بنیاد آقا خان آرامگاه ناصر خسرو قبادیانی، یکی از شاعران و نویسندگان نامدار فارسی‌زبان، را که در منطقه کوهستانی یمگان بدخشان افغانستان واقع است، مرمت و بازسازی کرد. بخش‌هایی از این آرامگاه در سال‌های اخیر، به دلیل حوادث طبیعی و نیز درگیری میان طالبان و نیروهای دولت پیشین افغانستان تخریب شده بود.

ذبیح‌الله امیری، رئیس اداره اطلاعات و فرهنگ رژیم طالبان در بدخشان، به ایندیپندنت فارسی گفت که هزینه بازسازی این آرامگاه را بنیاد آقا خان پرداخت کرده و آرامگاه پس از تکمیل روند بازسازی، به وزارت اطلاعات و فرهنگ واگذار شده است.

آرامگاه ناصر خسرو در روستای حضرت سید شهرستان کوهستانی یمگان در بدخشان افغانستان قرار دارد.

ذبیح‌الله امیری افزود که روستای حضرت سید در یمگان از سال ۲۰۱۴ تحت کنترل طالبان بود و چندین بار درگیری، از جمله بمباران هوایی این روستا، به آرامگاه آسیب رسانده است.

پیش‌تر گزارش‌هایی درباره تلاش اعضای طالبان برای تخریب آرامگاه ناصر خسرو منتشر شده بود، اما ذبیح‌الله امیری تاکید کرد که این آرامگاه به‌دلیل قرار داشتن در منطقه تحت سلطه طالبان، هدف دستبرد قرار نگرفته است. با این حال، در طول سال‌های گذشته، نه طالبان و نه دولت پیشین افغانستان، برای نگهداری و بازسازی آن اقدامی نکردند.

امیری افزود که در این آرامگاه هیچ آثاری مانند کتاب یا اشیای متعلق به ناصر خسرو وجود ندارد، اما نقاشی‌ها، خطاطی‌ها و حکاکی‌های روی در و دیوار آرامگاه حفظ شده‌اند.

آرامگاه ناصر خسرو در زمینی به مساحت  هفت جریب واقع است که در بخشی از آن یک مسجد ساخته شده و بخش دیگر باغ است. رئیس اطلاعات و فرهنگ طالبان در بدخشان گفت که این آرامگاه در فهرست میراث‌های فرهنگی افغانستان ثبت و پس از بازسازی، از مردم محلی خواسته شده است که در حفظ و مراقبت آن همکاری کنند.

به گفته امیری، مسئولیت مراقبت از این آرامگاه به یکی از اهالی یمگان به نام سید عباس واگذار شده است. سید عباس ژوییه امسال در مصاحبه‌ با تلویزیون آریانا گفته بود که «افراد ناشناس آمدند و این آرامگاه را عمدا تخریب کردند».

پیروان مذهب اسماعیلیه در بدخشان

بخش بزرگی از پیروان مذهب اسماعیلیه در افغانستان ساکن بدخشان‌اند. ناصر خسرو به‌ دلیل ایفای نقش برجسته در ترویج و تبلیغ مذهب اسماعیلیه از احترام ویژه‌ای در میان پیروان این مذهب برخوردار است و آرامگاه او برای بسیاری از اسماعیلیه‌ها زیارتگاه به‌ شمار می‌رود. پیروان مذهب اسماعیله ناصر خسرو را بیشتر با لقب «حجت خراسان» می‌شناسند. در متون مذهبی اسماعلیه‌، حجت به کسی اطلاق می‌شود که واسطه بین امام و مردم است و مسئولیت تبیین آموزه‌های مذهبی را بر عهده دارد.

