کنشگران میراث فرهنگی در زنجان درباره خطر نابودی و تخریب بازار تاریخی این شهر هشدار داده‌ و تاکید کرده‌اند که این اثر تاریخی به‌جامانده از دوران قاجار به مرمت، نگهداری و محافظت اصولی نیاز دارد.

به گفته آنان، هویت بازار تاریخی زنجان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین بازارهای تاریخی و سرپوشیده ایران، مخدوش شده و اکنون با مشکلات جدی از جمله نفوذ آب‌های سطحی، بی‌نظمی ساختاری و چالش‌‌های ایمنی مواجه است.  

روزنامه پیام ما به نقل از سید محمد علویون، رئیس‌ هیئت‌ امنای بازار تاریخی زنجان، نوشت که بی‌نظمی ساختاری و سیم‌کشی‌های برق در بازار نه‌تنها به هویت بصری این مکان تاریخی آسیب زده بلکه خطر آتش‌سوزی را نیز تشدید کرده است.

رئیس هیئت‌ امنای بازار تاریخی زنجان درباره مرمت‌های غیراصولی انجام‌شده در این اثر به‌جامانده از دوران قاجار نیز ابراز نگرانی کرد و گفت که مشکلات موجود تنها در صورت همکاری بخش‌های مختلف از جمله شهرداری حل خواهد شد.

بر مبنای این گزارش، در نتیجه بی‌اعتنایی میراث فرهنگی، برخی کسبه بازار مغازه‌هایشان را بدون در نظر گرفتن ضوابط میراث فرهنگی، مرمت کرده‌اند و به‌ این ترتیب هویت تاریخی این اثر مخدوش شده و اصالت آن از بین رفته است.

نصب تابلوهای نامتعارف و تغییرات ساختاری در بازار تاریخی زنجان نیز از مواردی‌اند که فعالان میراث فرهنگی به آن اشاره کرده‌اند.

محمدرضا محمدپور، معاون میراث فرهنگی استان زنجان، روز شنبه دهم آذر، در توجیه نابسامانی‌های موجود در بازار تاریخی این شهر گفت که مرمت و رفع خطر از این اثر تاریخی، سالانه با «اندک اعتبار تخصیصی از محل استانی و ملی»انجام می‌شود.

معاون میراث فرهنگی زنجان به خبرگزاری دولتی ایرنا گفت: «مرمت و ساماندهی بازار تاریخی زنجان با توجه به گستردگی ۱۵ هکتاری، نیازمند مشارکت همه‌جانبه کسبه، هیئت‌امنا و دستگاه‌های اجرایی مختلف است.»

این مقام دولتی اذعان کرد که در حال حاضر مهم‌ترین خطری که بازار تاریخی زنجان را تهدید می‌کند، نفوذ آب‌های زیرسطحی است و برای حل آن باید «دستگاه‌های مرتبط اقدام موثر انجام دهند».

او درباره اینکه میراث فرهنگی برای رفع خطر از بازار تاریخی زنجان تاکنون چه اقدامی انجام داده‌ است، توضیحی نداد و تنها ابراز امیدواری کرد که شهرداری، هیئت‌امنا و کسبه از این گنجینه گرانبها نگهداری کنند.

بر اساس اسناد تاریخی، ساخت بازار سرپوشیده زنجان در دوران آغامحمدخان قاجار شروع شد و در دوران فتحعلی‌شاه به پایان رسید. این مجموعه در زمینی به مساحت ۱۵ هکتار ساخته شد که پنج هکتار آن به فعالیت‌های اقتصادی، هفت هکتار آن برای سکونت، یک هکتار به اماکن عام‌المنفعه و دو هکتار دیگر به شبکه‌ ارتباطی اختصاص داشت.

به گزارش کجارو، بازار زنجان نه‌تنها از لحاظ تجاری، بلکه از نظر معماری نیز اهمیت زیادی دارد و کاملا از سبک معماری دوره قاجاریه پیروی کرده است؛ به‌ طوری‌ که راسته‌ها، حجره‌ها، چهارسوق‌ها، مساجد، سراها و کاروانسراهای درون‌شهری و گرمابه‌های آن همگی این سبک معماری را نمایندگی می‌کنند.

بازار تاریخی زنجان به‌طور کلی از دو قسمت بازار بالا و پایین تشکیل شده است. در قسمت پایین بازار، علاوه بر دادوستد رایج و معمولی، از طریق دو کاروانسرا، تولیدات محلی و محصولات روستاها و قصبه‌های اطراف زنجان به فروش می‌رسد که البته امروزه این بازار به انبار کالاهای وارداتی تبدیل شده است.

سرای ملک و گلشن از جمله سراهای این بازار به شمار می‌روند که در سال ۱۳۴۵ قمری بازسازی و مرمت شده‌اند. دو مسجد مهم آقا شیخ فیاض و میرزایی نیز در این قسمت بازار قرار دارند. تنوع تولید و عرضه کالا و خدمات جانبی و وابسته در قسمت بالای بازار بیشتر است؛ به همین دلیل، این قسمت مهم‌ترین مرکز اقتصادی و تجاری شهر به شمار می‌آید.

بازار زنجان از نظر تولید و نوع فعالیت به هشت راسته تقسیم می‌شود؛ از جمله این‌ها می‌توان به راسته زرگرها، کفاش‌ها، بزازها، سراج‌ها و چند راسته دیگر اشاره کرد که این تقسیم‌بندی از نظر حفظ حقوق صنفی و کنترل قیمت کالاهای عرضه‌شده، اهمیت دارد.

پنج مسجد چهل‌ستون، آقا سید فتح‌الله، مسجد جامع، حجت‌الاسلام و ملار در این قسمت بازار واقع شده‌اند. از کاروانسراهای این مجموعه که در قدیم در عرضه کالاها نقش موثری ایفا می‌کردند، می‌توان سرا یا کاروانسرای حاج علی‌قلی و سرای حاج کربلایی علی را نام برد. 

مجموعه‌ بازار زنجان ۵۶ راه ورودی اصلی و فرعی به شبکه ارتباطی کل شهر دارد و ۹۴۰ باب مغازه در آن جانمایی شده‌اند.