سقوط ناگهانی رژیم بشار اسد در سوریه نقطه عطفی بود در صحنه سیاسی منطقه، به‌ویژه اینکه پیش‌بینی‌های قبلی بر این اساس بود که پس از پیروزی رژيم اسد بر قیام‌های گذشته انقلاب مردم سوریه به پایان رسیده است. از سوی دیگر، از زمان شروع این قیام‌ها در سال ۲۰۱۱، ترکیه یکی از حامیان اصلی اپوزیسیون سوریه محسوب می‌شد. روابط پیچیده ترکیه با جناح‌های مسلح مختلف در سوریه عامل اساسی این پویایی است، اما رابطه ترکیه با هیئت تحریر شام، گروهی که نقش اساسی در پیروزی انقلاب مردم سوریه داشت، اهمیت ویژه‌ای دارد. بنابراین، این رابطه می‌تواند نقش آینده ترکیه در سوریه را در دوران پسااسد شکل دهد.

عمده‌ترین گروه‌های مسلح که در حال حاضر سوریه را در کنترل دارند عبارت‌اند از: هیئت تحریر شام، ارتش ملی سوریه، نیروهای سوریه دموکراتیک به رهبری کردها، و اتاق عملیات جنوب وابسته به شماری از گروه‌های شورشی. این چندپارگی قدرت چالش اصلی انتقال موفقیت‌آمیز سوریه به دوران پسااسد است. البته روابط هرکدام از گروه‌های یادشده با ترکیه مختلف و متفاوت است. هیئت تحریر شام متحدی غیررسمی است، ارتش ملی سوریه کاملا به ترکیه وابسته است، در حالی که ترکیه نیروهای دموکراتیک سوریه را امتداد حزب کارگران کردستان می‌داند و به شدت مخالف آن است. علاوه بر این، حدود ده هزار سرباز ترک نیز در خاک سوریه حضور دارند.

در حالی که هیئت تحریر شام همچنان متحد غیررسمی ترکیه است، ارتش ملی سوریه گروه نیابتی ترکیه محسوب می‌شود و در تمامی امور به آنکارا متکی است. البته این موضوع پس از رویدادهای ۲۷ نوامبر گذشته، زمانی که شماری از نیروهای ارتش ملی سوریه برای حمله به شهر حلب به هیئت تحریر شام پیوستند، آشکار شد. با این حال، پس از سقوط حلب، جنگجویان این دو گروه بار دیگر از هم جدا شدند. هیئت تحریر شام به سمت دمشق پیشروی کرد، در حالی که نیروهای ارتش ملی سوریه به دستور ترکیه به سمت شرق چرخیدند تا نیروهای سوریه دموکراتیک تحت رهبری کردها را هدف قرار دهند. اما برخلاف اقدام نیروهای ارتش ملی سوریه، هیئت تحریر شام از هدف قرار دادن نیروهای سوریه دموکراتیک خودداری کرد، به‌ویژه اینکه این گروه می‌کوشد نشان دهد که درپی این است که کشور را به سمت ثبات ببرد و از دشمنی با ایالات متحده بپرهیزد.

در کوتاه‌مدت اردوغان، که به‌دلیل سیاست‌هایش در سوریه با انتقادهای شدیدی مواجه شده بود، اکنون می‌کوشد تا اعتبارش را در داخل کشور بازیابد. به همین دلیل، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی طرفدار دولت، از مخالفان دولت ترکیه که در گذشته پیشنهاد گفت‌وگو با بشار اسد را مطرح‌کرده بودند به‌شدت انتقاد می‌کنند، اما در عین حال سعی می‌کنند تلاش‌های نافرجام دو سال اخیر اردوغان برای دیدار با اسد را نادیده بگیرند.

در درازمدت، ترکیه به دنبال کسب منافع اقتصادی از بازسازی سوریه است که هزینه آن حدود ۴۰۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود. البته شرکت‌های ساختمانی ترکیه به‌دلیل دسترسی آسان به سوریه و نفوذ سیاسی قوی که آنکارا بر دولت نوپای سوریه دارد، می‌توانند از بازسازی سوریه سود قابل‌توجهی کسب کنند. از سوی دیگر، ترکیه به دنبال تسهیل بازگشت آوارگان سوری به سوریه است، در حالی که بازگشت سریع پناهجویان مستلزم برقراری ثبات و امنیت، بازسازی زیرساخت‌ها و ایجاد اقتصادی پویا در سوریه است.

البته تحولات اخیر به آنکارا انگیزه می‌دهد تا درصدد حذف خودمختاری کردها در سوریه برآید، اما این امر مستلزم تایید آمریکا است. در حال حاضر، چنین به نظر می‌رسد که واشینگتن قصد دارد نیروهای دموکراتیک سوریه را در شرق فرات نگه دارد، به‌ویژه اینکه نیروهای مزبور مسئولیت نظارت بر زندانیان داعش و اردوگاه‌های بازداشت خانواده‌های آن‌ها را برعهده دارند. علاوه بر این، نیروهای دموکراتیک سوریه کنترل مرزهای عراق و سوریه را در دست دارند و این امر برای جلوگیری از بازگشت نفوذ جمهوری اسلامی به لبنان و سوریه اهمیت بسیاری دارد. همچنین انتظار می‌رود اسرائیل، که در حال حاضر به دنبال گسترش منطقه تحت اشغالش در سوریه و نابودی زیرساخت‌های نظامی این کشور است، واشینگتن را برای اتخاذ رویکردی که به نفع نیروهای دموکراتیک سوریه باشد تحت فشار قرار دهد و این بدان معنی است که آنکارا و تل‌آویو دوباره با یکدیر مواجه خواهند شد.

به‌طور کلی، مداخله ترکیه در سوریه و رویکرد آن در دوران پسااسد منعکس‌کننده تعاملی پیچیده میان اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت است که براساس نیازهای سیاسی داخلی، جاه‌طلبی‌های اقتصادی و نگرانی‌های امنیت ملی ترکیه شکل می‌گیرد. آنکارا سعی می‌کند خود را در جایگاه یک قدرت منطقه‌ای تاثیرگذار تثبیت کند، اما راهبردهای آن با چالش‌های بسیاری ازجمله ماهیت روابط با گروه‌های مسلح، مسئله خودمختاری کردها و تسهیل بازگشت پناهجویان سوری مواجه است.

توانایی ترکیه برای غلبه بر چالش‌های مزبور اهمیت بسیاری دارد. شکنندگی ائتلاف‌ها با گروه‌هایی مانند هیئت تحریر شام، نقشی که نیروهای دموکراتیک سوریه بناست براساس خواست ایالات متحده در برقراری ثبات و امنیت منطقه ایفا کنند و آینده روابط ارتش ملی سوریه و هیئت تحریر شام می‌تواند در تقویت یا تضعیف موقعیت آنکارا نقشی سازنده داشته باشد.

علاوه براین، ایجاد توازن در روابط آنکارا با قدرت‌های ذی‌نفع دیگر مانند ایالات متحده و اسرائیل، میزان انعطاف‌پذیری دیپلماتیک ترکیه را آشکار خواهد کرد و نشان خواهد داد که آیا ترکیه توانایی رویارویی با چالش‌های پیش رو در سوریه را دارد، یا اینکه در میدان کشمکش با رقبای منطقه‌ای و بین‌المللی نفوذ تازه به‌دست‌آمده‌اش را از دست می‌دهد؟