ناصر خسرو در سفرهایش به مصر رفت و در دربار المستنصر بالله، خلیفه فاطمی، حضور یافت. او تحت تاثیر تعالیم فاطمیان قرار گرفت و به مذهب اسماعیلیه گروید. پس از بازگشت به خراسان، او به‌عنوان مبلغ رسمی این مذهب منصوب شد و حجت خراسان لقب گرفت. این لقب مسئولیت سنگینی به همراه داشت، زیرا حجت نماینده امام زمان در منطقه‌ای مشخص بود و وظیفه داشت آموزه‌های اسماعیلی را تبلیغ و از پیروان این مذهب حمایت کند.

اقامت حدود ۱۵ ساله ناصر خسرو در بدخشان به رواج مذهب اسماعیلیه در این منطقه کوهستانی که اکنون میان افغانستان و تاجیکستان تقسیم شده است، منجر شد. 

 پیش‌تر در مورد تهدید و فشار برخی فرماندهان طالبان بر پیروان مذهب اسماعیلیه در بدخشان گزارش‌هایی منتشر شده است. بر اساس این گزارش‌ها، طالبان در روستاهایی که همه ساکنان آنان پیروان مذهب اسماعیلیه‌اند، مساجد و مدارس دینی برای ترویج مذهب حنفی برپا کرده‌اند تا کودکان خانواده‌های اسماعیلیه به این مدارس و مساجد جذب شوند.

ذبیح‌الله امیری در مورد این گزارش‌ها گفت که «ممکن است در برخی مناطق افراد افراطی وجود داشته باشند» اما این اقدام هدفمندانه صورت نگرفته است. او ادعا کرد که در بدخشان «عیسی به دین خود و موسی به دین خود» است و برای پیروی از مذهبی خاص اجباری وجود ندارد.

ناصر خسرو چگونه به یمگان رسید؟

ناصر خسرو در اشعارش به دوران سکونتش در یمگان اشاره کرده و در قصیده‌ای با مطلع «پانزده سال برآمد که به یمگانم»، از ۱۵ سال اقامت در این منطقه خبر داده است. ناصر خسرو  در این قصیده، دلایل تبعیدش به یمگان را هم شرح داده و بیان می‌کند که به‌ دلیل پیروی از خرد و دوری از اهریمن، به این مکان پناه آورده است.

ناصر خسرو که سال ۳۹۴ هجری قمری در قبادیان در نزدیکی بلخ به دنیا آمد، در دربار غزنویان و سپس سلجوقیان دیوان‌سالار بود. او در این دوران، به خوش‌گذرانی و دنیاپرستی مشهور بود تا اینکه در سال ۴۳۷، یک تحول معنوی در او رخ داد که خود آن را ناشی از رویایی می‌داند که در آن پیامبر اسلام او را به ترک دنیا و پیوستن به حقیقت دعوت کرد.

پس از این واقعه، ناصر خسرو به‌طور کامل از زندگی درباری فاصله گرفت و به جست‌وجوی حقیقت و دین روی آورد و از همان سال قدم در راه سفرهایی گذاشت که از بلخ آغاز شد و تا سرزمین‌های عرب ادامه یافت. او جزئیات این سفرها را در سفرنامه‌ خود شرح داده است.

ناصر خسرو حدود سال ۴۴۴ هجری قمری (۱۰۵۲ میلادی) از سفرهایش به بلخ برگشت و به تبلیغ عقاید اسماعیلیه پرداخت. اما به‌دلیل مخالفت‌های شدید علمای سنی و فشار حکومت سلجوقیان، مجبور به ترک بلخ شد و به بدخشان رفت و به روستای کوهستانی یمگان پناه برد.

ناصر خسرو باقی‌ عمرش را در یمگان به تدریس، نگارش کتاب و سرودن شعر گذراند و تا پایان عمر در این منطقه سکونت داشت. از ناصر خسرو، علاوه بر دیوان اشعار، آثاری در زمینه فلسفه، کلام و سفرنامه‌نویسی به جا مانده است که از نظر ادبی هم بسیار ارزشمندند.