ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم جمهوری اسلامی، روز بیست‌ونهم شهریور ۱۴۰۲ در جریان سفر به نیویورک، با جیانی اینفانتینو، رئیس فدراسیون بین‌المللی فوتبال (فیفا)، دیدار و گفت‌وگوی کوتاهی داشت و در پایان این دیدار  به‌عنوان «رئیس‌جمهوری ایران» یک توپ فوتبال از رئیس فیفا هدیه گرفت. در همان زمان، رسانه‌های جمهوری اسلامی این خبر را به‌طور گسترده پوشش دادند و حتی مدعی شدند که رئیس فیفا به رئیس دولت سیزدهم پیشنهاد داده است یک بازی دوستانه بین ستارگان جهان و ستارگان ایران در تهران برگزار شود. در این میان، سرنوشت توپ اهدایی اینفانتینو در هاله‌ای از ابهام فرو رفت، تا اینکه روز دوشنبه سیزدهم آذر، ویدیویی از نوه ابراهیم رئیسی در رسانه‌های رسمی و اجتماعی فراگیر شد.

نوه ابراهیم رئیسی در این ویدیو تبلیغاتی، در حالی‌ که توپ اهدایی اینفانتینو را در دست دارد، از فروش آن به نفع کودکان غزه خبر می‌دهد.

این ویدیو اگرچه طی ساعت‌های نخست برای تقدیس چهره رئیسی خوراک تبلیغاتی مناسبی به رسانه‌های حکومتی داد، به‌سرعت کارکرد ضدتبلیغ پیدا کرد؛ زیرا برای خیلی‌ها این سوال پیش آمد که توپ اهدایی رئیس فیفا به رئیس‌جمهوری ایران چرا از خانه رئیسی سر درآورده است. برخی دیگر نیز از سرنوشت سایر هدایایی که رئیسی در دوران مسئولیتش از مقام‌های خارجی دریافت کرده است، ابراز نگرانی کردند. البته شماری از کاربران شبکه‌های اجتماعی نیز این موضوع را دستمایه طنز کردند.

اقدام ابراهیم رئیسی برای بردن توپ اهدایی رئیس فیفا به خانه و بخشیدن آن به نوه‌اش نه‌تنها با ادعاهای اخلاقی، دینی و مذهبی رئیس دولت سیزدهم مغایر بود، که حتی خلاف آیین‌نامه‌ها و مقررات داخلی جمهوری اسلامی نیز محسوب می‌شد. چرا که طبق ضوابط موجود، او وظیفه داشت این توپ را به موزه ریاست‌جمهوری یا هر نهاد مرتبط دیگری تحویل دهد.

این موضوع به‌صراحت در آیین‌نامه تبادل هدایا با مقام‌های خارجی مصوب سال ۱۳۷۰ هیئت وزیران ذکر شده و جالب اینکه مرداد ۱۴۰۲ نیز بار دیگر در جلسه هیئت وزیران مطرح و به تصویب دوباره رسیده است. امضای محمد مخبر، معاون اول وقت رئیس‌جمهوری، نیز پای آن دیده می‌شود.

به‌عبارت دیگر، رئیسی حدود یک ماه پس از تصویب دوباره آیین‌نامه تبادل هدایا با مقام‌های خارجی در هیئت دولت که خود ریاست آن را برعهده داشت، این آیین‌نامه را زیر پا گذاشته و توپ اهدایی اینفانتینو را مستقیم از نیویورک به خانه‌ برده است. حال‌ آنکه بر مبنای ماده ۴ این آیین‌نامه، مقام‌ها و کارکنان دستگاه‌های اجرایی موظف‌اند هرگونه هدیه مصرفی و غیرمصرفی مرتبط با مسئولیت شغلی را که از مقام‌های خارجی دریافت می‌کنند، به مقام مجاز یا مسئولان امر در دستگاه اجرایی مربوط تحویل دهند تا ضمن ثبت در سامانه ثبت هدایای مقام‌ها و کارکنان، مطابق ضوابط آیین‌نامه اقدام شود.

به گزارش اقتصاد ۲۴، در ماده ۵ این آیین‌نامه به‌وضوح آمده است: «هدایای اعطایی به رئیس‌جمهوری برای نگهداری به موزه هدایای نهاد ریاست‌جمهوری تحویل داده می‌شود تا اقدام‌های لازم به‌منظور ثبت آن‌ها در فهرست اموال دولت جمهوری اسلامی ایران انجام شود.»

با در نظر گرفتن مواد این آیین‌نامه، ابراهیم رئیسی هم به‌عنوان رئیس‌جمهوری ایران و شخصیتی حقوقی که در سفر و دیداری رسمی، توپ را از رئیس فیفا هدیه گرفته، با توجه به بندهای آیین‌نامه، وظیفه داشته آن ‌را در سامانه هدایا ثبت کند و به موزه تحویل بدهد، اما توپ را به نوه‌‌اش بخشیده است.

موزه ریاست‌جمهوری و هدایای مقام‌های خارجی

هدایایی که مقام‌های کشورهای خارجی به رئیس‌جمهوری‌ها می‌دهند، طبق قاعده باید در موزه ریاست‌جمهوری نگهداری شوند. این موزه سال ۱۳۸۴ و در دوران ریاست‌جمهوری محمد خاتمی، در کاخ سعدآباد و زیر نظر سازمان اسناد و کتابخانه ملی تاسیس شد.

تا قبل از تاسیس این موزه، دو رئیس‌جمهوری سابق، یعنی علی خامنه‌ای و اکبر هاشمی رفسنجانی، برای نگهداری هدایای مقام‌های خارجی روش‌های متفاوتی را انتخاب کردند. هدایایی که علی خامنه‌ای در دوران ریاست‌جمهوری‌اش از مقام‌های خارجی گرفت، به موزه آستان قدس رضوی سپرده شد و اکبر هاشمی رفسنجانی نیز در رفسنجان، شهر زادگاهش، موزه‌ای برای نگهداری این هدایا تاسیس کرد. حسن روحانی، رئیس دولت‌های یازدهم و دوازدهم جمهوری اسلامی، نیز با نگهداری هدایا در موزه میراث فرهنگی موافقت کرد.

قوانین مرتبط با هدایایی که مقام‌های دولتی از مقام‌های خارجی دریافت می‌کنند، در کشورهای مختلف متفاوت است، اما اصول کلی در بسیاری از کشورها به این صورت است که این هدایا جزو اموال عمومی در نظر گرفته می‌شوند و نه اموال شخصی. هدف اصلی این قوانین جلوگیری از تضاد منافع، فساد و استفاده نادرست از موقعیت‌های دولتی است.

در این میان، به‌طور معمول هدایای کوچک یا نمادین مانند سوغاتی‌ هم به شخص دریافت‌کننده تعلق می‌گیرد، با این حال هدایای گران‌قیمت و باارزش باید به نهادهای دولتی تحویل داده شوند. در برخی کشورها، این هدایا برای نمایش عمومی در موزه‌ها یا مجموعه‌های دولتی نگهداری می‌شوند.