مانند استفاده چندباره از یک کارت در روز را تحت عنوان «تخلف» شناسایی کند، اما از آنجا که چنین امکانی ندارد، آن را تخلف نانوایان محسوب می‌کند و به‌عنوان جریمه، سهمیه آنان را کاهش می‌دهد.

نانوایان می‌گویند اجرای این طرح که بدون در نظر گرفتن همه جوانب آغاز شد، فقط معیشت آنان را در خطر قرار داده است. در پیوند با این موضوع، الله‌وردی حسن‌زاده، رئیس اتحادیه خبازان ارومیه، به روزنامه پیام ما گفت: «این سامانه نانینو یک سامانه من‌درآوردی است. ما هر روز با آن مشکل داریم. به دلیل مشکلات این سامانه سهمیه یک نانوایی که پنج کارگر در مغازه دارد، از چهار کیسه به سه تا کاهش می‌یابد.»

به باور رئیس اتحادیه خبازان ارومیه، سامانه نانینو «مانند همه کارهای دیگر» در جمهوری اسلامی بر اساس کار کارشناسی طراحی نشده است و مثل این می‌ماند که یک نانوا بخواهد مسئولیت شهرداری شهری مانند ارومیه را برعهده بگیرد.

به گفته این فعال صنفی، سامانه نان کارتی هر روز دچار مشکلات فنی و نقص می‌شود و ادامه این وضعیت برای نانوایان امکان‌پذیر نیست.

محمد مولایی، از نانوایان مازندران، که سهمیه آرد نانوایی‌ او از ۱۰ به ۷ کیسه رسیده است هم درباره این سامانه و دردسرهایش می‌گوید: «اصلا مشخص نیست چطور باید کارت بکشی، داد نانواها در آمده و تمام سهمیه‌ها کم شده است.»

به گفته او، قطعی برق و اینترنت هم مزید بر علت است و تکلیف نانوایان مشخص نیست که چگونه باید نان بفروشند.

این نانوای مازندرانی در تشریح مشکلات متعدد کارت‌ نان‌ها گفت: «یکی از پیام‌های خطای بسیار زیاد این است که کارت تکراری است یا سقف خرید نان پر شد‌ه است؛ اول اینکه مگر دولت می‌تواند تعیین کند مردم چقدر نان مصرف کنند؟ فرض کنید امروز نان مصرف خودتان را خریداری کردید مادر یا پدرتان نان می‌خواهد یا مهمان برایتان آمده‌ است، باید بروید کارت عابر بانک دیگری بیاورید؟ بعد هم نانوا از کجا باید تشخیص دهد که این مشتری قبلا آمده اندازه سقف خریدش نان خریده ‌است. به ازای کارت تکراری و خطای تکراری یک تراکنش موفق را کسر می‌کند. همه این خطاها جمع می‌شود و در نهایت از سهمیه آرد نانوا‌یان کم می‌کند.»

عبدالرضا، یکی از نانوایان تهران در محله پیچ شمیران، هم معتقد است این «سامانه فراگیر فقط مشکلات نانوایان را فراگیر کرده است و اصلا معلوم نیست نرم‌افزار نانینو چگونه کمک‌یارانه نانوایی یارانه‌ای یا همان دولتی را حساب می‌کند. کمک‌هزینه از ۴۰ درصد به ۱۰ درصد و آرد از ۱۰۰ کیسه به ۴۰ کیسه رسیده در حالی که تخلفی برای ما ثبت نشده است. میزان نظارت تعزیرات، اتحادیه و اصناف، اداره غله و خلاصه هزار دستگاه دیگر بر نانوایی‌های دولتی آنقدر زیاد است که تعداد واحدهای مختلف در حداقل‌اند.»

او با انتقاد به وضعیتی که دولت برای نانوایان ایجاد کرده است، گفت: «بروید در شهرستان‌ها ببینید نانواها دارند واحدشان را خانوادگی اداره می‌کنند تا از پس هزینه‌ها بر بیایند. برق و آب و گاز نانوا را که قطع می‌کنند، نمی‌گویند نان قوت غالب مردم است. اما قیمت نان را بالا نمی‌برند و می‌گوید غذای اصلی مردم نان است. همین حالا در این بی‌برقی که گویا بی‌گازی هم قرار است به آن اضافه شود، تکلیف خرید و فروش آرد چیست؟»

بر مبنای این گزارش، تلفن‌های پشتیبانی شرکت نانینو نیز برای گزارش‌دهی مشکلات پاسخگو نیستند و فقط تلفن گویای این مرکز پشتیبانی سوالاتی که از نظر آن سوالات متداول است، تکرار می‌کند. تقریبا هیچ پشتیبانی آنلاین یا تلفنی برای راهنمایی و مشاوره در مورد مشکلات نانوایان با این سامانه هوشمند وجود ندارد و در جست‌وجوی اینترنتی نیز شماره تماسی از این شرکت خصوصی  یا روابط‌عمومی یا مسئولان آن یا هر اطلاعاتی دیگری که مشخص کند این سامانه مربوط به کدام شرکت است پیدا نمی‌شود.

البته شماره تلفن دیگری هم وجود دارد که اعلام شده است خدمات مشاوره در مورد سامانه نانینو را هم پشتیبانی می‌کند. در تماس با این مرکز که «پروتال جامع معرفی سامانه‌ها و سایت‌های اینترنتی کشور» نام گرفته است، به یک کارشناس وصل می‌شوید. این مرکز در همان ابتدای تماس اعلام می‌کند که هزینه هر دقیقه مشاوره از طریق این سامانه برخط ۱۸۰ هزار ریال معادل ۱۸ هزار تومان است که روی قبض تلفن ثابت تماس‌گیرنده محاسبه می‌شود.

پیش‌تر سید جمال موسوی، نماینده مجلس، در تذکری به وزیر جهاد کشاورزی گفته بود که سامانه نانینو برای نانوایان مشکلاتی ایجاد کرده و بدون در نظر گرفتن همه جوانب اجرایی، باعث بروز مشکلات در نانوایی‌ها به ویژه در روستاها شده شده است.

به گفته محمد سلیمانی، رئیس اتحادیه نانوایان سنگکی، سامانه نانینو علاوه بر اینکه باعث سردرگمی نانوایان شده است، در موارد زیادی به درگیری میان نانوایان و خریداران منجر می‌شود اما مسئولان دولتی با اینکه بارها در جریان مشکلات این طرح قرار گرفته‌اند، برای حل آن اقدامی نمی‌کنند.

اوایل شهریور ۱۴۰۱، حدود دو ماه پس از اجرای طرح سهمیه‌بندی نان، احسان خاندوزی، وزیر وقت اقتصاد، به‌شدت از آن دفاع کرد و گفت: «امروز می‌توانیم بگوییم چه فردی از کدام نانوایی نان خریده است.»