بیش از نیم‌قرن سلطه خاندان اسد بر سوریه سرانجام روز یکشنبه هشتم دسامبر (۱۸ آذر) در حالی با فرار بشار اسد به روسیه پایان یافت که آینده سیاسی و اجتماعی این کشور با تسلط گروه اسلام‌گرای تحریر الشام (HTS) نه‌تنها برای جهانیان که برای مردم این کشور نیز مبهم است.
سوری‌ها صبح دوشنبه پس از حدود ۱۳ سال جنگ داخلی و بالغ بر ۵۰ سال حکومت خانوادگی اسد، با احساس امیدواری به آینده و ابهام توامان، روز تازه‌ای را آغاز کردند.
پیشروی سریع ائتلافی از شبه‌نظامیان به رهبری هیئت تحریرالشام که پیش‌تر شاخه‌ای از القاعده بود، یکی از بزرگ‌ترین تحولات منطقه خاورمیانه در چندین دهه اخیر به شمار می‌رود؛ چرا که سقوط اسد بخشی از حوزه نفوذ ایران و روسیه در جهان عرب را از میان برداشت.
تحلیلگران معتقدند که ترکیه در تسهیل پیشروی شورشیان نقشی کلیدی ایفا کرد؛ به گفته آنان، این کشور با حمایت از نیروهای ارتش ملی سوریه و ایجاد ائتلاف‌های غیررسمی با هیئت تحریر الشام، تلاش می‌کند مرزهایش را از حضور نیروهای کرد پاکسازی و بحران پناهجویان را مدیریت کند.
رویترز به نقل از منابع مطلع در گزارشی نوشت که شورشیان از حدود شش ماه قبل به دولت ترکیه اطلاع داده بودند که قصد دارند در سوریه حمله بزرگی انجام دهند.
برمبنای گزارش رسانه‌های روسیه، اسد و خانواده‌اش در این کشور پناه گرفته‌اند. میخائیل اولیانوف، سفیر روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین، نیز با انتشار پستی در کانال تلگرامش این موضوع را تایید کرد.
کشورهای جهان به رخدادهای اخیر در سوریه و پایان حکومت بشار اسد واکنش‌های مختلفی نشان داده‌اند؛ برخی از پایان حکومت استبدادی خاندان اسد استقبال و تاثیر این تحول بر خاورمیانه را ارزیابی کردند. در این میان، جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، ضمن تاکید بر مبهم بودن وضعیت سوریه با تسلط هیئت تحریر الشام، گفت که روسیه، جمهوری اسلامی و حزب‌الله دیگر در این کشور نفوذی تعیین‌کننده ندارند.
به گزارش رویترز، اکنون گروه مسلط بر سوریه با چالش عظیم بازسازی و مدیریت کشوری مواجه‌اند که سال‌ها جنگ در آن صدها هزار نفر را به کام مرگ کشانده و شهرها را ویران کرده است. همچنین به دلیل تحریم‌های جهانی، اقتصادی تضعیف‌شده دارد و برای بازسازی آن به میلیاردها دلار کمک نیاز است.
سقوط اسد ممکن است توانایی جمهوری اسلامی برای انتقال تسلیحات به متحدانش را محدود کند و به میلیون‌ها پناهنده سوری که در ترکیه، لبنان و اردن زندگی می‌کنند، امکان دهد به خانه‌هایشان بازگردند. از سوی دیگر بابت احتمال افزایش تنش‌های منطقه‌ای در کنار جنگ غزه، حملات اسرائیل به مواضع حزب‌الله و تنش‌های بین این کشور و جمهوری اسلامی هم نگرانی‌هایی وجود دارد.
در پی حمله هوایی اسرائیل به برخی اهداف در دمشق و نقاط دیگر، دو منبع امنیتی گفتند که این هدف حمله هوایی روز یکشنبه یک مجموعه امنیتی و یک مرکز تحقیقاتی بودند که جمهوری اسلامی از آنجا برای ساخت موشک استفاده می‌کرد. به‌گزارش الجزیره، این حملات به مقر اصلی گمرک و ساختمان‌های مجاور دفاتر اطلاعات نظامی در مجتمع امنیتی خسارات زیادی وارد کرد. مرکز تحقیقات نیز آسیب دید.
