به‌رغم وزش باد و بارش برف و باران در بسیاری از نقاط ایران، هفته دوم دی‌ماه در کلان‌شهرهای ایران بازهم با آلودگی شدید هوا آغاز شد.

شرکت کنترل کیفیت هوای پایتخت ایران روز شنبه ۸ دی اعلام کرد که میانگین شاخص کیفیت هوا ۱۰۳ است که نشان می‌دهد برای گروه‌های حساس ناسالم و تهدیدکننده خواهد بود. اما در اطراف تهران وضعیت بحرانی‌تر و وخیم‌تر است، به حدی که روز گذشته شاخص آلودگی هوای اسلام‌شهر ۵۰۰ و در وضعیت قهوه‌ای و به‌شدت سمی و خطرناک قرار داشت.

تهرانی‌ها درحالی از ابتدای سال ۱۴۰۳ تنها پنج روز پاک را تجربه کرده‌اند که برخی از کارشناسان معتقدند دستگاه‌های دولتی با هدف جلوگیری از تعطیلی کارخانه‌ها و ادارات و مدارس و پرهیز از شکل‌گیری تجمع‌های اعتراضی، شاخص واقعی کیفیت هوا را اعلام نمی‌کنند و با دستکاری در روش‌های محاسبه یا استفاده از آمار ایستگاه‌هایی که کیفیت هوا را در ارتفاعات می‌سنجند، اعداد کمتری را منتشر می‌کنند.

روز شنبه علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت ایران، اعلام کرد که طی سال گذشته دست‌‌کم ۴۰ هزار ایرانی به‌دلیل آلودگی هوا جان باخته‌اند که در قیاس با سال ۱۴۰۱، ۱۲ درصد افزایش داشته است. اتفاقی که موجب شده است تا حالا با توجه به کسری و ناترازی شدید سوخت در ایران و قطعی مداوم برق به‌دلیل توقف فعالیت ۱۳ نیروگاه، درباره ارتباط میزان آلودگی هوا با روی آوردن مجدد دولت و جایگاه‌های سوخت به «بنزین پتروشیمی» اخباری مطرح شود.

طی سال‌های اخیر، علاوه بر استفاده دست‌کم ۱۳ نیروگاه ایران از نفت کوره (مازوت) و گازوئیل به‌دلیل کمبود گاز، که تاثیری مستقیم بر افزایش میزان آلاینده‌ها دارد، مقام‌های دولتی درباره تولید بنزین غیراستاندارد و بی‌کیفیت در پالایشگاه‌های ایران، ازجمله پالایشگاه ستاره خلیج فارس، گزارش‌های متعددی منتشر کرده‌اند.

اردیبهشت‌ماه امسال، وب‌سایت تجارت‌نیوز در ایران طی گزارشی با عنوان «بازگشت بنزین پتروشیمی به چرخه سوخت»، با اشاره به قرارداد ۲.۷ میلیارد دلاری دولت ابراهیم رئیسی با پتروشیمی‌ها برای تولید بنزین، نوشته بود که به نظر می‌رسد کمبود بنزین از عوامل مهم روی آوردن مسئولان به تولید بنزین پتروشیمی باشد «که از آلاینده‌ترین انواع بنزین است».

آذرماه سال گذشته نیز معصومه ابتکار، رئیس سابق سازمان محیط زیست ایران، با هشدار درمورد «استفاده از بنزین خطرناک پتروشیمی»، به نقل از برخی کارشناسان از بازگشت بنزین پتروشیمی به جایگاه‌ها خبر داد و افزود: «واردات بنزین از سال ۱۳۸۸ قطع شد و سپس به علت بی‌برنامگی یک نفر پیشنهاد داد که کسری بنزین را از محل ترکیبات بنزین تولیدی در پتروشیمی‌ها تامین کنیم. آن ترکیب از نظر استاندارد اصلا بنزین نیست و برای سلامتی بسیار خطرناک است و ترکیبات بنزن و تلوئین در آن بسیار بالاتر از حد استاندارد است. مثلا بنزن یک ترکیب کارتینوژن درجه آ است و به سرطان منجر می‌شود، اما متاسفانه از سال ۱۳۸۹ این کار صورت گرفت.»

معصومه ابتکار همچنین با اشاره به دریافت «یک گزارش خیلی محرمانه از پتروشیمی» گفته بود: «گزارشی به دستم رسید که اصلا باورکردنی نبود اما بررسی‌های ما در شورای شهر نشان داد این موضوع حقیقت دارد. از آقای قالیباف خواستیم که دستگاه‌های سنجش هوا وارد شوند، اما بعد از چندماه شرکت کنترل کیفیت هوا اطلاع داد که متاسفانه این مسئله اتفاق افتاده و میزان بنزن در هوای تهران چندصد برابر حد مجاز است. در سال ۱۳۹۲ که دولت عوض شد، من به سازمان محیط زیست رفتم و متوجه شدم آنجا نیز درباره کیفیت بنزین پتروشیمی گزارش‌هایی وجود داشت، اما اجازه نداده بودند این موضوع علنی شود.»

همچنین روزنامه سازندگی در شماره ۲۰ آذر ۱۴۰۳ تحریم‌ها و «سیاست پایین نگه داشتن قیمت بنزین» را از عوامل اصلی آلودگی هوای تهران دانست. براساس این گزارش، محصول تولیدشده در پالایشگاه‌های ایران قیمتی بسیار کمتر از بنزین واقعی دارد و البته آلودگی‌اش بسیار بیشتر از بنزین واقعی است.

مقام‌های دولتی می‌گویند ۶۰ درصد آلودگی هوا در ایران، که سالانه دست‌کم ۴۰ هزار نفر را می‌کشد، ناشی از حمل‌ونقل موتوری است. در نتیجه، استفاده احتمالی از بنزین پتروشیمی، اجرا نشدن قانون هوای پاک، استفاده نیروگاه‌ها از مازوت و گازوئیل و تولید خودروهای بی‌کیفیت ایرانی و اسقاط نکردن خودروهای فرسوده را می‌توان اصلی‌ترین عوامل آلودگی هوا دانست.

به گفته معاون وزارت بهداشت ایران، ۱۱ میلیون از ۱۲ میلیون موتورسیکلت و ۲.۵ میلیون از ۱۴ میلیون خودرو موجود فرسوده‌اند و خسارت مالی سالانه آلودگی هوا در ایران ۱۲ میلیارد دلار برآورد می‌شود. روز چهارشنبه ۵ دی‌ماه امسال نیز دکتر آرمان سورانی یان‌چشمه، متخصص و جراح مغز و اعصاب در ایران، ضمن هشدار درباره پیامدهای ادامه آلودگی هوا تصریح کرد که به‌دلیل سمی بودن هوا، هفت میلیون ایرانی در معرض ابتلا به تومور مغزی قرار دارند.