این منابع تایید کردند که اسرائیل حداقل هفت نقطه را در جنوب غربی سوریه هدف حمله هوایی قرار داده است؛ از جمله پایگاه هوایی خلخاله در شمال شهر سویدا که ارتش سوریه از آن عقب‌نشینی کرد و همچنین انبارهای مهمات در نزدیکی فرودگاه نظامی مزاح در جنوب غربی دمشق واقع‌اند.
در همین حال، دیده‌بان حقوق بشر سوریه نیز گزارش داد که نیروهای اسرائیل انبارهای سلاح و مواضع متعلق به رژیم اسد و گروه‌های تحت حمایت جمهوری اسلامی را در شرق استان دیرالزور بمباران کردند.
گزارش‌ها نشان می‌دهد که اسرائیل برای جلوگیری از سرایت رخدادهای سوریه، تانک‌هایی را به منطقه غیرنظامی حائل در مرز دو کشور اعزام کرده اما مدعی است که قصد درگیری ندارد. با این حال، ارتش اسرائیل روز دوشنبه از نیروهایش در منطقه جبل‌الشیخ سوریه، در نزدیکی مرز لبنان و بلندی‌های جولان تحت اشغال اسرائیل، تصاویری منتشر کرد.
از سوی دیگر، فرماندهی مرکزی ایالات متحده اعلام کرد که نیروهایش روز یکشنبه ده‌ها حمله هوایی به اردوگاه‌ها و نیروهای شناخته‌شده داعش در مرکز سوریه انجام داده‌اند. لوید آستین، وزیر دفاع آمریکا، در همان روز با یاشار گولر، وزیر دفاع ترکیه، گفت‌وگو کرد و حفاظت از غیرنظامیان را مهم و ضروری خواند. او همچنین گفت که آمریکا اوضاع را با دقت زیر نظر دارد.
در جریان جنگ داخلی سوریه که سال ۲۰۱۱ به‌عنوان قیام علیه اسد آغاز شد، نیروهای بشار اسد و متحدان روسی او شهرها را به تلی از خاک بدل کردند. بحران پناهندگان در سراسر خاورمیانه یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های دوران مدرن بود و در سال ۲۰۱۵، با ورود یک میلیون نفر به اروپا، بحران سیاسی بزرگی در این قاره ایجاد کرد.
در سال‌های اخیر، ترکیه از برخی شورشیان در یک منطقه کوچک در شمال غرب سوریه، در طول مرزهایش، حمایت کرد. ایالات متحده نیز که حدود ۹۰۰ سرباز در سوریه دارد، از یک ائتلاف تحت رهبری کردها که از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ علیه داعش جنگید، پشتیبانی کرده است.
سوی دیگر این ماجرا نیز جمهوری اسلامی است که سال‌ها تحت عنوان حمایت از حکومت بشار اسد، سوریه را به پایگاه سازمان‌دهی محور موسوم به «مقاومت» تبدیل کرده بود و حالا نه‌تنها حضور نظامی‌اش را در این کشور پایان‌یافته می‌بیند که برای تجهیز و سازمان‌دهی شبه‌نظامیان نیز با چالش بزرگی مواجه است.
سقوط دیکتاتوری اسد در ایران نیز واکنش‌های زیادی در پی داشت و بسیاری آن را نشانه پایان عمر دیکتاتوری علی خامنه‌ای دانستند.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، صبح دوشنبه نوزدهم آذر به مجلس رفت تا در جلسه‌ای غیرعلنی، درباره فعالیت‌های دیپلماتیک روزهای اخیر در موضوع سوریه به نمایندگان توضیح دهد. او شامگاه یکشنبه در گفت‌وگو با صداوسیما ادعا کرد که «بشار اسد از وضعیت موجود در ارتش این کشور متعجب بود و حتی در دولت سوریه هم از وضعیت ارتش تحلیل درستی وجود نداشت». با این حال، روزنامه فایننشال تایمز به نقل از یک منبع حکومتی در ایران گزارش داد که جمهوری اسلامی از مدت‌ها پیش اعتمادش به بشار اسد را از دست داده بود.
بر مبنای این گزارش، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در دیدار اخیر با بشار اسد به او گفته بود که تهران تضعیف شده است و در شرایطی نیست که بتواند نیروی بیشتری به سوریه اعزام کند.
